Γράφει η Νίκη
Καλτσόγια-Τουρναβίτη

Ο θρύλος του Αλβανικού μετώπου έμεινε σαν ένα θαύμα στα χρονικά του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Το θαύμα του «μικρού λαού». Το ΟΧΙ του ’40, βγαλμένο μέσα από το είναι του λαού σαρώνει τα πάντα στη δύναμή του. Είναι μια ενστικτώδης αντίδραση του εθνικού μας χαρακτήρα. Μ’ ένα ξέφρενο πραγματικά πανηγύρι, που έμοιαζε με αναστάσιμη μέρα, υποδέχεται τη σκληρή είδηση της κήρυξης του πολέμου.

Αν η τιμή του Αλβανικού θρύλου αναγνωρίζεται ότι ανήκει ολοκληρωτικά στην ψυχή του μεγάλου ελληνικού λαού, στους άνδρες και στις γυναίκες του, τα γεγονότα που κυριολεκτικά κατακλύζουν τον ημερήσιο τύπο της περιόδου του ελληνο-ιταλικού πολέμου από τον Οκτώβριο του 1940 έως τα μέσα Απριλίου 1941, είναι τα πολεμικά γεγονότα και η απαράμιλλη ανδρεία των Ελλήνων στρατιωτών. Και είναι φυσικό. Στο μέτωπο δίνεται ο αγώνας. Εκεί ανοίγονται με αίμα οι δρόμοι της Ελευθερίας. «Κι’  ο πόλεμος, γράφει σε μια επιφυλλίδα του ο Σπύρος Μελάς, είναι μονόλογος ή μάλλον διάλογος, ένας δραματικός διάλογος με τον εχθρό. Από την άποψη όμως του φύλου είναι μονόλογος. Η γυναίκα βρίσκεται τόσο μακρυά από τη γραμμή της φωτιάς… Η ανδρική πρόνοια έβγαλε κάθε παράγοντα αδυναμίας από τη γραμμή της φωτιάς. Ο θρύλος των Αμαζόνων δε μας λέει τίποτα… Συνεχίζει την παλιά ελληνική παράδοση, το θείο τραγούδι της Οδύσσειας με τους αργαλειούς της Πηνελόπης.. Ο Έλλην πολεμιστής είναι ασκητής. Ο πόλεμος γι’  αυτόν μένει μονόλογος, γεμάτος ανδρισμό, ακριβώς όπως στην εποχή του Αισχύλου…»

Το λάθος όμως  είναι ότι ο πόλεμος αυτός δε μοιάζει σε τίποτε με τους παλιούς. Είναι πόλεμος ολοκληρωτικός. Είναι παντού. Βομβαρδισμοί και πολυβολισμοί στην Πάτρα, τη Θεσσαλονίκη, την Κέρκυρα. Πράξεις φασιστικού ανδρισμού οι μανιακές πυρπολήσεις της Κόνιτσας, της Σαγιάδας και τόσων άλλων μαρτυρικών παραμεθόριων κωμοπόλεων. Βιασμοί κοριτσιών, φόνοι αθώων γυναικών και γερόντων δημοσιεύονται στον ημερήσιο τύπο. Έτσι, αν και η «ανδρική πρόνοια» θέλησε να βγάλει τον παράγοντα «αδυναμία», δηλαδή την Ελληνίδα, έξω από τη γραμμή της φωτιάς, η ίδια η Ελληνίδα φλεγόταν ολόκληρη από το ίδιο πάθος για την Ελευθερία. Εκείνη τη μεγάλη στιγμή για την ιστορία της Πατρίδας δε μετράει την έννοια του πολίτη, με τη δυνατότητα  κατοχής πολιτικών αξιωμάτων ή όχι.  Δεν έχει περιθώρια να λογαριάσει τις μορφές ελευθερίας και τις προϋποθέσεις για διαμόρφωση ελεύθερου φρονήματος. ΄Ένα είναι το νόημα της Ελευθερίας και μία η επιταγή την κρίσιμη εκείνη στιγμή: Η σωτηρία της Πατρίδας. Τώρα είμαστε «εμείς και οι άλλοι».

