ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΣΠΑΝΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ, ΜΥΚΗΝΑΪΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑΣτο Πόλι υπήρχε το αρχαίο θέατρο της Ιθάκης! Γράφει ο Γιώργος Λεκάκης
 
Στο λιμανάκι και επίνειον του Σταυρού της Βορείου Ιθάκης, που και σήμερα καλείται (το) Πόλι, με τον χαρακτηριστικό μεγάλο πλάτανο και τις λεύκες υπήρχε ένα αρχαίο θέατρο! Το αρχαίο θέατρο του Βασιλείου της Ιθάκης! Η ύπαρξή του ενισχύει ακόμη περισσότερο την Ιθάκη, στον αγώνα δρόμου της (πολλές φορές ανέντιμο εκ μέρους των αντιπάλων της) να αποδείξει πως δεν είναι… ελέφαντας, δηλ. πως αυτή είναι η επίσημος έδρα του βασιλιά Οδυσσέα, πως αυτή είναι η ομηρική Ιθάκη και όχι άλλες γειτονικές νήσοι, που ζήλωσαν αρχαίο κλέος…

Πράγματι, λοιπόν, το Πόλι, που ήταν το επίνειον του ανακτόρου του Οδυσσέως και ένα από τα τρία λιμάνια που έβλεπε το παλλάτι (τα άλλα δυο ήταν οι Αφάλες και οι Φρίκες) είχε στολισθεί με αρχαίο θέατρο, δεδομένου ότι ήταν πολύ κοντά στο άστυ της Ιθάκης (που ήταν στα Πηλικάτα του Σταυρού, όπου νεόδμητες κατοικίες κατέστρεψαν και καταπλάκωσαν νεολιθικό οικισμό!..) και την Σχολή του Ομήρου (στην περιοχή Άη Θανάση στον Πλατρειθιά - στο «πλατύ ρείθρο» του Ομήρου), διότι φυσικά και οι πολίτες και οι επίδοξοι ποιητές και ραψωδοί θα ήθελαν να ακούσουν και να διδαχθούν θέατρο…

Η βοτσαλωτή παραλία Πόλις ευρίσκεται στον ομώνυμο κόλπο (μόλις 1,2 κατηφορικά χλμ. από το κέντρο του Σταυρού).[1] Σήμερα είναι ένα υπήνεμο ψαρολιμανάκι, με τυρκουάζ νερά.

Λέγεται έτσι, ίσως, γιατί στον βυθό της ευρίσκονται τα ερείπια της βυθισμένης αρχαίας πολεως της Ιθάκης. Ή από την επίσημη λατρεία της Πολιάδος Αθηνάς (θεάς συμμάχου του Οδυσσέως)[2].

«Τα ερείπια στον βραχώδη λόφο, που εγείρονται προς Β. της Πόλεως, είναι περισσότερο πρωτόγονης και πιότερο παλαιάς τεχνοτροπίας, καίτοι πολύ μικρότερα σε έκταση, από εκείνα του Αετού», γράφει ο Chr. Wordsworth[3]. Και συνεχίζει: «Οι πέτρες είναι χονδρές και αλάξευτες και δεν είναι εφαρμοσμένες η μία με την άλλη. Τα κυριώτερα ερείπια ευρίσκονται στην Δ. πλευρά της κορυφής, και είναι σωριασμένα σ’ έναν πολύ απόκρημνο βράχο».

Εδώ, λοιπόν, υπήρχε το αρχαίο θέατρο της Ιθάκης. Η απόδειξη έρχεται από μια είδηση της εφημερίδος «Νέον Άστυ» του 1902, που έγραφε επί λέξει:

«Εις το Β. μέρος της νήσου παρὰ τας Ν.Α. του όρους Ρουσανού κλιτύς και παρὰ τον αρχαιότατον λιμένα Πόλις του Σταυρού εις απόστασιν 250 περίπου μέτρων απὸ της παραλιακής ακτής, ανασκάπτων προς καλλιέργειαν τον αγρόν του, ο Σ. Κουβαράς ανεύρε το δάπεδον αρχαιοτάτου ελληνικού Θεάτρου μετὰ της θυμέλης και των αμφιθεατρικών εδωλίων, κάτωθεν δε του ειρημένου θεάτρου έτερος εργάτης ανορύσσων φρέαρ ανεύρεν εις βάθος 6 περίπου μέτρων αρχαιότατα κτήρια άνευ αμμοκονίας εκ πολυγωνικῶν αξέστων λίθων, αποτελούντων ενιαχού τμήματα τείχους. Εντὸς του θεάτρου ανευρέθη νόμισμα σπανιωτάτου τύπου, αναγόμενον εις κορινθιακὴν εποχὴν και εικονίζον, επὶ μεν του ενὸς μέρους τον πτερωτὸν Πήγασον επὶ δε του ετέρου μορφὴν πρωτοφανή πωγωνοφόρου φέροντος περικεφαλαίαν. Έτεροι εργάται τυχαίως ανασκάπτοντες παρὰ την θέσιν Σχολείον του Ομήρου ανεύρον κιονόκρανον Μυκηναϊκής εποχής ως απεφάνθησαν δύο διακεκριμένοι Άγγλοι αρχαιολόγοι εκ Κεφαλληνίας, εσχάτως ενταύθα δι’ επί τοπίους μελέτας ελθόντες».

