Γράφει ο
Γεώργιος Χαροκόπος

Εχουν  «μπέσα» οι Τούρκοι;       

Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα διπλωματικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας από τα απόρρητα αρχεία του Foreign Office ύστερα από 63 χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου, ήταν η μυστική επίσκεψη του Τσώρτσιλ στην Τουρκία στις 30 Ιανουαρίου 1943. Αν η επίσκεψη αυτή και οι συνομιλίες που ακολούθησαν είχαν επιτυχία, ο πόλεμος θα λάβαινε άλλη τροπή και θα τελείωνε ίσως πολύ νωρίτερα από το Μάιο του 1945.

Η αποτυχία τους επιβεβαιώνει το διπό παιχνίδι της Τουρκίας σε βάρος των Συμμάχων, όπως το περιγράψαμε πρόσφατα. Η αποκάλυψη είχε γίνει από τον συντάκτη των TIMES, M. Lukas.

ΟΙ Η.Π.Α

Η μυστική επίσκεψη Τσώρτσιλ στην Τουρκία που πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά τη Διάσκεψη Κορυφής Τσώρτσιλ – Ρούζβελτ στην Καζαμπλάνκα στις 14/1/1943, δεν νομίζουμε ότι ήταν εν γνώσει των Αμερικανών. Γιά δύο λόγους. Πρώτον οι Αμερικανοί δεν ενέκριναν τότε άλλες επιχειρήσεις εκτός από εκείνες της απόβασης – μετά την εκκαθάριση της Β. Αφρικής – στην Σικελία και στην συνέχεια στη Νότιο Ιταλία. Δεύτερον ο Ρούζβελτ παρακολουθούσε με προσοχή τις σχέσεις και την εμπορική συνεργασία της Τουρκίας με τη Ναζιστική Γερμανία. Απόδειξη ότι τον Ιανουάριο του 1944 απέστειλε στην Τουρκία αυστηρή προειδοποίηση ότι ο συνεχιζόμενος εκ μέρους της εφοδιασμός της ναζιστικής πολεμικής βιομηχανίας με χρώμιο, καθιστα ικανό τον Χίτλερ να συνεχίζει τον πόλεμο. Σχετικά, ο ίδιος ο επικεφαλής της Γερμανικής πολεμικής παραγωγής Άλμπερτ Σπέερ έχει αναφέρει από τον Νοέμβριο του 1943 στον Χίτλερ (και κάποια πηγή θα ενημέρωσε τους Αμερικανούς) ότι αν η Τουρκία σταματούσε αυτόν τον εφοδιασμό θα έκλειναν σε δέκα μήνες πολλά από τα εργοστάσια της Πολεμικής Βιομηχανίας της Γερμανίας.

Ο Τσόρτσιλ στα Άδανα

Όπως προκύπτει από τα γραφέντα στους «Τάιμς» από τον Μ. Lukas, ο Τσόρτσιλ, - σε αντίθεση με τον Ρούσβελτ – διατηρούσε την ελπίδα ότι σε κάποια φάση του πολέμου η Τουρκία θα προσχωρούσε στο πλευρό των Συμμάχων.

Και μέσα Ιανουαρίου 1943 ο ίδιος και οι σύμβουλοί του σκέφτηκαν, ως φαίνεται, ότι η ώρα έχει φτάσει. Διότι:

