Σαββατοκύριακo
23-24 Νοεμβρίου 2024
23-24 Νοεμβρίου 2024
Ημερήσια ηλεκτρονική εφημερίδα, Αρ. φύλλου 5179
Βιολογικός πόλεμος: Η ανατομία ενός απάνθρωπου πολέμου
Βιολογικός ή βακτηριολογικός πόλεμος, είναι η προμελετημένη χρησιμοποίηση μικροβίων ή βακτηρίων δηλαδή ζωντανών νοσογόνων παραγόντων, για τη δημιουργία αρρώστιας ή θάνατο στον εχθρό, καθώς επίσης και η άμυνα εναντίον της χρησιμοποίησης τέτοιων όπλων.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η ιδέα του βιολογικού πολέμου, δεν είναι νέα. Ακόμη και χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου, τα μικρόβια αναμείχθηκαν πρακτικά σε κάθε μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, και πολλές φορές έπαιξαν πιο αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση της μάχης από τους στρατηγούς.
• Η πανούκλα νίκησε τους σταυροφόρους στις πύλες της Ιερουσαλήμ
• Ο τύφος αχρήστευσε τους Μαυριτανούς στην Ισπανία
• Η δυσεντερία αραίωσε τις γραμμές των στρατευμάτων του Ναπολέοντα καθώς προχωρούσαν προς τη Μόσχα
• H Ισπανική γρίπη εξασθένησε τόσο τις στρατιωτικές όσο και τις πολιτικές δυνάμεις στα τελευταία χρόνια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου (1914-1918)
• Τις πρώτες ημέρες του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, η ελονοσία και ο τύφος πρόσβαλαν τις συμμαχικές δυνάμεις στο Ν.Ειρηνικό
Αλλά και η χρήση των μικροβίων από τους εμπόλεμους, έχει επίσης την ιστορία της, Ο μικροβιολογικός πόλεμος αναγνωρίστηκε από τα παλιά ακόμη χρόνια.
• Στους αρχαίους χρόνους έριχναν τα πτώματα των θυμάτων της χολέρας και της πανούκλας έξω από τα τείχη των πολιορκούμενων πόλεων, τα άφηναν άταφα στο έδαφος που θα κυρίευε ο εχθρός ή τα χρησιμοποιούσαν για να δηλητηριάζουν τα πόσιμα νερά.
• Το 6° π.Χ. αιώνα οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν καθαρτικό από εκχύλισμα φυτού για να μολύνουν το πόσιμο νερό κατά την πολιορκία της Κρίσας στη Φωκίδα.
• Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Μαύρος Θάνατος, η επιδημία πανώλης που εξαπλώθηκε σε μεγάλο τμήμα της μεσαιωνικής Ευρώπης, ήταν αποτέλεσμα ενός πρωτόγονου βιολογικού πολέμου. Το 1346 οι Τάταροι πολιορκούσαν την Κάφα και, για να πιέσουν τους κατοίκους σε παράδοση, έριξαν μέσα από τα τείχη πτώματα μολυσμένα με βουβωνική πανώλη. Οι συνέπειες, ωστόσο, ξεπέρασαν τις προσδοκίες τους, καθώς η ασθένεια τελικά προκάλεσε το θάνατο του ενός τρίτου του ευρωπαϊκού πληθυσμού της εποχής,
• Ο Ναπολέων κατέκλυσε με νερά ολόκληρη την περιοχή γύρω από την πολιορκημένη πόλη Μάντουα, με την ελπίδα, ότι η ελονοσία θα εξασθένιζε την αγωνιστική δύναμη και την αντίσταση των Ιταλών.
• Οι Ευρωπαίοι εισβολείς χρησιμοποίησαν επίσης βιολογικά όπλα εναντίον των ιθαγενών Αμερικανών, με αποτέλεσμα την εξόντωση του μισού και πλέον πληθυσμού πολλών φυλών, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τους Ευρωπαίους αποίκους.
• Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου οι Γερμανοί μόλυναν το ιππικό των Ρουμάνων με το λοιμώδες νόσημα των αλόγων, μάλις.
• Τις δεκαετίες 1930 και 1940 οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν πανώλη και άλλα βακτηριολογικά όπλα στον πόλεμο εναντίον της Κίνας.
• Τέλος, υπάρχουν μαρτυρίες για χρήση βιολογικών και χημικών όπλων από το Ιράκ εναντίον του Ιράν ανάμεσα στο 1983 και το 1988, αλλά και αργότερα εναντίον των Κούρδων.
Αυτές οι εφαρμογές του βιολογικού πολέμου στις πιο άγριες μορφές του, εξυπηρετούσαν έναν συγκεκριμένο σκοπό, να εξασθενήσουν τον εχθρό αποδεκατίζοντας τις δυνάμεις του με άλλα μέσα από την πραγματική μάχη.
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΟΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ
Τα βιολογικά όπλα είναι μολυσματικοί παράγοντες, όπως βακτήρια (άνθρακας, πανώλη, παθογόνα στελέχη) και ιοί (ευλογιά, επικίνδυνες μορφές γρίππης, έμπολα) που μπορούν να προσβάλλουν μαζικά τον πληθυσμό, τις καλλιέργειες ή τα ζώα, μέσω του αέρα ή του νερού. Ο όρος συνήθως επεκτείνεται για να συμπεριλάβει τοξίνες (βακτηριακά παράγωγα, όπως η βοτουλοξίνη) και ορισμένα δηλητήρια.
Η καταστροφική ισχύς των βιολογικών όπλων είναι γενικά πολύ υψηλότερη από αυτή των χημικών όπλων. Τα συνθετικά διαβρωτικά η τοξικά υλικά-όπως τα νευροτοξικά αέρια σαρίν και VX- συνήθως διαχέονται στον περιβάλλοντα χώρο και παύουν να είναι επικίνδυνα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Αντίθετα, τα βιολογικά όπλα, που αυτοαναπαράγονται και μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μπορούν να μετατρέψουν κάθε προσβεβλημένο άτομο σε «βόμβα», για όσους βρίσκονται γύρω του.
Τα βιολογικά όπλα για να είνα αποτελεσματικά, πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά;
• Να είναι πολύ μολυσματικά.
