Γράφει ο
Γιάννης Βασιλείου

Το ενεργειακό ζήτημα θεωρείται ζωτικής σημασίας για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), οπότε η χάραξη μιας λειτουργικής ενεργειακής στρατηγικής καθίσταται απολύτως απαραίτητη. Η Ένωση το γνωρίζει και έχει υλοποιήσει μια αποτελεσματική πολιτική, η οποία ασκείται μέσω ενός πολυσύνθετου φάσματος οργάνων, επιτροπών και οργανισμών. Ο ενεργειακός τομέας ανέκαθεν αποτελούσε μείζον θέμα για την Ευρώπη, αλλά οι συστηματοποιημένες προσπάθειες για βαθύτερη συνεργασία, ξεκίνησαν μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έκτοτε, οι πολιτικές της ΕΕ αναπροσαρμόζονται καταλλήλως, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις κάθε εποχής.   

Στην παρούσα περίοδο, όπου τόσο η οικονομική ισορροπία, όσο και η κοινωνική αρμονία διαρκώς ταλαντεύονται, η συνεχώς αυξανόμενη εξάρτηση της Ένωσης από τις εισαγωγές ενέργειας και το (μονίμως παρόν και ιδιαιτέρως επικίνδυνο) ενδεχόμενο κατακόρυφης ανόδου των τιμών, δυσχεραίνουν τις οικονομικές στρατηγικές και καθιστούν προβληματικό τον εφοδιασμό. Συνεπώς, μια ορθολογική ενεργειακή πολιτική αποτελεί ρητή αναγκαιότητα, ώστε τα παραπάνω ζητήματα να μην εξελιχθούν σε άμεση απειλή για τα συμφέροντα της ΕΕ και των πολιτών της (Βασιλείου, 2013α, 2013β, 2014α και 2015· Ευρωπαϊκή Ένωση/Ενέργεια, 2015).

Η ενεργειακή πολιτική συνδέεται με ποικίλες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες της Ένωσης. Οι ορυκτοί πόροι που διαθέτουν τα κράτη-μέλη, όπως φυσικό αέριο, πετρέλαιο και άνθρακας δεν είναι ανεξάντλητοι και αντιλαμβανόμαστε ότι το ζήτημα της ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας, αφού επηρεάζει το φως, τη θέρμανση, τη βιομηχανική παραγωγή, τις μεταφορές και άλλους τομείς. Η ΕΕ καταναλώνει το 1/5 της ενέργειας που παράγεται στον κόσμο, αλλά διαθέτει ελάχιστα αποθέματα ενεργειακών πόρων και τούτη η παράμετρος χρήζει μεγίστης προσοχής (Βασιλείου, 2013α, 2013β, 2014α, 2014β και 2015· Ευρωπαϊκή Επιτροπή/Ενέργεια, 2015).

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι οι εισαγωγές ενέργειας της ΕΕ συνεχώς αυξάνονται, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μια εντατικοποιημένη συνεργασία και ένας μελετημένος σχεδιασμός του ενεργειακού πλάνου, θα πρέπει ν’ αποτελούν κεφαλαιώδεις προτεραιότητες για όλα ανεξαιρέτως τα κράτη-μέλη. Οι κοινοί κανόνες και η θετική στρατηγική, που υπαγορεύονται από τα κοινά συμφέροντα των κρατών-μελών, μπορούν να οδηγήσουν στην ασφαλέστερη εξασφάλιση ενέργειας, με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος (Βασιλείου, 2013α, 2013β, 2014α, 2014β και 2015· Ευρωπαϊκή Επιτροπή/Ενέργεια, 2015).

Συνεπώς, θεμελιώδεις επιδιώξεις της ενεργειακής πολιτικής αποτελούν οι ακόλουθες πέντε: α) μια αποτελεσματική ανάπτυξη εξωτερικών ενεργειακών σχέσεων, σε συνδυασμό (και αυτό πιθανότατα είναι το πλέον σημαντικό) με την επαρκή διασφάλιση του εφοδιασμού, β) μια ορθή (ανάλογα πάντοτε με τις συνθήκες) διαχείριση της ζήτησης, γ) η προστασία του περιβάλλοντος, δ) η διαφοροποίηση πηγών και ε) η εύρυθμη ανάπτυξη μιας εσωτερικής αγοράς στα πλαίσια του ενεργειακού τομέα (Nugent, 2012).

Η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ βασίζεται στους «Στόχους 20-20-20» της Ένωσης, οι οποίοι σε γενικές γραμμές δύνανται να καθορίσουν το μέλλον του ενεργειακού τομέα.