Με τα ιδανικά αυτά ρίχνεται στον αγώνα. Μεταμορφώνεται κυριολεκτικά. Αυτή η μεταμόρφωση γίνεται αμέσως εμφανής: Ο πόλεμος, όσο και αν αυτό ηχεί παράξενα, επιβεβαιώνεται όμως από τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, απελευθέρωσε τις γυναίκες, έστω και αν αυτή η απελευ8έρωση δεν καρποφορεί πάντα μετά το τέλος του. Είναι η στιγμή που η Πατρίδα  καλεί τα παιδιά της να την υπηρετήσουν. Χωρίς διάκριση φύλου, όπως έγραφε η μεγάλη ηρωίδα του ’21 Μαντώ Μαυρογένους. «Είναι η Ελληνίς, η Εστιάς, η άγρυπνη που δεν άφησε να σβήσει η φωτεινή λαμπάς της πίστεως και που εκαλλιέργησε την ελπίδα προς τα ιδανικά και τα μεγάλα πεπρωμένα της φυλής…» για να θυμηθούμε τα λόγια της μεγάλης Ελληνίδας Καλλιρρόης Παρρέν, που δίκαια θεωρείται η ψυχή του αγώνα για την αφύπνιση της Ελληνίδας.

Η στάση και η δράση των Ελληνίδων στην περίοδο του πολέμου προκαλούσε το θαυμασμό. Και ο θαυμασμός δεν είναι μόνο για τις εκείνες που με προθυμία και καμάρι έσπευσαν να φορέσουν τη στολή της νοσοκόμου. Είναι θαυμασμός για όλες τις γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας και κοινωνικής τάξεως, όσες βρέθηκαν στα καταφύγια τις στιγμές του συναγερμού. Με πόση ψυχραιμία υποδέχονταν το σφύριγμα της σειρήνας. Αυτές είναι οι Ελληνίδες. Έπρεπε να τις δούμε στον πόλεμο για να τις  εκτιμήσουμε άλλη μια φορά, όπως είχε γραφτεί. Και δεν είναι μόνον οι Ελληνίδες που ζουν εδώ αλλά και ο Κύπριες.

Στις γνωστές στήλες των γυναικείων περιοδικών «Για σας κυρίες μου», οι συμβουλές αλλάζουν ριζικά. Από το «Πώς να πλένετε τον κορσέ σας» και το «Πώς να κάνετε κρύο χωρίς πάγο», στις οδηγίες πώς να περιοριστεί η υγρασία στα καταφύγια. Και κυρίως το πώς θα πλεχτούν οι κάλτσες και τα πουλόβερ των στρατιωτών. Αλλαγές από το πώς θα κερδίσουν ένα καλό σύντροφο και θα οδηγηθούν στο γάμο, στο τι πρέπει να κάνουν σαν Ελληνίδες αντάξιες των συντρόφων τους που βρίσκονται στο μέτωπο. Και φυσικά τα συγκλονιστικά σε εκδηλώσεις ύψιστου πατριωτισμού, θρησκευτικής πίστης και πίστης στη νίκη γράμματα που ανταλλάσσουν οι στρατευμένοι με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, γονείς, γυναίκες, μητέρες, αδελφές.  Ακόμα και στην είδηση του θανάτου οι γυναίκες δείχνουν ένα ηρωικό ήθος.  