• Να έχουν μεγάλη ανθεκτικότητα στις καταστροφικές δυνάμεις της φύσης όπως θερμότητα, ηλιακό φως, ξηρασία.
• Να απλώνονται γρήγορα.
• Να μπορούν να προκαλούν αμέσως μεγάλη θνησιμότητα, νοσήματα ή ανικανότητα διαρκείας στα θύματα.
• Να είναι άγνωστα στην περιοχή που ρίχνονται, ώστε να μη δημιουργείται εύκολα ανοσία στα θύματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ιός της ευλογιάς που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα σε έναν πληθυσμό και να σκοτώσει περίπου το 30% των θυμάτων του. Η υψηλή μεταδοτικότητα του και το γεγονός ότι δεν προκαλεί συμπτώματα για περισσότερες από δέκα ημέρες, τον καθιστούν ιδανικό για επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. Μια επίθεση με ευλογιά σε μορφή σπρέι που θα μόλυνε αρχικά μόνο 100 άτομα, θα μπορούσε να παραλύσει μεγάλο μέρος των Η.Π.Α αε διάστημα λίγων εβδομάδων.
Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς διατίθεται σήμερα μόνο σε στρατιώτες και μέλη ειδικών δυνάμεων, και παραμένει άγνωστο αν θα ήταν αποτελεσματικό για στελέχη του ιού που έχουν τροποποιηθεί για χρήση σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ειδική θεραπεία για την ευλογιά δεν υπάρχει.
Εξίσου καταστροφικό βιολογικό όπλο θα μπορούσε να καταστεί ο άνθρακας, ασθένεια που οφείλεται στο βάκιλλο του ανθρακίτη.
Μεταδίδεται συχνότερα με την επαφή με προϊόντα μολυσμένων ζώων και προκαλεί τοπική δερματική μόλυνση που αφήνει έντονες ουλές. Μπορεί όμως να μεταδοθεί και με την αναπνοή των σπορίων του βακτηρίου, τα οποία είναι αερομεταφερόμενα και μπορούν να επιζήσουν τουλάχιστον 40 χρόνια. Προσβάλλουν τους πνεύμονες και μερικές φορές το πεπτικό σύστημα και προκαλούν ακατάσχετη αιμορραγία. Τα συμπτώματα εμφανίζονται δύο ως δώδεκα ημέρες μετά τη μόλυνση και ο θάνατος επέρχεται μία με τρεις ημέρες αργότερα. Ο άνθρακας μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά, όχι όμως όταν η λοίμωξη έχει ήδη επεκταθεί.
Σύμφωνα με το BBC, 100 κιλά άνθρακα σε μορφή πούδρας που θα απελευθερώνονταν από αεροσκάφος πάνω από πυκνοκατοικημένη περιοχή θα μπορούσαν, ανάλογα με τις μετεωρολογικές συνθήκες, να προκαλέσουν ένα με τρία εκατομμύρια θανάτους,
Το εμβόλιο κατά του άνθρακα χορηγείται σήμερα μόνο σε αγρότες και κτηνοτρόφους που ζουν σε περιοχές όπου το βακτήριο ενδημεί, καθώς και στα μέλη των ειδικών δυνάμεων.
Στις τοξίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα, περιλαμβάνεται η βοτουλοτοξίνη ή αλλαντοτοξίνη, ένα από τα πλέον γνωστά ισχυρά δηλητήρια. Είναι νευροτοξικό, προκαλώντας σταδιακή παράλυση, που αρχίζει να εκδηλώνεται σε διάστημα ωρών. Τα 2/3 των θυμάτων τελικά πεθαίνουν από ασφυξία, εξαιτίας παράλυσης των αναπνευστικών μυών.
Ως βιολογικά όπλα μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν παράγοντες που δεν απειλούν τη ζωή, αλλά αρκούν για να θέσουν «εκτός μάχης» μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η εντεροτοξίνη Β, που προκαλεί συμπτώματα τροφικής δηλητηρίασης.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Λίγες μέρες μετά την τραγωδία στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, το ελληνικό υπουργείο Υγείας ανήγγειλε τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Πρόληψης Βιολογικών και Τοξικών Κινδύνων, όπως ισχύει και για τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Μολονότι η σχετική απόφαση είχε ληφθεί πολύ πριν, τα τραγικά γεγονότα στις HΠΑ κατέστησαν προφανώς αναγκαία την άμεση σύσταση του συμβουλίου αυτού. Η προσοχή του κοινού αλλά και των συμβούλων ασφάλειας στρέφεται τώρα στα βιολογικά όπλα, το κυριότερο από τα όπλα μαζικής καταστροφής που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες. Κατασκευάζονται εύκολα, δρουν αθόρυβα και αργά και μπορούν να εξουδετερώσουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, συχνά χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αντίδρασης.
Αν και η χρήση παθογόνων οργανισμών ως όπλων εφαρμόζεται, όπως είπαμε, εδώ και χιλιάδες χρόνια, το ζήτημα των βιολογικών όπλων επανήλθε στη δημοσιότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και πολλές άλλες χώρες ανησύχησαν από την πρόοδο της γενετικής μηχανικής.
Η γενετική μηχανική θα μπορούσε σήμερα να χρησιμοποιηθεί για να εισαχθούν σε παθογόνα βακτήρια, γονίδια που προσδίδουν ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά ή για να εισαχθούν γονίδια ποθογόνων παραγόντων σε κατά τα άλλα, ακίνδυνους οργανισμούς. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί για τη δημιουργία υβριδικών ιών μέσω του ανασυνδυασμού του γενετικού υλικού διαφορετικών στελεχών.
Πάντως πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι θα ήταν δύσκολο να κατασκευαστούν παθογόνοι παράγοντες κατά παραγγελία, καθώς θα ήταν ίσως αδύνατον να τροποποιηθεί μια ιδιότητα τους, χωρίς να επηρεαστούν και οι υπόλοιπες. Οι οργανισμοί αυτοί έχουν προσαρμοστεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών σε συγκεκριμένο τρόπο διαβίωσης, έτσι ώστε η σχέση μεταδοτικότητας, χρόνου επώασης και ακτίνας δράσης να είναι η ιδανική για την επιβίωση τους, Έτσι, ένας ιός που έχει τροποποιηθεί ώστε να σκοτώνει υπερβολικά γρήγορα τα θύματα του, ίσως δεν «προλάβει» να μολύνει μεγάλο μέρος του πληθυσμού πριν τελικά περιοριστεί η εξάπλωσή του.
