ΡΩΣΟΙ ΚΑΙ ΑΓΓΛΟΙ ΤΗΝ ΚΑΤΕΚΛΕΨΑΝ...Οι «Έλγιν» της Ανάφης Γράφει ο Γιώργος Λεκάκης*
 
Όπου πτωχός, μικρός και απομονωμένος κι η μοίρα του...

Αυτό ισχύει και για την Ανάφη, το τελευταίο νησί των Κυκλάδων, πριν μπούμε στην θαλάσσια χώρα των Δωδεκανήσων...
Στο νησί δεν υπάρχει Αρχαιολογικό Μουσείο.... Ναι! Ένα ελληνικό – κυκλαδίτικο! - νησί χωρίς Αρχαιολογικό Μουσείο!  Αν είναι ποτέ δυνατόν! Και υπάρχει (;) ελληνικό (;) υπουργείο Πολιτισμού (;) που το δέχεται αυτό;.. Ντροπή!

Στο νησί υπάρχει μόνον μια Κοινοτική Δανειστική Βιβλιοθήκη (τηλ. 22860-61.393)...
 
Η τύχη των αρχαίων της Ανάφης

Λείψανα της αρχαίας πόλεως, που συνέχισε και στην ρωμαϊκή εποχή, θα δείτε απ’ την Χώρα Ανάφης έως την κορυφή του λόφου!

Ακόμη και αυτά που απόμειναν μαρτυρούν την ακμή της αρχαίας Ανάφης. Αλλά τα περισσότερα αρχαία κινητά αντικείμενά της – όπως και των περισσοτέρων Κυκλάδων - τα έκλεψαν οι Ρώσοι (1770-1774) και τα πήγαν στην Αγ. Πετρούπολη, φιλοδοξώντας να συγκεντρώσουν εκεί τα ωραιότερα κομμάτια του παγκόσμιου πολιτισμού (όπως αργότερα φιλοδοξούσαν να κάνουν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Γερμανοί ναζί). Απ’ την αρχαία πόλη, την αρχαία Ιερά Οδό, που οδηγούσε προς τον ναό του Αιγλήτου Απόλλωνος, ίδρυμα των Αργοναυτών, απ’ όπου περνούσαν οι θεωρίες και από τους αρχαίους τάφους, που ευρέθησαν στην Ανάφη, πλούσια κτερισμένοι, ουδέν διεσώθη... Ή μάλλον λάθος...

Κάπου στην χερσόνησο του Καλάμου στο ΝΑ. άκρον της Ανάφης θα πρέπει να ευρέθη ο «Απόλλων του Στράνγκφορντ»[1][1] ένα αριστουργηματικό έργο τέχνης, που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο[2][2], από το 1864. Άγαλμα-κούρος (ύψους 1,01 μ.) από πάριο μάρμαρο, που χρονολογείται μεταξύ 500-490 π.Χ. Με χέρια ελεύθερα, σε στάση φυσική, που ίσως κρατούσαν αντικείμενα, δείχνει την εξέλιξη του καλλιτχενικού είδους των κούρων.[3][3] Το σπουδαίο άγαλμα της Ανάφης εκλάπη από την Ελλάδα και φυγαδεύθηκε στην Βρετανία...

Ως γνωστόν κούροι φιλοτεχνούνταν μόνον στην Ελλάδα! Συνήθως από μάρμαρο, ήδη από την αρχαϊκή περίοδο της ελληνικής τέχνης (περίπου 600-480 π.Χ.). Όλοι οι κούροι εθεωρούντο ως απεικονίσεις του θεού Απόλλωνος, ή άλλων θεών ή ηρώων, ενώ κάποιοι ήσαν και επιτύμβια στολίδια. Μια εξιδανικευμένη αναπαράσταση αξιών και αρετών...