α) Μετά την μεγάλη συμμαχική νίκη στο Ελ Αλαμέιν, η στρατιά του Γερμανού Στρατάρχη Ρόμμελ καταδιωκόταν προς την Τριπολίτιδα. β) Στην Β.Δ. Αφρική οι Αμερικάνοι είχαν αποβιβαστεί και προχωρούσαν παρά την αρχική σφοδρή αντίσταση των Γάλλων του Βισσύ, η οποία είχε συντριβεί και γ) οι δυνάμεις του Άξονα βρίσκονταν τώρα σε κλοιό από τα συμμαχικά στρατεύματα (8^η συμμαχική στρατιά από Ν.Α., Βρετανοί, ελεύθεροι Γάλλοι, 1^η Ελληνική Ταξιαρχία και από Β.Δ. 5^η στρατιά του Αμερικανού Στρατηγού Μαρκ Κλαρκ). Έτσι αμέσως μετά την ιστιρική συνάντηση κορυφής Τσόρτσιλ – Ρούσβελτ στην Καζαμπλάνκα του Μαρόκου (14 Ιανουαρίου 1943) και ενώ η Ρωσική εποποιία στο Στάλινγκραντ έφτασε στο αποκορύφωμά της με την εξολόθρευση της 6^ης Γερμανικής στρατιάς του στρατάρχη Φον Πάουλους (29/1/1943), ο «Πατέρας της νίκης», έφτανε μυστικά με ειδικό αεροσκάφος στην Τουρκία στις 30/1/1943 βέβαιος ότι δεν θα χρειαζόταν μεγάλη προσπάθεια για τη επιτυχία του σκοπού της επίσκεψής του. Όπως σημειώνει ο Lukas, ο Τσόρτσιλ νόμιζε ότι ο χρόνος για μια πρόσωπο με πρόσωπο συζήτησή του με τον Πρόεδρο της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού είχε πλέον ωριμάσει. Η συνάντηση της Αγγλικής με την Τουρκική αντιπροσωπεία έπρεπε να γίνει με αυστηρή μυστικότητα. Ούτε στην Τουρκία ούτε στον άλλο κόσμο έπρεπε να γίνει γνωστή. Αλλά κατά τον κ. Lukas των «Τάιμς» - τα γεγονότα επρόκειτο να αποδείξουν ότι η πεποίθηση του Τσόρτσιλ ότι ο Ινονού θα δεχόταν την πρότασή του ότι ο καιρός ήταν κατάλληλος για να εισέλθει η Τουρκία στον πόλεμο, ήταν μεγάλο λάθος.

Η Τουρκική αντιπροσωπεία με τον Ινονού επέμειναν στην ουδετερότητα της χώρας των. Εμείς, προσθέτουμε ότι, προφανώς, ο Πρέσβης του Χίτλερ στην Τουρκία φον Πάπεν θα είχε πληροφορήσει τους Τούρκους ότι με τα μυστικά όπλα που κατασκεύαζαν οι Γερμανοί επιστήμονες, ο Χίτλερ θα συνέντριβε τους Συμμάχους.

Αντί μυστικότητας, πρωτοσέλιδα…

Ο Τσόρτσιλ είχε φτάσει στα Άδανα αεροπορικώς με κάθε μυστικότητα. Στην Βρετανική αντιπροσωπεία εκτός από τον «Πατέρα της νίκης» μετείχαν ανώτατοι Βρετανοί αξιωματούχοι, όπως ο αρχηγός του Αυτοκρατορικού Επιτελείου, στρατηγός Άλανμπρουκ, οι αρχηγοί των Επιτελείων της RAF και του Ναυτικού, ο Υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν, οι ανώτατοι διπλωματικοί σύμβουλοι Αλεξάντερ Κάτογκαν και Τζωρτζ Κλούτον, καθώς και ο Χιου Χάγκεσον, Βρετανός Πρεύσβης στην Τουρκία.

Αρχηγός της Τουρκικής αντιπροσωπείας ήταν ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ινονού και μέλη, ο Πρωθυπουργός Σουκρού Σαράτσογλου, ο Υπουργός Εξωτερικών Νιούμαν Μενεμετζόγλου και ο στρατάρχης Φεβζί Τσακμάκ. Στην ουσία, δηλαδή, πρέπει να την χαρακτηρίσουμε όχι απλή μυστική σύσκεψη, αλλά μυστική συνάντηση Κορυφής. Όμως, προτού ακόμη αρχίσουν οι συνομιλίες ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Μενεμετζόγλου ανέφερε ότι οι Τουρκικές εφημερίδες με εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα ανήγγειλαν ότι ο Βρετανός Πρωθυπουργός επισκεπτόταν την Τουρκία... Είναι προφανές ότι ο ίδιος, που ήταν γνωστός για τα φιλοχιτλερικά του αισθήματα, είχε αποκαλύψει το γεγονός για να το πληροφορηθούν και οι πράκτορες της εκεί Γερμανικής κατασκοπείας με όλα τα επακόλουθα… Πάντως οι δύο αντιπροσωπείες συνεδρίασαν κοντά στο αεροδρόμιοσε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι πλησίον μιας σιδηροδρομικής διασταύρωσης και σε σημείο που ήταν αδύνατο να προσελκύσει την προσοχή.