Το πιθανότερο είναι στη φύση οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί θα αδυνατούσαν να επιζήσουν ή θα εκφυλίζονταν σε ακίνδυνες μορφές.
Ένα άλλο σημείο που ανησυχεί τη Διεθνή Κοινωνία, είναι οι εγκαταστάσεις βιολογικών όπλων που εικάζεται ότι υπάρχουν σε δέκα έως δώδεκα χώρες, πολλές από τις οποίες δεν χαρακτηρίζονται τεχνολογικά προηγμένες. Τα βιολογικά όπλα έχουν ονομαστεί «η πυρηνική βόμβα των φτωχών» καθώς η παραγωγή τους δεν απαιτεί ειδικό εξοπλιμσό ή προηγμένη τεχνογνωσία.
Πάντως μολονότι η πρόσβαση σε επικίνδυνους βιολογικούς παράγοντες είναι σχετικά εύκολη, οι ειδικοί στην πλειονότητα τους εκτιμούν ότι η αποτελεσματική χρήση τους για τρομοκρατικές ενέργειες ίσως δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση στην πράξη. Ανάμεσα στα κυριότερα προβλήματα που θα είχαν να αντιμετωπίσουν οι επίδοξοι τρομοκράτες, θα ήταν η έλλειψη ενός μηχανισμού απελευθέρωσης που να επιτρέπει τη διασπορά του υλικού σε μεγάλη ακτίνα.
Κανείς όμως δεν φαίνεται να αμφιβάλλει ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και η δυνατότητα ελέγχου της κρίσης στην περίπτωση βιολογικής επίθεσης αρκετά περιορισμένη. Γι' αυτό είναι ανάγκη κάθε χώρα για την άμυνα της, να επαγρυπνεί σχετικά με τη δημόσια υγεία.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Ας συνεχίσουμε όμως να εξετάζουμε τη σχέση της τρομοκρατίας με τα βιολογικά όπλα.
Κύρια «προσόντα» των βιολογικών όπλων για χρήση σε τρομοκρατικές επιθέσεις είναι το χαμηλό κόστος παραγωγής, η εύκολη πρόσβαση σε μια ποικιλία παθογόνων οργανισμών, η αδυναμία των συστημάτων ασφάλειας να τα ανιχνεύσουν, καθώς και η δυνατότητα εύκολης μεταφοράς.
Η παραγωγή, η αποθήκευση και η χρήση βιολογικών όπλων απαγορεύονται από τη διεθνή συνθήκη του 1972-τη Συνθήκη Βιολογικών και Χημικών Όπλων-την οποία έχουν υπογράψει και επικυρώσει 143 χώρες. Η συνθήκη δεν περιλαμβάνει διατάξεις αστυνόμευσης, καθώς την εποχή κατά την οποία συντάχθηκε, λίγοι πίστευαν ότι οι μεγάλες δυνάμεις θα δέχονται ελέγχους από διεθνείς επιτροπές.
Τώρα πολλές χώρες ζητούν να ισχυροποιηθεί η συνθήκη και να δημιουργηθούν ομάδες επιθεωρητών που θα επισκέπτονται τις «ύποπτες» εγκαταστάσεις και θα επιβεβαιώνουν τη χρήση τους.
Σημαντικό πρόβλημα δημιουργεί το γεγονός ότι η παραγωγή βιολογικών όπλων δεν απαιτεί ειδικές εγκαταστάσεις. Μπορεί να γίνει σε φαρμακευτικά εργαστήρια, σε ζυμωτήρια ζυθοποιείων, ακόμα και σε εγκαταστάσεις της βιομηχανίας τροφίμων, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό της προέλευσής τους.
Η παραθρησκευτική οργάνωση του Αμ Σιρίκιο στην Ιαπωνία είχε αποπειραθεί εννέα φορές να απελευθερώσει σπόρους άνθρακα από την κορυφή του ουρανοξύστη στο Τόκιο, πριν τελικά πραγματοποιήσει την επίθεση με το αέριο σαρίν στο μετρό. Η αποτυχία τους οφειλόταν στο γεγονός ότι είχαν καλλιεργήσει το στέλεχος του βακτηρίου του εμβολίου, το οποίο είναι ακίνδυνο. Εάν δεν είχαν διαπράξει αυτό το λάθος, τα αποτελέσματα του «εγχειρήματος» τους ίσως να ήταν διαφορετικά.
Πάντως, μέχρι σήμερα τα βιολογικά όπλα ουδέποτε έχουν χρησιμοποιηθεί σε τρομοκρατικές επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. ίσως ο κύριος παράγοντας που αποτρέπει τη χρήση τους για το σκοπό αυτό δεν είναι τεχνικός, αλλά κοινωνικός: ο βιολογικός πόλεμος θεωρείται από το σύνολο της κοινωνίας απάνθρωπος και αδικαιολόγητος σε κάθε περίπτωση. Μια τέτοια επίθεση επομένως είναι βέβαιο ότι θα προκαλούσε την αποστροφή της κοινής γνώμης, και θα ακύρωνε οποιοδήποτε πολιτικό υπόβαθρο επικαλούνταν οι τρομοκράτες. Με άλλα λόγια η χρήση βιολογικών όπλων είναι απίθανη, επειδή θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμια για τους ίδιους τους υπευθύνους.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΜΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΊΘΕΣΗ;
Το κυριότερο μέσο για την απελευθέρωση των βιολογικών παραγόντων σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης, θεωρείται η χρήση αεροζόλ ή ψεκαστικών αεροσκαφών. Όμως, οι επιθέσεις με συσκευές ψεκασμού θα ήταν ίσως αδύνατον να λάβουν μεγάλες διατάσεις χωρίς την υποτήριξη οργανωμένης κυβέρνησης.
Η μόλυνση του συστήματος υδροδότησης, δε μπορεί βέβαια να αποκλειστεί, οι ειδικοί ωστόσο εκτιμούν ότι η αραίωση των μολυσματικών παραγόντων στα αποθέματα νερού και η ευαισθησία πολλών από αυτούς στα ένζυμα του πεπτικού συστήματος απέτρεπαν τη μαζική προσβολή του πληθυσμού.
