Τα γελοία επιχειρήματα των διεθνών οίκωνΕκδίκηση σκοτεινών «αξιολογητών» με… ελευθερία γνώμης Ο σκοτεινός ρόλος των διεθνών οίκων αξιολόγησης, αποκαλύφθηκε για άλλη μια φορά, με την χθεσινή υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τον Moody's κατά τρεις μονάδες.

Η νέα αυτή υποβάθμιση έρχεται σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή, τόσο επειδή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ετοιμάζεται να λάβει σημαντικές αποφάσεις για το ελληνικό χρέος και τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, όσο και επειδή η Ελλάδα σήμερα ακριβώς επιχειρεί να δανειστεί, εκδίδοντας έντοκα γραμμάτια εξάμηνης διάρκειας.

Η υποβάθμιση της Ελλάδας αποτέλεσε βασική είδηση στα διεθνή ειδησεογραφικά οικονομικά πρακτορεία και συνοδεύθηκε από νέα άνοδο του spread  των 10ετών ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου, που βρέθηκε στις 901 μονάδες βάσης. Την ίδια ώρα, υποχωρούσε και η ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου κατά 0,1%.

Η απειλή των προηγουμένων ημερών, όπως είχε διατυπωθεί από τον οίκο Fitch υλοποιήθηκε τελικά από τον Moody's, συνοδευόμενη από νέα απειλή για περαιτέρω υποβάθμιση που θα τοποθετήσει την χώρα στην κατηγορία των «σκουπιδιών».

Ο οίκος αμφισβητεί ουσιαστικά την εκτέλεση του ελληνικού «φιλόδοξου προγράμματος» και επισημαίνει τις δυσκολίες στη συλλογή εσόδων, καθώς και τον κίνδυνο της αναδιάρθρωσης του χρέους μετά το 2013.

Το υπουργείο των Οικονομικών αντέδρασε έντονα στην υποβάθμιση, χαρακτηρίζοντάς τη για άλλη μια φορά «εντελώς αδικαιολόγητη», ενώ ανακοίνωση καταδίκης της συμπεριφοράς του οίκου αξιολόγησης εξέδωσε και η Νέα Δημοκρατία.

 «Τα επιχειρήματα που επικαλείται ο οίκος στη σχετική ανακοίνωσή του κατά κανένα τρόπο δεν ανταποκρίνονται στην πρόοδο που έχει σημειωθεί τους τελευταίους μήνες και δεν αιτιολογούνται από καμία από τις εξελίξεις και τις πληροφορίες, που έχουν προστεθεί από τον Ιούνιο του 2010, όταν είχε αποφασιστεί η προηγούμενη υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας από τον ίδιο οίκο», αναφέρει στην ανακοίνωσή του το υπουργείο των Οικονομικών, επισημαίνοντας πως η υποβάθμιση έρχεται σε μια στιγμή που βρίσκονται σε εξέλιξη οι διεργασίες σε επίπεδο ΕΕ.

Το υπουργείο ασκεί κριτική και συνολικά στην συμπεριφορά των διεθνών οίκων αξιολόγησης, με αναφορές στην κρίση του 2008, όταν, ως γνωστόν, αξιολογούσαν με άριστα όλα τα τοξικά προϊόντα που οδήγησαν στην κατάρρευση τους σημαντικότερους επενδυτικούς κολοσσούς.

Από την πλευρά της αντέδρασε και η Κομισιόν, με την εκπρόσωπό της Αμέλια Τόρρες να δηλώνει πως η Επιτροπή έχει δικές της αξιολογήσεις, τις οποίες δημοσιοποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Η αλήθεια, όμως, είναι πως η τελευταία μελέτη της Κομισιόν για την Ελλάδα κάθε άλλο παρά ευνοϊκή ήταν, ενώ είναι γνωστό πως η ΕΕ δεν έχει ακόμη κατορθώσει να επιβάλει τον έλεγχο, που η ίδια έχει αποφασίσει, στους τρεις πιο γνωστούς οίκους αξιολόγησης.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μετά από διελκυστίνδα πολλών ετών, κατόρθωσε τον περασμένο Δεκέμβριο να αποφασίσει τις τελευταίες τροποποιήσεις στους κανόνες που διέπουν την λειτουργία και εποπτεία των οργανισμών αξιολόγησης, ώστε η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών να ασκεί την άμεση εποπτεία επί των οργανισμών αυτών.