Ο Τσόρτσιλ πρότεινε στον Ινονού την συμμετοχή στην επιχείρηση «Ακολάαντ», που είχε σχεδιάσει ο αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής στρατηγός Ουίλσον για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. Αντικειμενικοί στόχοι της, η κατάληψη των εκεί αεροπορικών βάσεων και με τις βάσεις που θα παραχωρούσε η Τουρκία θα βομβαρδίζονταν οι Ρουμανικές πετρελαιοπηγές, που ήσαν απαραίτητες στον Άξονα. Εκτός από τον εφοδιασμό των Γερμανικών δυνάμεων στην Ρωσία, από το λιμάνι της Κωνστάντζας μέσω Βοσπόρου, Αιγαίου, Κορίνθου – Σικελίας ανεφοδιάζονταν και οι Γερμανικές – Ιταλικές δυνάμεις εκεί και στην Β. Αφρική. Αντάλλαγμα για την Τουρκία θα ήταν ο εφοδιασμός της με σύγχρονο πολεμικό υλικό. Και το πλέον δελεαστικό – η αποκατάσταση της παλαιάς κυριαρχίας της στα Δωδεκάνησα, «παρά το γεγονός – σημειώνει ο Lukas – ότι αυτό θα προκαλούσε την οργή των Ελλήνων συμμάχων της Μ. Βρετανίας». Για κάθε αμερόληπτο ιστορικό ερευνητή, οι προσφορές αυτές δεν έγιναν δεκτές από τους Τούρκους γιατί, προφανώς, πίστυαν σε νίκη του Χίτλερ οπότε, βέβαια, και τα Δωδεκάνησα και το Αιγαίο θα περιέρχονταν στα χέρια τους.

Επιχείρηση «Accolade»

Εδώ πρέπει να πούμε ότι τόσο ακλόνητη ήταν η πίστη των Τούρκων ότι ο Χίτλερ τελικά θα κέρδιζε τον πόλεμο, ώστε όταν ο Τσόρτσιλ κατά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8/9/1943 έδωσε εντολή – παρά την αντίθεση των Αμερικανών – για την εκτέλεση της Accolade και επανέλαβε την πρότασή τους στους Τούρκους, οι τελευταίοι και πάλι αρνήθηκαν κατηγορηματικά να βοηθήσουν τους Συμμάχους…

Για την «Ακολάαντ» σημειώνουμε ότι άρχισε στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1943 με την προσχώρηση του Ιταλού διοικητή Δωδεκανήσου Ναυάρχου Καμπιόνι, στους Συμμάχους. Δυνάμεις Βρετανών και Ελλήνων κομάντος κατέλαβαν την Λέρο, τη Σύμη, το Καστελόριζο και την Κω. Οι αλεξιπτωτιστές του Ιερού Λόχου με επικεφαλής τον διοικητή τους στρατηγό Χριστόδουλο Τσιγάντε την Σάμο.

Όμως, οι 35.000 Ιταλοί της Ρόδου του ναυάρχου Καμπιόνι, υπέστησαν κεραυνοβόλο επίθεση από τις 10.000 Γερμανών του στρατηγού Φον Κλέμαν – που είχε κι εκείνος την έδρα του στην Ρόδο – και συνετρίβησαν. Ο λοχαγός Τζωρτζ Τζέλικο (ο μετέπειτα Κόμης Τζέλικο), που είχε πέσει με αλεξίπτωτο κοντά στο στρατηγείο του Καμπιόνι με ασυρματιστή και δύο ακόμη αξιωματικούς, ως απεσταλμένος του στρατηγείου Μέσης Ανατολής, μόλις κατόρθωσε να διασωθεί.