Ο Απόλλων της Ανάφης (και όχι φυσικά ο «Απόλλων του Στράνγκφορντ») απεικονίζει έναν γυμνό νέο, που έχει τα μαλλιά του κατά τον αρχαϊκό τρόπο, πλεγμένα γύρω από το πίσω μέρος και με μια ή δυο μπούκλες στο μέτωπο. Κάτι που σημαίνει πως φέρει επίσημη κόμμωση.[4][4] Τα πόδια από κάτω από τα γόνατα και τους βραχίονες από την μέση του δικεφάλου λείπουν. Όπως επίσης, το άκρον της μύτης, και η δεξιά πλευρά του πηγουνιού, ενώ υπάρχουν και οι εκδορές. Στην πλάτη του διατηρούνται ίχνη αρχαίου χρώματος!

Όμως το άγαλμα αυτό του νέου ονομάσθηκε «Απόλλων», διότι έφερε φωτοστέφανο προφανώς τον Ήλιο! Τα μαλλιά του είναι «τοξωτά» επάνω από το μέτωπο. Φέρει δύο σειρές μπούκλες σαν σπείρα. Ενώ ένα στενό «φιλέτο» περιτρέχει το πάνω από το κεφάλι και τις μπούκλες μέρος. Πάνω απ’ αυτό, η τρίχα παριστάνεται με κυματιστές επίπεδες κοτσίδες και ακτινοβολεί κάποιο στέμμα. Επάνω από το «φιλέτο» διακρίνονται οι κρώβυλοι. Διακρίνονται 5 οπές στα μαλλιά, μία επάνω από το κέντρο του μετώπου, μία επάνω από το δεξί αυτί, δύο επάνω από το αριστερό και μία, μεγαλύτερη, στην κορυφή του κεφαλιού. Προφανώς εδώ στηριζόταν ένα είδος φωτοστέφανου, ίσως χρυσού! (Ως γνωστόν το γνωστό από την χριστιανική αγιογραφία φωτοστέφανο του Χριστού, έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική γλυπτική).

Άλλο αξιοπαρατήρητο είναι πως ο ομφαλός τοποθετείται σχετικά υψηλά στην κοιλιά και έχει σχήμα «ματιού». Προφανώς δεν παραπέμπει στην ανθρώπινο ομφαλό, αλλά τον σχετικό με τον ομφαλό του Απόλλωνα (τον δήλιο και τον δελφικό)!

Ο Απόλλων της Ανάφης έχει γενικές ομοιότητες με στοιχεία από τα αετώματα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα.

Το άγαλμα αυτό έκανε τον.... γύρο του κόσμου. Παντού το επεδείκνυε με περίσσια χαρά το Βρετανικό Μουσείο, καμαρώνοντας - «σαν γύφτικο σκεπάρνι» θα έλεγε ο παππούς μου - για το κλοπιμαίο παράνομο απόκτημά του. Έτσι λοιπν, ο «Απόλλων της Ανάφης» εκτέθηκε:

Το 1990 στην Καμπέρα Αυστραλίας, στην Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας, σε έκθεση με θέμα «Αρχαίοι Θησαυροί από το Βρετανικό Μουσείο» (24 Μαρτ.-10 Ιουν.).
Το 1990 στην Μελβούρνη Αυστραλίας, στο Μουσείο Victoria, σε έκθεση με το ίδιο θέμα (28 Ιουν.-23 Σεπτ.).
Το 1990 στο Τόκιο Ιαπωνίας, στο Setagaya Art Museum, σε έκθεση με το ίδιο θέμα (20 Οκτ.-9 Δεκ.).
Το 1991 στην Yamaguchi Ιαπωνίας, στο Νομαρχιακό Μουσείο Τέχνης, σε έκθεση με το ίδιο θέμα (5 Ιαν.-20 Φεβ.).
Το 1991 στην Osaka Ιαπωνίας, στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης, σε έκθεση με το ίδιο θέμα (9 Μαρτ.-7 Μαΐου).
Το 2012 στην Motya Ιταλίας, στο Museo Giuseppe Whitaker (Μάιος-Σεπτ.).

