23-24 Νοεμβρίου 2024
Λίγοι θυμούνται στις μέρες μας τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο τον Μονομάχο, που φόρεσε το στέμμα του Αυγούστου από το 1042 ως το 1055.
Αντιφατική προσωπικότητα, που πέρασε από την άκαμπτη αφοσίωση στο στέμμα και στην «γυναίκα της ζωής του», την Σκλήραινα, βρέθηκε στον θρόνο με τον γάμο του με τη Ζωή την Πορφυρογέννητη, συνέχισε ως συναύγουστος με τη Ζωή και την αδελφή της Θεοδώρα – ανιψιές του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου - και κατέληξε να κυβερνά παραδομένος στον τρυφηλό βίο και γελοιοποιούμενος με μοναδικούς συμβούλους την Αλανή ερωμένη του, τον 26χρονο παραδυναστεύοντα Ιωάννη, γνωστό και ως «Ιωάννης το Μειράκιον» και τον γελωτοποιό παρακοιμώμενό του Βοϊλα.
Ήταν η περίοδος που το Βυζάντιο κυβερνούσε ο γυναικωνίτης, με ανθρώπους όπως ο λόγιος, ιστορικός, φιλόσοφος και πολιτικός και διπλωμάτης Μιχαήλ Ψελλός και ο έμπειρος πολιτικός και παραδυναστεύων – πρωθυπουργός Λειχούδης είτε να παραμερίζονται, είτε να απολύονται.
Κατά διαστήματα, σημειώνονταν εξεγέρσεις – η πρώτη διαδήλωση γυναικών (9 Μαρτίου 1044) με σύνθημα «έξω από το παλάτι η παλλακίδα σου» και η εξέγερση του Στρατού με σύνθημα «Θάνατος στον γυναικωνίτη»!
(Σημειώστε ότι την επομένη της εξέγερσης των γυναικών, ο λαός εκλήθη στον Ιππόδρομο να θαυμάσει κάτι θηρία «τρομερά και θαυμαστά», έναν ελέφαντα και καμηλοπαρδάλεις που πρώτη φορά έβλεπαν οι Βυζαντινοί. Δηλαδή, νάτη πάλι η τέχνη της προπαγάνδας).
Όλα αυτά συνέβαιναν σε μια από τις κρισιμότερες περιόδους της Βυζαντινής Ιστορίας, την περίοδο δηλαδή του Σχίσματος των Εκκλησιών, της εμφάνισης των Σελτζούκων Τούρκων και της προέλασης των Νορμανδών στην Κάτω Ιταλία.
Γιατί τα λέω τώρα όλα αυτά;
Γιατί, ως γνωστόν, λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει.
Για την περίοδο εκείνη, ο Γεώργιος Ρούσσος, ο μεγάλος αυτός ιστορικός και δημοσιογράφος, έγραψε για τον ρόλο αυτών που είχε ονομάσει «άνθη του κακού», αναφερόμενος γενικώς στους παραδυναστεύοντες και παρακοιμώμενους:
«Συνήθως είναι συγγενείς αυτών που κυβερνούν. Έρπουν σε ένα επίκαιρο αξίωμα και από εκεί μεταβάλλονται μεμιάς σε σατραπίσκους αχαλίνωτους. Σαν μεθυσμένοι από την εξουσία που πήραν τόσο ανέλπιστα, ρίχνονται σε ένα όργιο αρπαγής, διαφθοράς και εξαχρείωσης, άλλοι για να πλουτίσουν, άλλοι για να ικανοποιήσουν πάθη ταπεινά κι’ άλλοι για την ηδονή του κακού και του ολέθρου».
Κυβερνούσαν δύο αισχρά υποκείμενα και μια παλλακίδα, έγραψε ο Ρούσσος.
Στο ίδιο έργο του (για την Ζωή την Πορφυρογέννητη, γνωστή και ως «ακόλαστη Αυγούστα»), ο Γεώργιος Ρούσσος αναφέρεται και σε ένα ακόμη προπαγανδιστικό εύρημα που χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι σήμερα: Αυτό του «τυχερού βασιλιά».
Τα περί «τυχερού βασιλιά» και «καλόμοιρου αυτοκράτορα» τα προπαγάνδιζαν οι παλατιανοί, καταφεύγοντας, όπως αναφέρει ο Ρούσσος, σε ένα «πλανερό σύνθημα που συνέτεινε στην καταστροφή».