Το μόνο μέσο που θα επέτρεπε την αποτελεσματική διασπορά των βιολογικών παραγόντων σε μεγάλη ακτίνα είναι ειδικά τροποποιημένοι βαλλιστικοί πύραυλοι, οι οποίοι περιέχουν βομβίδια διασποράς και εκρήγνυνται πριν από την επαφή με το έδαφος.
Ο κίνδυνος επίθεσης από αέρα ωθεί τώρα πολλούς Αμερικανούς και Βρετανούς πολίτες να σπεύσουν να προμηθευτούν αντιασφυξιογόνες μάσκες, καθώς και αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση του άνθρακα (όπως το Cipro της Bayer).
Τα μέτρα αυτά όμως δεν πρόκειται να τους προσφέρουν σχεδόν καμία προστασία στην περίπτωση που οι φόβοι τους γίνουν πραγματικότητα, διότι:
• Το πιθανότερο είναι ότι οι πολίτες δε θα ειδοποιηθούν έγκαιρα για την ύπαρξη αόρατων παραγόντων στον αέρα, ώστε να προστατευτούν από τις μάσκες, οι οποίες μάλιστα, απαιτούν συστηματική συντήρηση προκειμένου να παραμείνουν αποτελεσματικές.
• Εξάλλου πολλά από τα χημικά όπλα όπως το σαρίν και το αέριο μουστάρδας, επιδρούν σε ολόκληρη την επιφάνεια του δέρματος, και επομένως οι μάσκες δεν προσφέρουν σχεδόν καμία προστασία.
• Όσον αφορά στα αντιβιοτικά, θα ήταν χρήσιμα μόνο στην περίπτωση επίθεσης με βακτηριολογικούς παράγοντες και εφόσον χορηγηθούν άμεσα, πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Στην περίπτωση των χημικών όπλων ή ιών θα ήταν βέβαια άχρηστα.
Υπάρχουν προτάσεις από κυβερνητικούς παράγοντες των ΗΠΑ για τροποποίηση του προγράμματος αντιπυραυλικής προστασίας, διότι κατά τη γνώμη τους «η απειλή επίθεσης με βιολογικά όπλα από αγνώστους, υπερβαίνει κατά πολύ τον κίνδυνο να πληγούν από τριτοκοσμικούς βαλλιστικούς πυραύλους με τη διεύθυνση του αποστολέα». Όταν όμως η δυνατότητα αντιμετώπισης μιας επίθεσης είναι περιορισμένη, η πρόληψη είναι σίγουρα η πλέον αποτελεσματική προσέγγιση. Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ για παράδειγμα, χρηματοδοτεί πρόγραμμα για την ανάπτυξη συστήματος προειδοποίησης που θα αναγνωρίζει τα πρώτα σημάδια της επίθεσης πριν από την πλήρη εκδήλωση των συμπτωμάτων.
Οι γιατροί ολόκληρης της χώρας θα χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για να εισάγουν στη βάση δεδομένων του συστήματος τυχόν ασυνήθιστα περιστατικά και στη συνέχεια νευρωτικά δίκτυα θα αναλαμβάνουν να ειδοποιούν τις Αρχές για την επίθεση, πριν ακόμα γίνει γνωστό το είδος του μολυσματικού παράγοντα.
Η Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Ερευνητικών Προγραμμάτων του αμερικανικού υπουργείου Αμύνης, διεξάγει έρευνες για τη δημιουργία πιο αποτελεσματικών συστημάτων ανίχνευσης και ταυτοποίησης βιολογικών όπλων. Η αναγνώριση των παθογόνων παραγόντων μπορεί σήμερα να γίνει με τα φασματόμετρα μάζας τα οποία μετρούν το μορικαό βάρος ουσιών,
Θα ήθελα σαν επίλογο να αναφερθώ σε μια ιδιάζουσα επιδημία, την επιδημία του φόβου.
ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΦΟΒΟΥ
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι φοβίες έχουν πάρει ανυπολόγιστη διάσταση: τρομοκρατικές επιθέσεις, βιολογικός πόλεμος, καταστροφές σε πυρηνικά κέντρα, είναι μερικά από τα σενάρια που προκαλούν τρόμο.
Όλα αυτά τα σενάρια τρέχουν να τα εκμεταλλευτούν οι παραγωγοί του Χόλυγουντ, με ανάλογες κινηματογραφικές παραγωγές. Το εκπληκτικό είναι ότι αξιωματούχοι του στρατού των ΗΠΑ έχουν έρθει σε επαφή με τέτοιους παραγωγούς για να ενημερωθούν και να προετοιμαστούν για τα πιο απίθανα σενάρια τρομοκρατικών επιθέσεων και δολιοφθορών. Από την άλλη μεριά βέβαια, όλοι αυτοί οι φόβοι αφήνουν εκτεθειμένες τις κυβερνήσεις σε κριτικές που τις θέλουν ανέτοιμες να αντιδράσουν στις πιο απίθανες κακοτυχίες. Κάθε πρόβλημα, όπως μια μικρή επιδημία, δημιουργεί αμέσως το καταστροφολογικό ερώτημα:
«Τι θα κάνει η κυβέρνηση σε μια πιθανή τρομοκρατική επίθεση με βιολογικά μέσα;»
Και βέβαια η κοινή γνώμη υιοθετεί αμέσως αυτές τις ανησυχίες και επιβαρύνεται με έναν πανικό, που είναι έτοιμος να ξεσπάσει σε κάθε στιγμή. Φυσικά, το να παίρνει μια κοινωνία κάποιες προφυλάξεις είναι απαραίτητο. Αλλά η συνεχής φαντασίωση για κάθε καταστροφή που μας περιμένει στη γωνία, φέρνει μόνο τον πανικό και δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για την ατνιμετώπιση των προβλημάτων. Ο κόσμος δεν χρειάζεται πια άλλη πλύση εγκεφάλου από το Χόλυγουντ, αλλά ώριμη εκτίμηση και αντιμετώπιση των καταστάσεων που συνεπάγονται τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Το παρόν μελέτημα ανακοινώθηκε το 2003 σε πρόγραμμα επιμόρφωσης της ομάδας Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Περιστερίου Αττικής.