Και η εφημερίδα συνεχίζει:

Πλησίον του τόπου εν ω ευρέθη το ανωτέρω κιονόκρανον απεκαλύφθησαν δύο παμμέγιστοι τάφοι επὶ βράχου λελαξευμένοι μετὰ ωραιοτάτου θόλου, καταπληκτικώς ομοιάζοντες με τους υπὸ του κ. Καββαδίου εν Κεφαλληνία ανευρεθέντας. Ουδεμία αμφιβολία, ότι οι τάφοι ούτοι ανήκουσι μετὰ του Μυκηναίου εις την αληθή πατρίδα του Οδυσσέως, ήτις επὶ τέλους ήρχισε να παρέχη τεκμήρια του προϊστορικού μεγαλείου της.

Εκτὸς τούτων εις το μεσαίον μέρος της νήσου ο γεωργὸς Αναστ. Κουτσουβέλης (Συγγρός), ο κατὰ το παρελθὸν έτος ανευρὼν επτὰ αρχαίας και μεγίστης σημασίας επιτυμβίους επιγραφάς, ανεκάλυψε κτήριον παμμεγίστων διαστάσεων εκ κυκλωπείων τειχών συνιστάμενον».

Και η εφημερίδα καταλήγει, σκωπτικά κατά του Γερμανού αρχαιολόγου Δαίρπφελντ, σπουδαίου κατά τ’ άλλα, αλλά πασχίζοντα στο τέλος του βίου του να κάμει την «μεγάλη ανακοίνωση»:

«Ας ίδωμεν τι θὰ είπη ο κ. Δαίρπφελδ»…
βλ. σχ. εφημ. «Νέον Άστυ» (αρ. φ. 157, 17.5.1902), άρθρο με τίτλο «ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΙΣ ΑΝΕΥΡΕΣΙΣ ΘΕΑΤΡΟΥ ΕΙΣ ΙΘΑΚΗΝ».
 
Η είδηση αυτή προκρίνει την Ιθάκη και την βάζει πολύ πιο μπροστά απ’ όλες τις άλλες νήσους του Ιωνίου, όσον αφορά τον πολιτισμό και την καλλιτεχνία, δεδομένου ότι σε κανένα άλλο νησί των Επτανήσων δεν έχει βρεθεί τόσο αρχαίο θέατρο![4] Επίσης, προκρίνει τον χώρο της Βορείου Ιθάκης ως τον ευρύτερο ανατορικό χώρο του Οδυσσέα.

Κάποιοι ερευνητές είχαν αναφέρει την πιθανή ύπαρξη θεάτρου και μέσα στον χώρο της Σχολής Ομήρου. «Πιστεύω ότι υπάρχει τέτοιο μέρος, ένα πολύ μικρό θέατρο μέσα στην περιοχή της Σχολής Ομήρου, λαξευμένο στον φυσικό βράχο» έγραφε ο H-G. Buchholz, Justus Liebig Univ. του Giessen στο σημείωμά του «ΜΕΡΙΚΕΣ  ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟ ΗΡΩΟΝ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ». Και συνεχίζει: «Τελευταίο, αλλά όχι ελάχιστο, υπήρχε ένα tessere de theatre ανάμεσα στα αντικείμενα που ανέσκαψε ο Vollgraff.[5] Στον σχεδιασμένο χάρτη της περιοχής, έχω σημειώσει ένα μικρό θέατρο. Φυσικά, χρειάζεται επιβεβαίωση και περισσότερη έρευνα και χρονολόγηση, διότι το tessere είναι ρωμαϊκής εποχής. Εάν οι τιμητικές θέσεις ήταν τοποθετημένες εδώ, μπορεί να ήταν κατασκευασμένες από ξύλο».