Η συμμετοχή των γυναικών των πόλεων στον αγώνα της Ελλάδας κατά των Ιταλών περνάει βασικά μέσα από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, που είχε ιδρυθεί το 1877. Η Φανέλα του Στρατιώτου ήταν ένα ακόμα ίδρυμα που είχε δημιουργηθεί το 1938 και στον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο ήταν ο φορέας για τη συγκέντρωση του απίστευτου μεγέθους ιματισμού που δημιουργούσαν τα γυναικεία χέρια. Βέβαια είναι  μεγαλειώδης η συνεισφορά της Ελληνίδας νοσοκόμας. Της νοσοκόμας που βγήκε από τις Σχολές του Στρατού και του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, αλλά και της εθελόντριας νοσοκόμας. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Διευθύνσεως Νοσοκόμων του Ερυθρού Σταυρού, από τις 2.836 Αδελφές Νοσοκόμες του  Ε.Ε.Σ., που επιστρατεύθηκαν με την κήρυξη του πολέμου, οι 2.595 ήταν εθελόντριες. Οι αδελφές αυτές, ακόμα και οι νεοσύλλεκτες, παρέχουν, με ρωμαλέα συνείδηση εθνικής αποστολής, μεγαλόψυχη αντίληψη ερυθροσταυρικού χρέους, θερμουργό παρόρμηση ανθρωπιστικής αλληλεγγύης, πηγαία και αστείρευτη αλτρουιστική στοργικότητας, αδάμαστη κι’ ακατάβλητη αλκή κι’ εκπληκτική περιφρόνηση του κινδύνου, πολύμορφες κι’  ανεκτίμητες νοσηλευτικές υπηρεσίες σε Στρατιωτικά Νοσοκομεία και πολυάριθμους προκεχωρημένους υγειονομικούς σχηματισμούς του στρατού  και ορεινά χειρουργεία. Ένα προσκλητήριο των αδελφών νοσοκόμων που έπεσαν στη διάρκεια του πολέμου θα έδειχνε το μέγεθος της εθνικής προσφοράς τους. Κορυφαίες μορφές νοσοκόμων η Βιργινία Αλ. Ζάννα, η Αριστέα Παπαδάτου και άλλες.

Όμως, μια μεγάλη δράση που περνά μέσα από τις γυναίκες κυρίως  ήταν και η ψυχαγωγία των στρατιωτών,  που είχε οργανώσει ο Ε.Ε.Σ. Ποιος μπορεί ποτέ να ξεχάσει τη μεγάλη φωνή της Σοφίας Βέμπο και το περίφημο τραγούδι: «Παιδιά της Ελλάδος Παιδιά».

Αυτή ακριβώς είναι η σχέση ενός λαού, ανδρών και γυναικών, που θέλουν να ζήσουν ελεύθεροι. Δύσκολα ξεχωρίζει το μέτωπο από τα μετόπισθεν. Γιατί οι δεσμοί των μελών του είναι τέτοιοι, που δεν κόβονται με τις αποστάσεις. Η ψυχή είναι πνεύμα. Η πολύπλευρη πατριωτική δράση της Ελληνίδας στο Έπος του ’40 αναγνωρίζεται αναμφισβήτητα. Δεν έχει πάρει όμως τη θέση που της πρέπει στην ιστορία της χώρας. Οι μεγάλες μορφές των ηρωικών νοσοκόμων δεν κοσμούν τα ιστορικά βιβλία και τις μεγάλες εγκυκλοπαίδειες. Αρχίζουν να γράφονται ιστορικά βιβλία για τη δράση της Ελληνίδας στην Κατοχή, χωρίς όμως την αναγκαία σύνδεση με τη μικρή χρονικά διάρκεια του Έπους τους ’40. Κι’  όμως εκεί έγινε η έκρηξη. Συνδετικός κρίκος της Ελληνίδας του Έπους του ’40 και της Ελληνίδας της Κατοχής είναι η Πηνελόπη Δέλτα. Η μεγάλη μορφή των ελληνικών γραμμάτων, με αστείρευτη εθνική δράση. Είναι ο πρώτος νεκρός της Κατοχής. Και αυτός είναι γυναίκα…

Και η γραφή της ιστορίας της γυναίκας παίρνει ένα άλλο νόημα. Είναι ανάγκη να ιδωθεί και μέσα από τη σκοπιά της γυναίκας, όπως έχει διαπλαστεί από το φεμινισμό, που αναγνωρίζεται πλέον ως μια μεγάλη δημιουργική δύναμη, ταυτόσημη με την έννοια του πολιτισμού. Η γραφή της ιστορίας αυτής της περιόδου θα πρέπει να συνεχιστεί και πέραν του Ελληνο-ιταλικού πολέμου. Να δει τη νοσοκόμα που έδωσε ζωή, αγάπη, έρωτα, οικογένεια, αφοσίωση στον ανάπηρο. Και ήταν κι’  αυτές οι μεγάλες ηρωίδες της ζωής. Και εκείνη την τραγική  μάνα της κατοχής και του εμφυλίου, που σαν άλλη Αντιγόνη κήδεψε με όλες τις θρησκευτικές τιμές και τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.