-Ο κ. Αθανάσιος Μπουρούνης είναι Επίτιμος Δ/ντής Σχολικής Μονάδας Δ.Ε.
Γράφει ο
Αθανάσιος Μπουρούνης
Αθανάσιος Μπουρούνης
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η ιδέα του βιολογικού πολέμου, δεν είναι νέα. Ακόμη και χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου, τα μικρόβια αναμείχθηκαν πρακτικά σε κάθε μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, και πολλές φορές έπαιξαν πιο αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση της μάχης από τους στρατηγούς.
• Η πανούκλα νίκησε τους σταυροφόρους στις πύλες της Ιερουσαλήμ
• Ο τύφος αχρήστευσε τους Μαυριτανούς στην Ισπανία
• Η δυσεντερία αραίωσε τις γραμμές των στρατευμάτων του Ναπολέοντα καθώς προχωρούσαν προς τη Μόσχα
• H Ισπανική γρίπη εξασθένησε τόσο τις στρατιωτικές όσο και τις πολιτικές δυνάμεις στα τελευταία χρόνια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου (1914-1918)
• Τις πρώτες ημέρες του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, η ελονοσία και ο τύφος πρόσβαλαν τις συμμαχικές δυνάμεις στο Ν.Ειρηνικό
Αλλά και η χρήση των μικροβίων από τους εμπόλεμους, έχει επίσης την ιστορία της, Ο μικροβιολογικός πόλεμος αναγνωρίστηκε από τα παλιά ακόμη χρόνια.
• Στους αρχαίους χρόνους έριχναν τα πτώματα των θυμάτων της χολέρας και της πανούκλας έξω από τα τείχη των πολιορκούμενων πόλεων, τα άφηναν άταφα στο έδαφος που θα κυρίευε ο εχθρός ή τα χρησιμοποιούσαν για να δηλητηριάζουν τα πόσιμα νερά.
• Το 6° π.Χ. αιώνα οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν καθαρτικό από εκχύλισμα φυτού για να μολύνουν το πόσιμο νερό κατά την πολιορκία της Κρίσας στη Φωκίδα.
• Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Μαύρος Θάνατος, η επιδημία πανώλης που εξαπλώθηκε σε μεγάλο τμήμα της μεσαιωνικής Ευρώπης, ήταν αποτέλεσμα ενός πρωτόγονου βιολογικού πολέμου. Το 1346 οι Τάταροι πολιορκούσαν την Κάφα και, για να πιέσουν τους κατοίκους σε παράδοση, έριξαν μέσα από τα τείχη πτώματα μολυσμένα με βουβωνική πανώλη. Οι συνέπειες, ωστόσο, ξεπέρασαν τις προσδοκίες τους, καθώς η ασθένεια τελικά προκάλεσε το θάνατο του ενός τρίτου του ευρωπαϊκού πληθυσμού της εποχής,
• Ο Ναπολέων κατέκλυσε με νερά ολόκληρη την περιοχή γύρω από την πολιορκημένη πόλη Μάντουα, με την ελπίδα, ότι η ελονοσία θα εξασθένιζε την αγωνιστική δύναμη και την αντίσταση των Ιταλών.
• Οι Ευρωπαίοι εισβολείς χρησιμοποίησαν επίσης βιολογικά όπλα εναντίον των ιθαγενών Αμερικανών, με αποτέλεσμα την εξόντωση του μισού και πλέον πληθυσμού πολλών φυλών, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τους Ευρωπαίους αποίκους.
• Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου οι Γερμανοί μόλυναν το ιππικό των Ρουμάνων με το λοιμώδες νόσημα των αλόγων, μάλις.
• Τις δεκαετίες 1930 και 1940 οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν πανώλη και άλλα βακτηριολογικά όπλα στον πόλεμο εναντίον της Κίνας.
• Τέλος, υπάρχουν μαρτυρίες για χρήση βιολογικών και χημικών όπλων από το Ιράκ εναντίον του Ιράν ανάμεσα στο 1983 και το 1988, αλλά και αργότερα εναντίον των Κούρδων.
Αυτές οι εφαρμογές του βιολογικού πολέμου στις πιο άγριες μορφές του, εξυπηρετούσαν έναν συγκεκριμένο σκοπό, να εξασθενήσουν τον εχθρό αποδεκατίζοντας τις δυνάμεις του με άλλα μέσα από την πραγματική μάχη.
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΟΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ
Τα βιολογικά όπλα είναι μολυσματικοί παράγοντες, όπως βακτήρια (άνθρακας, πανώλη, παθογόνα στελέχη) και ιοί (ευλογιά, επικίνδυνες μορφές γρίππης, έμπολα) που μπορούν να προσβάλλουν μαζικά τον πληθυσμό, τις καλλιέργειες ή τα ζώα, μέσω του αέρα ή του νερού. Ο όρος συνήθως επεκτείνεται για να συμπεριλάβει τοξίνες (βακτηριακά παράγωγα, όπως η βοτουλοξίνη) και ορισμένα δηλητήρια.
Η καταστροφική ισχύς των βιολογικών όπλων είναι γενικά πολύ υψηλότερη από αυτή των χημικών όπλων. Τα συνθετικά διαβρωτικά η τοξικά υλικά-όπως τα νευροτοξικά αέρια σαρίν και VX- συνήθως διαχέονται στον περιβάλλοντα χώρο και παύουν να είναι επικίνδυνα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Αντίθετα, τα βιολογικά όπλα, που αυτοαναπαράγονται και μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μπορούν να μετατρέψουν κάθε προσβεβλημένο άτομο σε «βόμβα», για όσους βρίσκονται γύρω του.
Τα βιολογικά όπλα για να είνα αποτελεσματικά, πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά;
• Να είναι πολύ μολυσματικά.
• Να έχουν μεγάλη ανθεκτικότητα στις καταστροφικές δυνάμεις της φύσης όπως θερμότητα, ηλιακό φως, ξηρασία.
• Να απλώνονται γρήγορα.
• Να μπορούν να προκαλούν αμέσως μεγάλη θνησιμότητα, νοσήματα ή ανικανότητα διαρκείας στα θύματα.