Με όλα αυτά, οι Ιθακήσιοι προηγούνται στην θεατρική παιδεία και παράδοση έναντι των άλλων Επτανησίων, οι οποίοι έχουν αδιαμφισβήτητα τεράστια θεατρική παιδεία (κυρίως μετά τον 17ο αι. μ.Χ.). Άλλωστε από τον μεγάλο κλάδο του νησιού, τους Δρακούληδες, ευρίσκουμε (στις αρχές του 19ου αι.) στην Οδησσό[6], εκ των πρωτοπόρων εκεί της δημιουργίας ελληνικού θιάσου και ελληνικού θεάτρου στην πόλη. Για το ταλέντο του τιμήθηκε μάλιστα υπό του κόμητος Langeron![7]

Θυμίζω επίσης, ότι στην Ιθάκη στις αρχές του 20ού αι. εκδίδετο το ημερολόγιον «Τηλέμαχος», «για την ανέγερση θεάτρου», έκδ. Ταρουσόπουλου. Ενώ μέχρι πρόσφατα γινόταν και Φεστιβάλ Θεάτρου, από τα αξιολογώτερα της Ελλάδος!
 
Το Σπήλαιο των Νυμφών

Το Πόλι όμως είναι γνωστό και για κάτι άλλο: Στα Β. αυτού του λιμανιού υπάρχει η - καταποντισμένη πια απ’ τους σεισμούς - «Σπηλιά του Λοΐζου» (ή Λουίζου)[8]. Δυστυχώς η σπηλιά συλήθηκε στις αρχές του 19ου αι.

Ο Λοΐζος, ένας εντόπιος που την ανακάλυψε, ξεπούλησε τον θησαυρό της σε κλεπταποδόχους Ιταλούς. Γι’ αυτό δεν είναι φρόνιμο να την διατηρούμε στην ιστορία με το όνομα ενός αρχαιοκάπηλου, πόσο μάλιστα όταν ήταν περίφημο άντρον Νυμφών και λατρευτικό κέντρο τριών θεοτήτων! Παρ’ όλες τις αρχαιοκαπηλίες που υπέστη, σε ανασκαφές του 1930 ευρέθησαν πήλινα αγγεία της μεσο-ελλαδικής περιόδου (2000-1550 π.Χ.) και των ύστερων μυκηναϊκών χρόνων (1300-1050 π.Χ.)[9]. Και ίχνη ιερού (του 9ου αι. π.Χ.), κεραμική όλων των εποχών (από την μυκηναϊκή έως και την ρωμαϊκή), μεγάλοι χάλκινοι γεωμετρικοί τρίποδες[10] (9ου-8ου π.Χ. αι.), αγγεία κορινθιακού ρυθμού (του 7ου π.Χ. αι.), τεμάχια χάλκινων και σιδερένιων όπλων, κ.ά. Μαρτυρείται, λοιπόν, ότι ήταν λατρευτικός χώρος – ίσως άντρον νυμφών - επί 2.000 χρόνια συναπτά! Εδώ ο βασιλεύς της νήσου Οδυσσεύς, ελατρεύετο ως ημίθεος, ακόμη και έως τα χρόνια του Ιησού! Ευρέθη ελεφαντοστέινο αγαλματίδιο που τον αναπαριστά δεμένο σε κατάρτι. Εντός αυτού του σπηλαίου ευρέθη η επιγραφή επί οστράκου (θραύσμα πήλινου γυναικείου προσωπείου) «ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ»[11] - μοναδική γραπτή μαρτυρία για τον ομηρικό βασιλιά, που αποδεικνύει πως στην Ιθάκη ο ομηρικός ήρωας λατρευόταν και στους ιστορικούς χρόνους. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ταυτίσεως της ομηρικής Ιθάκης με την σημερινή Ιθάκη. Επίσης, επί τούβλων και οστράκων ευρέθησαν χαραγμένες επιγραφές, που μαρτυρούν λατρεία της Αρτέμιδος, της Τελείας Ήρας και της Πολιάδος Αθηνάς[12], απ’ την οποία φαίνεται να επήρε και το όνομά της.

Στην παραλία κείται και το ερειπωμένο εκκλησάκι του Αγ. Ανδρέα (του 18ου αι.) με την καταπεσμένη στέγη.

Πάνω από τον κόλπο της Πόλεως, ευρίσκεται ο οικισμός Τρεις Λαγκάδες. Και σ’ αυτόν ευρέθησαν πήλινα αγγεία της μεσο-ελλαδικής περιόδου (2000-1550 π.Χ.) και των ύστερων μυκηναϊκών χρόνων (1300-1050 π.Χ.)[13].