Η έναρξη της εποπτείας έχει οριστεί για τον Ιούλιο του 2011 (αφού πολλές χώρες, με πρώτη την Ελλάδα, θα έχουν ήδη υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες), ενώ σύμφωνα με το (αργό) πρόγραμμα της ΕΕ οι οργανισμοί αυτοί θα έχουν ελεγχθεί ως τον Ιούλιο του 2014. Τότε η ΕΑΚΑΑ θα έχει την δυνατότητα να διεξάγει αιφνιδιαστικούς ελέγχους και να επιβάλει πρόστιμα.

Το πρόβλημα είναι πως η διαδικασία θα ξεκινήσει μετά την εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου παροχή της τελικής έγκρισης στο κείμενο που υιοθετήθηκε από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Η ίδια η επιτροπή οικονομικών υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είχε δεσμευτεί να εγκρίνει γραπτώς τον (περασμένο) Φεβρουάριο τις προτεραιότητές της σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα.

Οι πολύ αργοί ρυθμοί που ακολουθεί η ΕΕ στο σοβαρό αυτό ζήτημα καταδεικνύονται και από το γεγονός ότι ήδη από τον Νοέμβριο του 2008 η Κομισιόν έλαβε μια σειρά αποφάσεις που ακόμη, όπως είδαμε παραπάνω, δεν έχουν εφαρμοστεί:

-Οι οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας δεν επιτρέπεται να παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες.
-Δεν τους επιτρέπεται να αξιολογούν χρηματοπιστωτικά μέσα εάν δεν έχουν επαρκείς ποιοτικές πληροφορίες στις οποίες βασίζονται οι αξιολογήσεις τους.
-Πρέπει να δημοσιοποιούν τα υποδείγματα, τις μεθοδολογίες και τις βασικές υποθέσεις στις οποίες βασίζονται οι αξιολογήσεις τους.
-Υποχρεούνται να δημοσιεύουν ετήσια έκθεση διαφάνειας.
-Εξαναγκάζονται να συγκροτήσουν εσωτερικούς μηχανισμούς λειτουργίας για την επανεξέταση της ποιότητας των αξιολογήσεών τους.
-Πρέπει να διοικητικά συμβούλιά τους να διαθέτουν τουλάχιστον τρεις ανεξάρτητους διευθυντές, η αμοιβή των οποίων δεν μπορεί να εξαρτάται από τις επιχειρηματικές επιδόσεις του οργανισμού αξιολόγησης. Διορίζονται για μια μοναδική θητεία που δεν μπορεί να υπερβεί την πενταετία.

Παρ’ όλα αυτά, συνέχισαν απτόητες τις «αξιολογήσεις» τους και τον Ιανουάριο του 2009 η Standard & Poor’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να  εξακοντιστεί το κόστος δανεισμού για το Ελληνικό Δημόσιο, τις τράπεζες και τους δανειολήπτες, ενώ προκλήθηκε μεγάλη βουτιά στο Ελληνικό Χρηματιστήριο

Τελικά, στο στόχαστρο της Κομισιόν βρέθηκαν μόλις τον Μάιο του 2010, οπότε και ξεκίνησε έρευνα για να διαπιστωθεί κατά πόσον έγιναν ύποπτα κερδοσκοπικά παιχνίδια στην αγορά ασφάλισης κρατικών ομολόγων (CDS) εις βάρος της Ελλάδας. Μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστο τι προέκυψε από αυτήν την έρευνα, καθώς και αν η Αθήνα προέβη σε κάποιες ενέργειες (και ποιες) προκειμένου να επισπευσθεί η διαδικασία.

Αμέσως μετά, τον Ιούνιο του 2010, ο οίκος Moody’s είχε και πάλι σπεύσει να μας υποβαθμίσει (κατά τέσσερις μονάδες και κατατάσσοντάς μας στα «σκουπίδια»).  Την ίδια περίοδο, η Κομισιόν παρουσίασε τις προτάσεις της (που τον Δεκέμβριο του 2010 ενέκρινε το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο).

