Μια τραγική σελίδα στην εκκαθάριση των Ρωμιών, 1914-1924 Tης Pervin Erbil*


Η περίοδος μεταξύ των ετών 1914-1924 αποτελεί τον πιο τραγικό και μεγάλο κρίκο της αλυσίδας της εκκαθάρισης των Ρωμιών της Ανατολής. Τούτο διότι με τις επιχειρήσεις εκκαθάρισης, ο πληθυσμός άνω των δυο εκατομμυρίων Ρωμιών στο τέλος της περιόδου μειώθηκε στους 120 χιλιάδες (σ.σ. Ρωμιοί της Πόλης, Ίμβρου, Τενέδου). Έχουμε να κάνουμε με την υλική και ηθική θυματοποίηση ενός πληθυσμού πλέον των 1.880.000 χιλ. ατόμων, ενός γηγενή λαού της Ανατολής του οποίου αφαιρέθηκε το δικαίωμα να ζήσει.

Η εκκαθάριση αυτή με τον τρόπο που εκτελέστηκε και εξελίχθηκε, από πλευράς οικονομίας, πολιτικής, ηθικής και πολιτισμού έχει τις διαστάσεις ενός μείζονος κλίμακας ανθρώπινου δράματος.

Η εκρίζωση της ρωμαίικης κοινότητας από τα εδάφη, που ζούσε για τρεις χιλιάδες χρόνια και είχε δημιουργήσει έναν πρωτοπόρο πολιτισμό σε αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον, ξεκινά με την πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας από το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος». Το οθωμανικό κράτος που βρίσκονταν στην κυριαρχία των Ενωτικών μετά από αυτό το πραξικόπημα στις αρχές του 1913, ενστερνίστηκε την πολιτική επιλογή όχι μόνο της εκκαθάρισης των Ρωμιών αλλά και όλων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών και εφάρμοσε αυτήν την πολιτική χωρίς κανένα οίκτο και με μεθόδους άκρατης βίας.

Στην πλευρά αυτή της θάλασσας δεν είναι αρκετά γνωστές οι διαστάσεις της κοινωνικής τραγωδίας και τα επακόλουθά της που προέκυψαν κατά την εφαρμογή αυτής της κρατικά οργανωμένης πολιτικής εκκαθάρισης.

Ωστόσο το παχύ νέφος ομίχλης σιγά-σιγά διαλύεται. Η αιτία είναι ότι η μη κρατική ιστοριογραφία με σκληρούς αγώνες ενημερώνει περισσότερους ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά θεωρώ χρήσιμο να γίνει έστω και σύντομη υπενθύμιση για τα γεγονότα.

Αρχές του 1913 η «Ένωση και Πρόοδος» καταλαμβάνει την εξουσία του οθωμανικού κράτους. Η πρώτη ενέργεια των Ενωτικών είναι η εκκαθάριση των Ρωμιών της Θράκης, των παραλίων του Αιγαίου και Μαρμαρά (Ιανουάριος-Αύγουστος 1914) και στη συνέχεια των Αρμενίων (έναρξη Απρίλιος 1915) που συμπεριλαμβάνουν εκτοπισμούς και σφαγές.

Μετά από ένα χρόνο, τον Νοέμβριο του 1916 στόχος είναι οι Ρωμιοί της Μαύρης Θάλασσας. Όλοι οι Ρωμιοί της παραλίας του Πόντου από την Τρίπολη μέχρι την Σαμψούντα χωρίς καμιά διάκριση παιδιών, γέρων, γυναικών εκδιώκονται από τα σπίτια τους, χωρίς να επιτραπεί να πάρουν τίποτα μαζί τους και οδηγούνται σε πορεία πολλών μηνών. Χάνουν την ζωή τους 350 χιλιάδες άτομα.

Στις δε άλλες περιοχές οι ρωμιοί άντρες επιστρατεύονται κατά περιόδους και οδηγούνται στα περιβόητα «Αμελέ Ταμπουρλαρί» (Τάγματα Εργασίας). Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των ανθρώπων πεθαίνει από πείνα, κούραση, ασθένειες παλεύοντας με τις ψείρες.

Μετά από τη στρατιωτική απόβαση του ελληνικού κράτους στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου 1919, το κράτος σκληραίνει τη στάση του προς τους Ρωμιούς της Ανατολής. Το κράτος συλλαμβάνει άντρες πάνω από 15 ετών, τους αλυσοδένει και τους εξορίζει. Μια εξορία που δεν έχει επιστροφή. Στους δε εναπομείναντες πίσω ανυπεράσπιστους εξαπολύει επιθέσεις στέλνοντας Τσετέδες, συμμορίες λιποτακτών από τις φυλακές και το στρατό. Το κακό αυτό πήρε την ζωή πολλών γυναικών, κοριτσιών και παιδιών.