• Να είναι άγνωστα στην περιοχή που ρίχνονται, ώστε να μη δημιουργείται εύκολα ανοσία στα θύματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ιός της ευλογιάς που μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα σε έναν πληθυσμό και να σκοτώσει περίπου το 30% των θυμάτων του. Η υψηλή μεταδοτικότητα του και το γεγονός ότι δεν προκαλεί συμπτώματα για περισσότερες από δέκα ημέρες, τον καθιστούν ιδανικό για επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. Μια επίθεση με ευλογιά σε μορφή σπρέι που θα μόλυνε αρχικά μόνο 100 άτομα, θα μπορούσε να παραλύσει μεγάλο μέρος των Η.Π.Α αε διάστημα λίγων εβδομάδων.
Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς διατίθεται σήμερα μόνο σε στρατιώτες και μέλη ειδικών δυνάμεων, και παραμένει άγνωστο αν θα ήταν αποτελεσματικό για στελέχη του ιού που έχουν τροποποιηθεί για χρήση σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ειδική θεραπεία για την ευλογιά δεν υπάρχει.
Εξίσου καταστροφικό βιολογικό όπλο θα μπορούσε να καταστεί ο άνθρακας, ασθένεια που οφείλεται στο βάκιλλο του ανθρακίτη.
Μεταδίδεται συχνότερα με την επαφή με προϊόντα μολυσμένων ζώων και προκαλεί τοπική δερματική μόλυνση που αφήνει έντονες ουλές. Μπορεί όμως να μεταδοθεί και με την αναπνοή των σπορίων του βακτηρίου, τα οποία είναι αερομεταφερόμενα και μπορούν να επιζήσουν τουλάχιστον 40 χρόνια. Προσβάλλουν τους πνεύμονες και μερικές φορές το πεπτικό σύστημα και προκαλούν ακατάσχετη αιμορραγία. Τα συμπτώματα εμφανίζονται δύο ως δώδεκα ημέρες μετά τη μόλυνση και ο θάνατος επέρχεται μία με τρεις ημέρες αργότερα. Ο άνθρακας μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά, όχι όμως όταν η λοίμωξη έχει ήδη επεκταθεί.
Σύμφωνα με το BBC, 100 κιλά άνθρακα σε μορφή πούδρας που θα απελευθερώνονταν από αεροσκάφος πάνω από πυκνοκατοικημένη περιοχή θα μπορούσαν, ανάλογα με τις μετεωρολογικές συνθήκες, να προκαλέσουν ένα με τρία εκατομμύρια θανάτους,
Το εμβόλιο κατά του άνθρακα χορηγείται σήμερα μόνο σε αγρότες και κτηνοτρόφους που ζουν σε περιοχές όπου το βακτήριο ενδημεί, καθώς και στα μέλη των ειδικών δυνάμεων.
Στις τοξίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα, περιλαμβάνεται η βοτουλοτοξίνη ή αλλαντοτοξίνη, ένα από τα πλέον γνωστά ισχυρά δηλητήρια. Είναι νευροτοξικό, προκαλώντας σταδιακή παράλυση, που αρχίζει να εκδηλώνεται σε διάστημα ωρών. Τα 2/3 των θυμάτων τελικά πεθαίνουν από ασφυξία, εξαιτίας παράλυσης των αναπνευστικών μυών.
Ως βιολογικά όπλα μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν παράγοντες που δεν απειλούν τη ζωή, αλλά αρκούν για να θέσουν «εκτός μάχης» μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η εντεροτοξίνη Β, που προκαλεί συμπτώματα τροφικής δηλητηρίασης.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Λίγες μέρες μετά την τραγωδία στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, το ελληνικό υπουργείο Υγείας ανήγγειλε τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Πρόληψης Βιολογικών και Τοξικών Κινδύνων, όπως ισχύει και για τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Μολονότι η σχετική απόφαση είχε ληφθεί πολύ πριν, τα τραγικά γεγονότα στις HΠΑ κατέστησαν προφανώς αναγκαία την άμεση σύσταση του συμβουλίου αυτού. Η προσοχή του κοινού αλλά και των συμβούλων ασφάλειας στρέφεται τώρα στα βιολογικά όπλα, το κυριότερο από τα όπλα μαζικής καταστροφής που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες. Κατασκευάζονται εύκολα, δρουν αθόρυβα και αργά και μπορούν να εξουδετερώσουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, συχνά χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αντίδρασης.
Αν και η χρήση παθογόνων οργανισμών ως όπλων εφαρμόζεται, όπως είπαμε, εδώ και χιλιάδες χρόνια, το ζήτημα των βιολογικών όπλων επανήλθε στη δημοσιότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και πολλές άλλες χώρες ανησύχησαν από την πρόοδο της γενετικής μηχανικής.
Η γενετική μηχανική θα μπορούσε σήμερα να χρησιμοποιηθεί για να εισαχθούν σε παθογόνα βακτήρια, γονίδια που προσδίδουν ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά ή για να εισαχθούν γονίδια ποθογόνων παραγόντων σε κατά τα άλλα, ακίνδυνους οργανισμούς. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί για τη δημιουργία υβριδικών ιών μέσω του ανασυνδυασμού του γενετικού υλικού διαφορετικών στελεχών.
Πάντως πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι θα ήταν δύσκολο να κατασκευαστούν παθογόνοι παράγοντες κατά παραγγελία, καθώς θα ήταν ίσως αδύνατον να τροποποιηθεί μια ιδιότητα τους, χωρίς να επηρεαστούν και οι υπόλοιπες. Οι οργανισμοί αυτοί έχουν προσαρμοστεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών σε συγκεκριμένο τρόπο διαβίωσης, έτσι ώστε η σχέση μεταδοτικότητας, χρόνου επώασης και ακτίνας δράσης να είναι η ιδανική για την επιβίωση τους, Έτσι, ένας ιός που έχει τροποποιηθεί ώστε να σκοτώνει υπερβολικά γρήγορα τα θύματα του, ίσως δεν «προλάβει» να μολύνει μεγάλο μέρος του πληθυσμού πριν τελικά περιοριστεί η εξάπλωσή του.