Είχαν ήδη προηγηθεί οι υποβαθμίσεις από την Standard & Poor’s  (κατά τρεις βαθμίδες, στην κατηγορία ΒΒ+) και το Fitch, με ΒΒΒ+ (Απρίλιος και Μάρτιος του 2010).

Επίθεση εναντίον των οίκων είχε εξαπολύσει εκείνη την εποχή και ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Ζοζέ Σόκρατες, ο οποίος, σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν είχε διερωτηθεί: «Πώς είναι δυνατόν να εκφέρουν γνώμη χωρίς να έχουν δει σχέδια προϋπολογισμού, δίχως να έχουν λάβει υπ’ όψιν τους τις προβλέψεις μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος και της φύσης των δαπανών».

Οι «επιθέσεις» από τους οίκους έχουν μακρά ιστορία, αλλά φαίνεται ότι οι χώρες που υφίστανται τις συνέπειες των αρνητικών αξιολογήσεων – ανάμεσά τους και η Ελλάδα – αντιμετωπίζουν μέχρι στιγμής το θέμα με χαλαρότητα και απλές ανακοινώσεις δυσφορίας.

Τον Δεκέμβριο του 2009 και μόνο η απειλή από την Standard & Poor’s  για υποβάθμιση της χώρας μας αν δεν αποδώσουν τα μέτρα, είχε εκτινάξει το spread πάνω από τις 200 μονάδες βάσης (για να θυμηθούμε και πού βρισκόταν το spread εκείνη την εποχή). Τελικά ο οίκος μας υποβάθμισε στις 16 Δεκεμβρίου, ενώ σε υποβάθμιση είχε προχωρήσει και ο Fitch λίγες μέρες νωρίτερα – και μάλιστα για δεύτερη φορά μέσα σε σαράντα ημέρες.

Αλλά τότε καταβλήθηκε προσπάθεια να… υποβαθμιστεί η υποβάθμιση, με διάφορες αναφορές του τύπου «βελούδινη υποβάθμιση» και «φιλική υποβάθμιση».

Την ίδια περίοδο υπήρξαν και οι υποβαθμίσεις των ελληνικών τραπεζών, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εταιρίες αξιολόγησης είδαν, μέσα στην κρίση και παρά την συμμετοχή τους σ’ αυτήν, να πολλαπλασιάζονται τα έσοδά τους, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των χρεών που τιτλοποιούνται – είτε διαθέτουν κυβερνητικές εγγυήσεις, είτε όχι – συνοδεύονται από έναν βαθμό αξιολόγησης, για την οποία οι εκδότες – δανειολήπτες υποχρεούνται να καταβάλλουν συγκεκριμένα ποσά.

Ο έλεγχός τους υπήρξε πάντοτε πολύ δύσκολος, καθώς κάθε φορά που βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο, καταγγέλλουν τους κατηγόρους τους ότι παραβιάζουν την αρχή περί… ελευθερίας του λόγου, υπογραμμίζοντας ότι οι αξιολογήσεις τους αποτελούν «έκφραση γνώμης»!

Μια «έκφραση γνώμης» που έφθασε ως το σημείο να αξιολογήσουν με ΑΑΑ και την Lehman Brothers, τον κολοσσό που κατέρρευσε με πολύ μεγάλο κρότο.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένοι οίκοι απειλούν και υποβαθμίζουν την Ελλάδα από το 2003 και μετά, σταθερά!

Το γεγονός ότι συνεχίζουν ανενόχλητοι την δράση τους, αποδεικνύει πως το θέμα έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα και εγκαίρως – και όχι να κρύβουμε τις υποβαθμίσεις κάτω από βελούδινα παραπετάσματα.

Η Ελλάδα – και εν όψει του δανεισμού της και της προσφυγής της στην τρόικα – έπρεπε να είχε συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία και να είχε ήδη αντιδράσει με αγωγές κατά των συγκεκριμένων οίκων, που με μια απόφαση οδηγούν το κόστος του δανεισμού και το spread στα ύψη. Οι ανακοινώσεις δεν επαρκούν.

Άγνωστο είναι επίσης αν στις συζητήσεις με την τρόικα έχουν μπει ή όχι αυτά τα ζητήματα και αν η Ελλάδα έχει ζητήσει προστασία χρησιμοποιώντας και καταφεύγοντας σε κάθε πρόσφορο μέσο.