Και ισχύει μέχρι σήμερα. Το ακούμε συνέχεια στις μέρες μας: «Έχει άστρο», «του βγαίνουν όλα» και άλλα τέτοια…
Και υπάρχουν και άλλες ομοιότητες: Όταν ο Μονομάχος παρουσίασε στους συγκλητικούς τον 26χρονο Ιωάννη, κόλακα της Αλανής ευνοουμένης του, που είχε επιλέξει για πρωθυπουργό, αυτοί έμειναν άφωνοι.
Το Βυζάντιο ζούσε περίοδο μεγάλων εξωτερικών απειλών – πρώτα οι Πετσενέγκοι, μετά οι Σελτζούκοι Τούρκοι.
«Όταν τον δουν οι Πετσενέγκοι θα πουν ότι το Ιερό Παλάτιο κυβερνούν οι τυχάρπαστοι και οι μείρακες», έλεγαν πατρίκιοι και τιτουλάριοι.
Και είχαν δίκιο: Όταν επετέθησαν οι Πετσενέγκοι, ο Ιωάννης το Μειράκιο (όπως τον βάφτισε ο Μιχαήλ Ψελλός) πήγε στον αρχηγό τους, τον Καταλείμ και του πρόσφερε «χρυσό έναντι ειρήνης».
Παρουσίασε την ενέργειά του αυτή ως διπλωματική επιτυχία και ο λαός επευφημούσε το νέο πολιτικό αστέρι. Αλλά, όπως είχαν προβλέψει οι παραμερισμένοι συνετοί, οι επιδρομείς επέστρεψαν πιο απαιτητικοί.
Σε όλα αυτά αντέδρασαν δύο γυναίκες: Η συναυγούστα Θεοδώρα και η αδελφή του Μονομάχου, Ευπρεπεία.
«Ντροπή σου», είπε η Θεοδώρα στον Αύγουστο. «Έγινε Ρώμη το Βυζάντιο; Έρχεται μήπως η εποχή που θα βλέπουμε κι’ εμείς στον θρόνο Νέρωνες και Καλιγούλες;»
Και η Ευπρεπεία: «Ο θρόνος είναι το πιο απατηλό θέαμα του κόσμου. Γιατί η λάμψη του σε ξεγελά, σε κάνει να πιστεύεις πως θα σταθεί αιώνια ολόρθος. Τον θαρρείς ακλόνητο ακόμη και όταν έχει αρχίσει πια να τρίζει. Έτσι σωριάζεται κάποια στιγμή χωρίς κανείς να καταλάβει γιατί και πώς έπεσε. Πολλοί βασιλιάδες χαθήκανε μ’ αυτόν τον τρόπο».
Πιστεύω κάτι να σας θυμίζουν όλα αυτά…
Προσέξτε τώρα τι γράφει ο Ρούσσος για το «Μειράκιον»:
«Ο Ιωάννης κατόρθωνε να δίνει πάντα κάποιες «λύσεις» στα ζητήματα του κράτους. Αδίστακτος καθώς ήταν, έπαιρνε γρήγορες και εύκολες αποφάσεις, χωρίς να νοιάζεται διόλου αν οι αποφάσεις του, ενώ έλυναν φαινομενικά το πρόβλημα που τον απασχολούσε, στην πραγματικότητα δημιουργούσαν άλλα, νέα προβλήματα, πιο δύσκολα από αυτά που είχε λύσει. Ο κλασικός φαύλος κύκλος που δημιουργούν οι ανίκανοι κυβερνήτες. Δίνουν την εντύπωση δυναμικού πολιτικού, αλλά η επιμονή τους βγαίνει από το θράσος, από την άγνοια του κινδύνου. Στην πολιτική και στον πόλεμο εκείνο που μετρά είναι το τελικό αποτέλεσμα. Η ιστορία είναι γεμάτη από εκπληκτικές περιπτώσεις στρατηγών που δοξάστηκαν από μια νίκη εντελώς συμπτωματική και πολιτικών που διαφημίστηκαν για κατορθώματα τα οποία εντούτοις ήταν έργα της τύχης και του πεπρωμένου».
Όλα αυτά συνέβαιναν την δραματική εκείνη περίοδο, όταν το κράτος είχε διαλυθεί, το Βυζάντιο περνούσε σε εποχή απόλυτης παρακμής και οι κυβερνώντες στηρίζονταν στην τύχη, στις εκάστοτε βολικές πρόχειρες λύσεις, στην απόλυτη αδυναμία (και αδιαφορία) πρόβλεψης και στην άκρατη προπαγάνδα.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά: Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204 και τελικά η πτώση της Βασιλεύουσας τον Μάιο του 1453…