Το πιθανότερο είναι στη φύση οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί θα αδυνατούσαν να επιζήσουν ή θα εκφυλίζονταν σε ακίνδυνες μορφές.
Ένα άλλο σημείο που ανησυχεί τη Διεθνή Κοινωνία, είναι οι εγκαταστάσεις βιολογικών όπλων που εικάζεται ότι υπάρχουν σε δέκα έως δώδεκα χώρες, πολλές από τις οποίες δεν χαρακτηρίζονται τεχνολογικά προηγμένες. Τα βιολογικά όπλα έχουν ονομαστεί «η πυρηνική βόμβα των φτωχών» καθώς η παραγωγή τους δεν απαιτεί ειδικό εξοπλιμσό ή προηγμένη τεχνογνωσία.
Πάντως μολονότι η πρόσβαση σε επικίνδυνους βιολογικούς παράγοντες είναι σχετικά εύκολη, οι ειδικοί στην πλειονότητα τους εκτιμούν ότι η αποτελεσματική χρήση τους για τρομοκρατικές ενέργειες ίσως δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση στην πράξη. Ανάμεσα στα κυριότερα προβλήματα που θα είχαν να αντιμετωπίσουν οι επίδοξοι τρομοκράτες, θα ήταν η έλλειψη ενός μηχανισμού απελευθέρωσης που να επιτρέπει τη διασπορά του υλικού σε μεγάλη ακτίνα.
Κανείς όμως δεν φαίνεται να αμφιβάλλει ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και η δυνατότητα ελέγχου της κρίσης στην περίπτωση βιολογικής επίθεσης αρκετά περιορισμένη. Γι' αυτό είναι ανάγκη κάθε χώρα για την άμυνα της, να επαγρυπνεί σχετικά με τη δημόσια υγεία.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Ας συνεχίσουμε όμως να εξετάζουμε τη σχέση της τρομοκρατίας με τα βιολογικά όπλα.
Κύρια «προσόντα» των βιολογικών όπλων για χρήση σε τρομοκρατικές επιθέσεις είναι το χαμηλό κόστος παραγωγής, η εύκολη πρόσβαση σε μια ποικιλία παθογόνων οργανισμών, η αδυναμία των συστημάτων ασφάλειας να τα ανιχνεύσουν, καθώς και η δυνατότητα εύκολης μεταφοράς.
Η παραγωγή, η αποθήκευση και η χρήση βιολογικών όπλων απαγορεύονται από τη διεθνή συνθήκη του 1972-τη Συνθήκη Βιολογικών και Χημικών Όπλων-την οποία έχουν υπογράψει και επικυρώσει 143 χώρες. Η συνθήκη δεν περιλαμβάνει διατάξεις αστυνόμευσης, καθώς την εποχή κατά την οποία συντάχθηκε, λίγοι πίστευαν ότι οι μεγάλες δυνάμεις θα δέχονται ελέγχους από διεθνείς επιτροπές.
Τώρα πολλές χώρες ζητούν να ισχυροποιηθεί η συνθήκη και να δημιουργηθούν ομάδες επιθεωρητών που θα επισκέπτονται τις «ύποπτες» εγκαταστάσεις και θα επιβεβαιώνουν τη χρήση τους.
Σημαντικό πρόβλημα δημιουργεί το γεγονός ότι η παραγωγή βιολογικών όπλων δεν απαιτεί ειδικές εγκαταστάσεις. Μπορεί να γίνει σε φαρμακευτικά εργαστήρια, σε ζυμωτήρια ζυθοποιείων, ακόμα και σε εγκαταστάσεις της βιομηχανίας τροφίμων, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό της προέλευσής τους.
Η παραθρησκευτική οργάνωση του Αμ Σιρίκιο στην Ιαπωνία είχε αποπειραθεί εννέα φορές να απελευθερώσει σπόρους άνθρακα από την κορυφή του ουρανοξύστη στο Τόκιο, πριν τελικά πραγματοποιήσει την επίθεση με το αέριο σαρίν στο μετρό. Η αποτυχία τους οφειλόταν στο γεγονός ότι είχαν καλλιεργήσει το στέλεχος του βακτηρίου του εμβολίου, το οποίο είναι ακίνδυνο. Εάν δεν είχαν διαπράξει αυτό το λάθος, τα αποτελέσματα του «εγχειρήματος» τους ίσως να ήταν διαφορετικά.
Πάντως, μέχρι σήμερα τα βιολογικά όπλα ουδέποτε έχουν χρησιμοποιηθεί σε τρομοκρατικές επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. ίσως ο κύριος παράγοντας που αποτρέπει τη χρήση τους για το σκοπό αυτό δεν είναι τεχνικός, αλλά κοινωνικός: ο βιολογικός πόλεμος θεωρείται από το σύνολο της κοινωνίας απάνθρωπος και αδικαιολόγητος σε κάθε περίπτωση. Μια τέτοια επίθεση επομένως είναι βέβαιο ότι θα προκαλούσε την αποστροφή της κοινής γνώμης, και θα ακύρωνε οποιοδήποτε πολιτικό υπόβαθρο επικαλούνταν οι τρομοκράτες. Με άλλα λόγια η χρήση βιολογικών όπλων είναι απίθανη, επειδή θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμια για τους ίδιους τους υπευθύνους.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΜΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΊΘΕΣΗ;
Το κυριότερο μέσο για την απελευθέρωση των βιολογικών παραγόντων σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης, θεωρείται η χρήση αεροζόλ ή ψεκαστικών αεροσκαφών. Όμως, οι επιθέσεις με συσκευές ψεκασμού θα ήταν ίσως αδύνατον να λάβουν μεγάλες διατάσεις χωρίς την υποτήριξη οργανωμένης κυβέρνησης.
Η μόλυνση του συστήματος υδροδότησης, δε μπορεί βέβαια να αποκλειστεί, οι ειδικοί ωστόσο εκτιμούν ότι η αραίωση των μολυσματικών παραγόντων στα αποθέματα νερού και η ευαισθησία πολλών από αυτούς στα ένζυμα του πεπτικού συστήματος απέτρεπαν τη μαζική προσβολή του πληθυσμού.