Το κλίμα αυτό τρόμου δημιούργησε πανικό και εξανάγκασε μεγάλο αριθμό Ρωμιών να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Ο αριθμός των ατόμων που διέφυγαν στην Ελλάδα πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923) μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, είναι ένα εκατομμύριο. Αυτοί δε που έφυγαν με την ανταλλαγή είναι 192.356 άτομα. Εξαιρέθηκαν 120.000 Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου και Τενέδου.

Εξετάζοντας τους αριθμούς αυτούς βλέπουμε μια μεγάλη απώλεια πληθυσμού 687.644 ανθρώπων. Είναι αυτοί που δεν κατάφεραν να διαφύγουν, αυτοί που δεν επέζησαν.

Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης δεν μπορούν να θεωρηθούν σαν πράξη εκδίκησης αφού ξεκίνησαν πριν από τουλάχιστον πέντε χρόνια από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Εξάλλου η εκκαθάριση είναι μέσα στο πρόγραμμα της «Ένωσης και Προόδου».

Στους τροχούς που γυρνούσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχε ένας πολύ σημαντικός αριθμός πληθυσμός Ρωμιών που ήταν μικροέμποροι, τεχνίτες, εισαγωγείς-εξαγωγείς, έμποροι, βιομήχανοι καθώς επίσης και καλλιεργητές γης. Επίσης με την παράδοση χιλιάδων ετών διέθεταν ένα μοναδικό πλούτο που στηρίζονταν στη συμπύκνωση εμπειριών γνώσης και ικανοτήτων. Είναι Χριστιανοί και αυτή η βαθειά ριζωμένη παράδοση πολιτισμού είναι εμπόδιο στους σκοπούς του κόμματος «Ένωση και Πρόοδος» να τους εκτουρκίσει.

Η οικονομική και κοινωνικοπολιτική δομή της Ρωμαίικης Κοινότητας μέσα στο Οθωμανικό Σύστημα αποτελεί τη βασική αιτία του προγράμματος εκκαθάρισης που υπέστη.

Μια άλλη αιτία είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν το οθωμανικό Κράτος από πλευράς κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κατάστασης που από το 1913 παίρνει την μορφή ενός μικρού κράτους που χάνει συνέχεια εδάφη και βρίσκεται σε μια κατάσταση μεγάλης ανασφάλειας.

Η «Ένωση και Πρόοδος» το 1913 παίρνοντας και την υποστήριξη του διεθνούς ιμπεριαλισμού στον οικονομικό και τεχνικό τομέα καταλαμβάνει την εξουσία. Τα βήματα που θα ακολουθήσει πλέον είναι η επανοργάνωση του κράτους με φυλετικές αρχές και την εθνικο-θρησκευτική ομογενοποίηση (Μουσουλμάνοι-Τούρκοι) όλης της χώρας. Η διαπίστωση από πλευράς των Ενωτικών της αδυναμίας ομογενοποίησης των ρωμαίικων και αρμενικών πληθυσμών που ασχολούνται με τους σημαντικούς οικονομικούς τομείς υπηρεσιών, τέχνης και εμπορίου, τους οδηγεί στην επιλογή του προγράμματος εκκαθαρίσεων.

Με αυτόν τον τρόπο τίθεται σε εφαρμογή ένα απάνθρωπο και αισχρό πρόγραμμα και η Ανατολή πλέον δεν είναι τόπος ζωής για τους μη μουσουλμάνους. Κατά την εκτέλεση όλων αυτών των εγκλημάτων, με υποχωρήσεις και ανταλλάγματα, εξασφαλίζεται η υποστήριξη του διεθνούς ιμπεριαλισμού και πρωτίστως του γερμανικού που παρέχει υποστήριξη στις ενέργειες των εκκαθαρίσεων. Το κόμμα της «Ένωσης και Προόδου» παρ’ όλο το πρόγραμμα αυτό της εκκαθάρισης, δεν κατάφερε να κρατήσει στην ζωή το οθωμανικό Κράτος. Όμως η ίδια ομάδα με λίγες απουσίες κατάφερε να ιδρύσει ένα νέο κράτος και να συνεχίσει την ιδεολογία του μέχρι τις μέρες μας. Τα διαδραματισθέντα εκτός κάθε νόμου εγκλήματα που ακολούθησαν, με τις παράλληλες παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάννης για την ανταλλαγή των πληθυσμών, είναι έργο της ίδιας ομάδας.