Ο Χίτλερ ενήργησε αστραπιαία και με ισχυρές αεροπορικές δυνάμεις. Οι Βρετανοί κομάντος και οι Ιερολοχίτες δεν ήταν δυνατό να κρατήσουν τις θέσεις τους χωρίς συμμαχική βοήθεια που αρνήθηκαν οι Αμερικάνοι λόγω των αναγκών του μετώπου στην νότια Ιταλία.

Οι απώλειες των συμμάχων (Ελλήνων και Βρετανών) υπήρξαν μεγάλες. Τα καταληφθέντα νησιά εκκενώθηκαν. Χάσαμε και το καμάρι των αντιτορπιλλικών μας, το «Βασίλισσα Όλγα» από καταιγιοστικό βομβαρδισμό «Στούκας» στο λιμάνι της Λέρου. Το αντιτορπιλλικό «Ανδρίας» που απεκόπη στα δύο, κατόρθωσε τελικά να επιστρέψει στη Βάση της Αλεξάνδρειας. Το κατόρθωμα αυτό του πλήρώματος και του Κυβερνήτη ναυάρχου Τούμπα, προκάλεσε τον θαυμασμό όλων των συμμάχων και πρώτα – πρώτα των Βρετανών.

Όπως καταφαίνεται από τα ανταλλάγματα του Τσόρτσιλ προς τους Τούρκους στις 30/1/1943 στα Άδανα, ενώ εμείς εξακολουθούσαμε να πολεμούμε μαζί τους, εκείνοι διαπραγματεύονταν με τους Τούρκους πίσω από την πλάτη μας. Και ήσαν έτοιμοι να τους παραδώσουν πανάρχαια ελληνικά νησιά. Δεν τα δέχτηκαν τότε γιατί δεν ήθελαν να πολεμήσουν. Σήμερα σκηνοθετούν προκλήσεις τύπου «Ήμια» και τελευταία ψέλλισαν και για Τουρκική μειονότητα στην Ρόδο… Βέβαια, ο Τσόρτσιλ βοήθησε αργότερα την Ελλάδα, αλλά οι διάδοχοί του φαίνεται ότι είχαν το σύνδρομο της αμνησίας. Και φέρθηκαν στην Ελλάδα με τέτοιο τρόπο ώστε να νομίζουν πολλοί ότι έχασαν την ιστορική και γεωγραφική τους μνήμη και εξέλαβαν την Τουρκία για την Ελλάδα, που υπήρξε ο μοναδικός και πολύτιμος σύμμαχός τους όταν πολεμούσαν μόνοι τον Άξονα και η ελπίδα της νίκης δεν υπήρχε πριν από την επτάμηνη Ελληνική Εποποιία 1940-41, που άλλαξε την ιστορία.

Για την επιχείρηση Accolade, ο Τσόρτσιλ επικρίθηκε πέρυσι από τον Βρετανό συγγραφέα Anthony Rogers στο βιβλίο του «Churchill’s Folly – Το ολίσθημα του Τσόρτσιλ». Την Accolade έχουμε περιγράψει σε γενικές γραμμές στο βιβλίο μας «Το Φρούριο Κρήτη – Ο μυστικός πόλεμος 1941-44» που εκδόθηκε το 1971. «Ακολάαντ» - έτσι προφέρεται – σημαίνει την τελετή στέψης των Ιπποτών στην Ρόδο κατά την Ενετική Κατοχή. Μεγάλες προσδοκίες, φαίνεται, να είχε ο Τσόρτσιλ για την επιχείρηση αυτή όταν πήγε στις 30/1/1943 στην Τουρκία, βέβαιος ότι η τελευταία θα τον βοηθούσε, οπότε βέβαια θα λάμβανε χώρα και κάποια τελετή παρόμοια με την «Στέψη των Ιπποτών».