Το μόνο μέσο που θα επέτρεπε την αποτελεσματική διασπορά των βιολογικών παραγόντων σε μεγάλη ακτίνα είναι ειδικά τροποποιημένοι βαλλιστικοί πύραυλοι, οι οποίοι περιέχουν βομβίδια διασποράς και εκρήγνυνται πριν από την επαφή με το έδαφος.
Ο κίνδυνος επίθεσης από αέρα ωθεί τώρα πολλούς Αμερικανούς και Βρετανούς πολίτες να σπεύσουν να προμηθευτούν αντιασφυξιογόνες μάσκες, καθώς και αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση του άνθρακα (όπως το Cipro της Bayer).
Τα μέτρα αυτά όμως δεν πρόκειται να τους προσφέρουν σχεδόν καμία προστασία στην περίπτωση που οι φόβοι τους γίνουν πραγματικότητα, διότι:
• Το πιθανότερο είναι ότι οι πολίτες δε θα ειδοποιηθούν έγκαιρα για την ύπαρξη αόρατων παραγόντων στον αέρα, ώστε να προστατευτούν από τις μάσκες, οι οποίες μάλιστα, απαιτούν συστηματική συντήρηση προκειμένου να παραμείνουν αποτελεσματικές.
• Εξάλλου πολλά από τα χημικά όπλα όπως το σαρίν και το αέριο μουστάρδας, επιδρούν σε ολόκληρη την επιφάνεια του δέρματος, και επομένως οι μάσκες δεν προσφέρουν σχεδόν καμία προστασία.
• Όσον αφορά στα αντιβιοτικά, θα ήταν χρήσιμα μόνο στην περίπτωση επίθεσης με βακτηριολογικούς παράγοντες και εφόσον χορηγηθούν άμεσα, πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Στην περίπτωση των χημικών όπλων ή ιών θα ήταν βέβαια άχρηστα.
Υπάρχουν προτάσεις από κυβερνητικούς παράγοντες των ΗΠΑ για τροποποίηση του προγράμματος αντιπυραυλικής προστασίας, διότι κατά τη γνώμη τους «η απειλή επίθεσης με βιολογικά όπλα από αγνώστους, υπερβαίνει κατά πολύ τον κίνδυνο να πληγούν από τριτοκοσμικούς βαλλιστικούς πυραύλους με τη διεύθυνση του αποστολέα». Όταν όμως η δυνατότητα αντιμετώπισης μιας επίθεσης είναι περιορισμένη, η πρόληψη είναι σίγουρα η πλέον αποτελεσματική προσέγγιση. Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ για παράδειγμα, χρηματοδοτεί πρόγραμμα για την ανάπτυξη συστήματος προειδοποίησης που θα αναγνωρίζει τα πρώτα σημάδια της επίθεσης πριν από την πλήρη εκδήλωση των συμπτωμάτων.
Οι γιατροί ολόκληρης της χώρας θα χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για να εισάγουν στη βάση δεδομένων του συστήματος τυχόν ασυνήθιστα περιστατικά και στη συνέχεια νευρωτικά δίκτυα θα αναλαμβάνουν να ειδοποιούν τις Αρχές για την επίθεση, πριν ακόμα γίνει γνωστό το είδος του μολυσματικού παράγοντα.
Η Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Ερευνητικών Προγραμμάτων του αμερικανικού υπουργείου Αμύνης, διεξάγει έρευνες για τη δημιουργία πιο αποτελεσματικών συστημάτων ανίχνευσης και ταυτοποίησης βιολογικών όπλων. Η αναγνώριση των παθογόνων παραγόντων μπορεί σήμερα να γίνει με τα φασματόμετρα μάζας τα οποία μετρούν το μορικαό βάρος ουσιών,
Θα ήθελα σαν επίλογο να αναφερθώ σε μια ιδιάζουσα επιδημία, την επιδημία του φόβου.
ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΦΟΒΟΥ
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι φοβίες έχουν πάρει ανυπολόγιστη διάσταση: τρομοκρατικές επιθέσεις, βιολογικός πόλεμος, καταστροφές σε πυρηνικά κέντρα, είναι μερικά από τα σενάρια που προκαλούν τρόμο.
Όλα αυτά τα σενάρια τρέχουν να τα εκμεταλλευτούν οι παραγωγοί του Χόλυγουντ, με ανάλογες κινηματογραφικές παραγωγές. Το εκπληκτικό είναι ότι αξιωματούχοι του στρατού των ΗΠΑ έχουν έρθει σε επαφή με τέτοιους παραγωγούς για να ενημερωθούν και να προετοιμαστούν για τα πιο απίθανα σενάρια τρομοκρατικών επιθέσεων και δολιοφθορών. Από την άλλη μεριά βέβαια, όλοι αυτοί οι φόβοι αφήνουν εκτεθειμένες τις κυβερνήσεις σε κριτικές που τις θέλουν ανέτοιμες να αντιδράσουν στις πιο απίθανες κακοτυχίες. Κάθε πρόβλημα, όπως μια μικρή επιδημία, δημιουργεί αμέσως το καταστροφολογικό ερώτημα:
«Τι θα κάνει η κυβέρνηση σε μια πιθανή τρομοκρατική επίθεση με βιολογικά μέσα;»
Και βέβαια η κοινή γνώμη υιοθετεί αμέσως αυτές τις ανησυχίες και επιβαρύνεται με έναν πανικό, που είναι έτοιμος να ξεσπάσει σε κάθε στιγμή. Φυσικά, το να παίρνει μια κοινωνία κάποιες προφυλάξεις είναι απαραίτητο. Αλλά η συνεχής φαντασίωση για κάθε καταστροφή που μας περιμένει στη γωνία, φέρνει μόνο τον πανικό και δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για την ατνιμετώπιση των προβλημάτων. Ο κόσμος δεν χρειάζεται πια άλλη πλύση εγκεφάλου από το Χόλυγουντ, αλλά ώριμη εκτίμηση και αντιμετώπιση των καταστάσεων που συνεπάγονται τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Το παρόν μελέτημα ανακοινώθηκε το 2003 σε πρόγραμμα επιμόρφωσης της ομάδας Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Περιστερίου Αττικής.
-Ο κ. Αθανάσιος Μπουρούνης είναι Επίτιμος Δ/ντής Σχολικής Μονάδας Δ.Ε.