Ένας ιδιαίτερος λύχνος με μεγάλο φαλλό

Από την Ανάφη, επίσης, υπάρχει στο Βρετανικό Μουσείο ένας ιδιαίτερος κεραμικός λύχνος (του 3ου αι π.Χ.) με την μορφή Τελεσφόρου (ύψους 11,8 εκατ.). Το ιδιαίτερο είναι ότι ο Τελεσφόρος ως λύχνος έστεκε ξαπλωτός, με την πλάτη προς το έπιπλο, και προεξείχε ο μεγάλος φαλλός του ιερέως, που σχημάτιζε το ακροφύσιο! Η πλήρωση του λύχνου με έλαιο γινόταν από ειδική οπή, η οποία ευρίσκετο στον αριστερό του ώμο! Ίσως ο λύχνος ευρίσκετο σε ένα κυκλικό βάθρο.
Η παράνομη φυγάδευσή του και απομάκρυνσή του από τον φυσικό του χώρο δεν θα μας επιτρέψει να το μάθουμε ποτέ. Ο φαλλός και η λαβή είναι σπασμένα, ενώ χαμένα είναι και τα πόδια του Τελεσφόρου. Στο Βρετανικό Μουσείο «ευρέθη» το 1867.

Αρχαία νομίσματα

Από την αρχαία Ανάφη στο Βρετανικό Μουσείο υπάρχουν επίσης 4 νομίσματα:

Χάλκινο νόμισμα (αρ. 1841[5][5], B.2121), περ. του 300 π.Χ., που στην εμπρόσθια όψη του εικονίζεται βραβευμένος ο Αιγλήτης Απόλλων, ένα αγγείο με δύο λαβές, και από πάνω μια μέλισσα (μήνυμα της αρίστης μελισσοκομίας του νησιού). Έχει βάρος: 4,54 γραμμάρια, διάμετρο 16 χλστ. - βλ. σχ. BMC Ελληνική (Κρήτη) 3, σελ. 85.

Άλλο παρόμοιο (αρ. 1841, B.2120), με βάρος 3,87 γραμμάρια, διάμετρο 16 χλστ. Αγοράσθηκε από τον Thomas Burgon - βλ. σχ. BMC Ελληνική (Κρήτη) 2, σελ. 85.
Άλλο παρόμο (αρ. HPB, σελ. 82.1.E), με βάρος 4,5 γραμμάρια, διάμετρο 17 χλστ. – βλ. σχ. BMC Ελληνική (Κρήτη) 1, σελ. 85, SNG Κοπεγχάγη 598.
Τέλος, άλλο (αρ. 1922, 1020.173) από κράμα μετάλλου βάρους 2,51 γραμμ.

Χάντρες κοσμημάτων

Στο Μουσείο υπάρχουν και 4 αρχίες χάντρες, εξαρτήματα κοσμημάτων:

Υπάρχει σφαιρική χάντρα (αρ. 1888, 0215.5) από κίτρινο στεατίτη, με διαμέτρο 0.6 εκατ..
Άλλη σφαιρική χάντρα (αρ. 1888, 0215.3), από γκρι-ροζ στεατίτη, διαμέτρου 1.27 εκατ., προσφορά του James Theodore Bent.
Άλλη κωνική χάντρα (αρ. 1888, 0215.2), διαμ. 1,27 εκατ., δωρεά του J. Th. Bent.
Άλλη κυκλική χάντρα (αρ. 1888, 0215.6), διαμ. 0.6 εκατ., επίσης δωρεά του J. Th. Bent.
Τέλος, ένα απολιθωμένο πήλινο καλούπι (αρ. 1884, 1213.73), εσωτερικό κέλυφος αχινού, από πέτρα, ύψος 3,81 εκατ., που αγοράσθηκε από τον J. Th. Bent.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκη "Ανάφη, ως άλλη Δήλος" (υπό έκδοσιν).
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο περ. ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ του Ελ. Τύπου στις 23.7.13 και στην εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ του ΛΟΝΔΙΝΟΥ (18, 25.7.13).

*Ο κ. Γ. Λεκάκης είναι συγγραφέας ( www.lekakis.com)