Με άδεια χέρια… αλλά σώος…

Όταν το αεροπλάνο του Τσόρτσιλ και της ακολουθίας του τροχοδρομούσε στο αεροδρόμιο των Αδάνων για την επιστροφή στην Αγγλία, ανεξήγητα παρέκλινε επικίνδυνα από τον διάδρομο και κόλλησε σε λάσπες.

Ο Τσόρτσιλ ψύχραιμος επιστάτησε στην προσπάθεια ανάσυρσης του αεροσκάφους. Στο διάστημα που μεσολάβησε αποκαλύφθηκε σχέδιο δικτύου κατασκοπείας των Ναζί να τον δολοφονήσουν με την ακολουθία του καταρρίπτοντας το αεροπλάνο. Αμέσως τα σχέδια πτήσης άλλαξαν και ο «Πατέρας της νίκης» έφτασε τελικά στην Αγγλία σώος μεν, αλλά με άδεια χέρια, σύμφωνα με όσα έγραψε ο Lukas στους «Τάιμς» του Λονδίνου.

«Τα κονόνια του Ναβαρόνε»

Όμως, οι Βρετανοί και οι Έλληνες κομάντος (Ιερός Λόχος) δεν άργησαν να επιστρέψουν και άρχισαν να απελευθερώνουν από τις αρχές του 1944 ένα – ένα τα σκλαβωμένα επί αιώνες Ελληνικά Δωδεκάνησα με την βοήθεια των γενναίων κατοίκων τους. Και αυτό με εντολή του Τσόρτσιλ, που είχε, προφανώς, μετανοήσει για την επίσκεψη στα Άδανα. Διεξήχθηκε ένας επικός αγώνας ενώ στην ηπειρωτική Ελλάδα ο «Εμφύλιος» είχε φθάσει στο αποκορύφωμά του και μάλιστα κάτω από την σκληρή και αδυσώπητη Ναζιστική κατοχή.

Η τελευταία επιχείρηση των κομάντος έγινε κατά των θέσεων των Γερμανών στην Ρόδο και στην πλησιέστερη, αλλά στρατηγικής σημασίας μικρότερη νήσο Αλίμνια και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Οι δύο σύμμαχοι ανταπέδιδαν στον εχθρό το χτύπημα που είχαν υποστεί στην Λέρο, στην Κω, Σύμη κ.λπ. το φθινόπωρο του 1943. Το κωδικό όνομα της επιχείρησης ήταν «Τεντ» και σε αυτήν βασίστηκε το σενάριο της συναρπαστικής μεταπολεμικής ταινίας «The Guns of Navarone» με τον Άντονι Κουίν και την Ειρήνη Παππά.

Είναι γεγονός ότι μετά τα Δεκεμβριανά του 1944 στην Αθήνα από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά τα οποία εφονεύθησαν και τραυματίστηκαν δεκάδες Βρετανοί στρατιώτες, οι Βρετανοί πείσμωσαν και μέλη της Κυβέρνησής τους πρότειναν να μην αποδωθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Όμως, ο «Πατέρας της νίκης» που προσπάθησε με την συμφωνία της Βάρκιζας να σταματήσει την αλληλοσφαγή των Ελλήνων, αλλά απέτυχε, απέρριψε την πρόταση. Απέδειξε έτσι – καθώς και με την συμφωνία του στην στην Γιάλτα με τον Στάλιν – ότι δεν είχε λησμονήσει της 7μηνη εποποιία της Ελλάδος 1940-41, που υπήρξε σωτήρια για όλους τους Συμμάχους. Άλλοι, πείσμωνες Βρετανοί πολιτικοί σε συνδυασμό με ασυγχώρητα λάθη από Ελληνικής πλευράς, τραυμάτισαν σοβαρά τις στενές αγγλοελληνικές σχέσεις με τα γνωστά επακόλουθα…