Η ίδρυση ενός «ισχυρού» κράτους, απαλλαγμένο από τους μη μουσουλμάνους, δεν είναι η μοναδική επιτυχία του κόμματος «Ένωση και Πρόοδος». Το κόμμα αυτό έγινε κυρίαρχο του πλούτου και των περιουσιών αυτών που διέγραψε από τη γεωγραφία της Ανατολής.

Ακολούθησε η «νομιμοποίηση» της ληστείας αυτής με αποφάσεις του κοινοβουλίου και της συγκλήτου, δηλαδή ένας παράνομος πλουτισμός.

Βλέπουμε εδώ ότι έχουμε δυο τρυγόνια με έναν σμπάρο.

Σαν συμπέρασμα, τα παιδιά αυτών που άφησαν παντού ίχνη στην Ανατολή, αν προς στιγμή δεν μετρήσουμε τους τρεις χιλιάδες που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, δεν ζουν πλέον ανάμεσά μας. Αυτή είναι η αιτία που τα μνημεία τους, οι εκκλησίες τους, τα θέατρα και τα σχολεία τους, οι στέρνες τους, τα κοιμητήρια είναι έρημα, απροστάτευτα, κατεστραμμένα.

Το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» όταν σχεδίαζε και εκτελούσε το πρόγραμμα εκκαθάρισης κατά των μη μουσουλμάνων δεν ρώτησε τους άλλους που ζούσαν στην Ανατολή. Όμως έκανε το παν να τους κάνει συνενόχους. Μερικές φορές τα κατάφερε και όταν δεν τα κατάφερε δημιούργησε μίσος.

Αν είχε ρωτήσει την γνώμη του μωσαϊκού των λαών που ζει στην Ανατολή χωρίς καμιά αμφιβολία θα λάμβανε αρνητική απάντηση στην καταστροφή αυτής της ειρηνικής συνύπαρξης.

Το μωσαϊκό αυτό θα έλεγε ότι είναι ευτυχισμένο με τους γείτονές του και θα έλεγε ότι του αρέσει να ακούει τα ελληνικά και αρμένικα τραγούδια που λέγονται από τους γείτονες στα σπίτια τους, στα θέατρα τους…

Σίγουρα δεν θα ενέκρινε με κανέναν τρόπο τα κοιμητήριά τους να μένουν απροστάτευτα, κακόμοιρα και χωρίς κανέναν επισκέπτη.

 

* H Pervin Erbil γεννήθηκε στην πόλη Ντιγιαρμπακίρ της Τουρκίας το 1959. Μετά την ολοκλήρωση της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσής της σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας, σπούδασε στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, της Σχολής Γεωγραφίας Γλωσσών και Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Άγκυρας. Εργάζεται ως ερευνήτρια Κοινωνικών Επιστημών στο Ozgur Universite Forumu Vakfi. Στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει το βιβλίο της «Η Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία», από τις εκδόσεις Τσουκάτου το 2003.

«Η αλήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, όμως μπορεί να διδαχθεί. Τα τελευταία 10 χρόνια η συμπεριφορά γύρω από την Γενοκτονία έχει μαλακώσει… Ωστόσο η κατάχρηση της λέξης Γενοκτονίας, την αποδυναμώνει και προκαλεί αγανάκτηση. Ο όρος είναι δύσκολος και επικίνδυνος. Πιστεύω ότι υπήρχε μόνο μία Γενοκτονία και δεν εννοώ ότι αυτό που συνέβη στον Πόντο δεν ήταν Γενοκτονία. Αντίθετα, λέω ότι οι Ενωτικοί, δηλαδή η ηγεσία της επιτροπής Ένωσης και Προόδου, κυρίως δε ο Ταλάτ, είχαν ένα μαζικό σχέδιο για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας. Και αυτό εφαρμόστηκε στους Αρμενίους, τους Ποντίους και τους Ασσυρίους. Προτιμώ να το βλέπω ως ένα ενιαίο σχέδιο, που και το κάνει και πιο εύκολα συζητήσιμο και κατανοητό».

Από τη συνέντευξη του Halil Berktay στον Αχ. Χεκίμογλου στην εφημερίδα Το Βήμα, 30 Νοεμβρίου 2010.

Ο Halil Berktay είναι ιστορικός και διδάσκει ιστορία και ιστοριογραφία του τουρκικού εθνικισμού στον 20ό αιώνα στο Πανεπιστήμιο Sabanc.

 

http://epontos.blogspot.com/2011/09/1914-1924.html?utm_source=feedburner&utm_medium=email&utm_campaign=Feed%3A+E-pontos+%28e-Pontos%29
Θεόφιλος Κοτσίδης