Οι στόχοι αυτοί συνοψίζονται ως εξής: α) η ενεργειακή απόδοση στην ΕΕ πρέπει να βελτιωθεί κατά 20%, β) οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην Ένωση πρέπει να μειωθούν κατά 20%, σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 και γ) το 20% της ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Επισημαίνεται η άμεση ανάγκη διατήρησης του ενεργειακού κόστους στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, ενώ σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να επιτευχθεί διαμέσου του κατασκευαστικού κλάδου και των δημοσίων μέσων μεταφοράς. Πέραν τούτου, οι καταναλωτές μπορούν να ελαττώσουν αισθητά τις δαπάνες ενέργειας, μέσω των «ευφυών» μετρητών και του ενεργειακού σήματος της ΕΕ για οικιακές συσκευές (Βασιλείου, 2014β· Ευρωπαϊκή Ένωση/Ενέργεια, 2015).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ύστερα από εντατικοποιημένες προσπάθειες, εκπόνησε και εγκαινίασε τα απαραίτητα σχέδια όσον αφορά μια Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση βασισμένη στην παρούσα πολιτική της Ένωσης, που περιλαμβάνει ένα Πλαίσιο Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα με ορίζοντα το 2030 και τη Στρατηγική για την Ενεργειακή Ασφάλεια. Τα ανωτέρω σχέδια στοχεύουν στην καθίδρυση ενός καινοτόμου συστήματος, που θα εγγυάται στις επιχειρήσεις και τους πολίτες της Ένωσης μια περισσότερο ασφαλή και προσιτή ενέργεια (ας μη λησμονούμε και την παρούσα οικονομική κρίση), με ταυτόχρονη περιβαλλοντική προστασία (Βασιλείου, 2014β· Ευρωπαϊκή Ένωση/Ενέργεια, 2016).

Όσον αφορά το Πλαίσιο Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα με ορίζοντα το 2030, τα κράτη-μέλη έχουν ήδη συμφωνήσει σ’ ένα νέο Πλαίσιο για το 2030, για τους τομείς της ενέργειας και του κλίματος, που, ούτως ή άλλως, αποτελούν τις βασικές συνιστώσες επάνω στις οποίες δομείται η ενεργειακή πολιτική. Στο πλαίσιο αυτό, οι στόχοι που έχουν τεθεί συμπεριλαμβάνουν και αυτούς που αφορούν την περίοδο μεταξύ 2020-30. Συγκεκριμένα, οι στόχοι που τίθενται για το 2030, με βάση τη συγκεκριμένη στρατηγική συνοψίζονται ως εξής: α) μια μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της τάξεως του 40%, συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990, β) εξοικονόμηση ενέργειας, η οποία θα πρέπει ν’ αγγίζει τουλάχιστον το 27%, συγκριτικά με τη «λειτουργία κατά τα ειωθότα» και γ) τουλάχιστον ένα μερίδιο 27% της κατανάλωσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (Energy 2030, 2016).

Οι στόχοι είναι σαφέστατοι, αλλά αντικειμενικές δυσκολίες δεν παύουν να υφίστανται. Η ΕΕ το γνωρίζει και γι’ αυτό έχει προτείνει Α) ένα μεταρρυθμισμένο και τροποποιημένο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (Emissions Trading Scheme-ETS), Β) νέους δείκτες σχετικά με την ασφάλεια και την ανταγωνιστικότητα του ενεργειακού συστήματος, όπως λόγου χάριν α) τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού, β) τις διαφορές τιμών μεταξύ κυρίων εμπορικών εταίρων και γ) τη δυναμικότητα διασύνδεσης μεταξύ κρατών-μελών και Γ) κάποιες πρώτες σκέψεις και ιδέες για ένα καινοτόμο σύστημα διακυβέρνησης βασισμένο σε εθνικά σχέδια για ασφαλή, ανταγωνιστική και βιώσιμη ενέργεια. Τα ανωτέρω σχέδια θ’ ακολουθούν μια κοινή προσέγγιση της ΕΕ, μ’ επιδιώξεις τη διαφάνεια, την ενισχυμένη συνοχή των πολιτικών, μια μεγαλύτερη βεβαιότητα των επενδυτών και έναν εύρυθμο συντονισμό σ’ ολόκληρη την Ένωση (Energy 2030, 2016).

Στα πλαίσια της Στρατηγικής για την Ενεργειακή Ασφάλεια, επισημαίνεται ότι η ΕΕ εισάγει περισσότερη από τη μισή ενέργεια που καταναλώνει και ειδικότερα η εξάρτησή της από τις εισαγωγές ξεπερνάει το 90% για το αργό πετρέλαιο, ενώ αγγίζει το 66% για το φυσικό αέριο. Μ’ έναν απλό υπολογισμό, συμπεραίνουμε ότι η συνολική δαπάνη για εισαγωγές ξεπερνάει το ομολογουμένως υπέρογκο ποσό του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ την ημέρα. Επιπροσθέτως, δυσεπίλυτα προβλήματα δημιουργούνται από το ότι πολλές χώρες εξαρτώνται από έναν μονάχα προμηθευτή, ενώ υπάρχουν και κράτη που βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στη Ρωσία για το φυσικό τους αέριο. Η εξάρτηση αυτή αναπόφευκτα προκαλεί δυσχέρειες σε περιπτώσεις διακοπής ή διαταραχής του εφοδιασμού, οι οποίες μπορεί να συμβούν εξαιτίας προβλημάτων στις υποδομές, ή λόγω πολιτικών, οικονομικών ή εμπορικών διαφορών. Νωπός είναι ο αρνητικός αντίκτυπος σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, των προβλημάτων του 2009 μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για το αέριο. Το Μάιο του 2014, υλοποιήθηκε η Στρατηγική για την Ενεργειακή Ασφάλεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία υπαγόρευε με σαφή τρόπο τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα μέτρα, ώστε να μπορέσει κάποια στιγμή η Ένωση ν’ αποφύγει ή να ελαττώσει τα προβλήματα ενεργειακού εφοδιασμού που τόσο την έχουν ταλαιπωρήσει κατά το παρελθόν (Energy/Energy Security Strategy, 2016).

Πολλά αποφασιστικά βήματα προς την υλοποίηση των στόχων έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Ανάμεσα στο 1990 και το 2012, η ΕΕ κατάφερε να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 18%, επίτευγμα που φανερώνει ότι βρίσκεται στο σωστό δρόμο για την πραγμάτωση του στόχου που έχει τεθεί για το 2020. Πέραν αυτού, το ποσοστό των ανανεώσιμων πηγών στα πλαίσια του «ενεργειακού μείγματος» της ΕΕ το 2012, έφτασε το 14,1%, σε σύγκριση με το 8,5% του 2005. Τέλος, προβλέπεται ότι η ενεργειακή απόδοση θα βελτιωθεί κατά 18% με 19% μέχρι το 2020, χάνοντας για λίγο το στόχο του 20%. Πάντως, υπάρχει ακόμα η πιθανότητα ο στόχος αυτός να επιτευχθεί, αν τα κράτη εφαρμόσουν αποτελεσματικά τη νομοθεσία της Ένωσης (European Commission/Energy, 2015).

Η (έστω και μερική) υλοποίηση των στόχων, θα παράσχει τα εχέγγυα για έναν πιο ελπιδοφόρο μελλοντικό σχεδιασμό, αλλά ακόμα και στην περίπτωση του βέλτιστου ενδεχομένου της ολικής εκπλήρωσης των επιμέρους επιδιώξεων, η ΕΕ επιβάλλεται να εξακολουθήσει εντατικά το έργο της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βασιλείου, Ιωάννης (2013α), Ευρωπαϊκή Ενοποίηση-Μια Διαδικασία Σύγκλισης ή Απόκλισης; (Αθήνα: Historical Quest). 

Βασιλείου, Ιωάννης (2013β), «1980-1999, Ευρωπαϊκή Ένωση: Η Εποχή της Άνδρωσης και της Διεύρυνσης», Από τη Νέα Ευρώπη του Χίτλερ Στην Ευρωζώνη της Μέρκελ, Τόμος Α΄, Ιστορικό Αρχείο του «Επενδυτή», σελ. 76-95.

Βασιλείου, Ιωάννης (2014α), Ευρωπαϊκή Ενοποίηση-Μια Διαδικασία Σύγκλισης ή Απόκλισης; (Β΄ Έκδοση-Ειδική Έκδοση Για Πανεπιστήμια) (Αθήνα: Historical Quest). 

Βασιλείου, Ιωάννης (2014β), Το Παρόν και το Μέλλον της Γεωργικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αθήνα: Historical Quest). 

Βασιλείου, Ιωάννης (2015), Η Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Μια Κριτική Προσέγγιση (Αθήνα: Historical Quest).

Energy/Energy Security Strategy (2016), “Energy-Energy Security Strategy”, διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-strategy/energy-security-strategy (πρόσβαση στις 12/12/16).

Energy 2030 (2016), “Energy-2030 Energy Strategy”, διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-strategy/2030-energy-strategy (πρόσβαση στις 12/12/16).

Ευρωπαϊκή Ένωση/Ενέργεια (2015), «Ενέργεια», διαθέσιμο σε http://europa.eu/pol/ener/index_el.htm (πρόσβαση στις 31/3/15).

Ευρωπαϊκή Ένωση/Ενέργεια (2016), «Ενέργεια», διαθέσιμο σε https://europa.eu/european-union/topics/energy_el (πρόσβαση στις 6/12/16).

Ευρωπαϊκή Επιτροπή/Ενέργεια (2015), «Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια-Ενέργεια-Μια βιώσιμη, ασφαλής και οικονομικά προσιτή ενέργεια για τους Ευρωπαίους» (το χειρόγραφο επικαιροποιήθηκε το Νοέμβριο του 2014), διαθέσιμο σε file:///C:/Users/user/Downloads/NA0614043ELC_002.pdf (πρόσβαση την 1/4/15).

European Commission/Energy (2015), “Energy-Energy Strategy”, διαθέσιμο σε http://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-strategy (πρόσβαση στις 11/4/15).

Nugent, Neill (2012), Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Γ΄ Έκδοση) (Αθήνα: Σαββάλας).

(Από το βιβλίο «Ευρωπαϊκή Ένωση και Ενέργεια – Η πορεία προς το 2050 – Σκέψεις, ιδέες και συμπεράσματα», Εκδόσεις Historical Quest)