Νεκρές και ζωντανές γλώσσεςΠόσες άραγε γλώσσες έχει μιλήσει ο άνθρωπος από την αρχή του πολιτισμού του μέχρι σήμερα; Δεν είναι εύκολο να υπολογίσουμε κάτι τέτοιο ή μάλλον είναι ακατόρθωτο.

Για κάποιο λόγο που έχει να κάνει με τους ιδιαίτερους δεσμούς που διατηρούμε οι άνθρωποι με τη γλώσσα, νιώθουμε θλίψη γι αυτές τις χαμένες γλώσσες που ποτέ δεν θα μάθουμε πώς μιλήθηκαν, πώς ακούγονταν, ποια δομή είχαν και με τι λέξεις εξέφραζαν τον περιβάλλοντα κόσμο και το ανθρώπινο συναίσθημα. Μαζί μ’ αυτές έχουν περάσει στην αιώνια λήθη και τα τραγούδια που φτιάχτηκαν, οι παροιμίες, τα παραμύθια και τα στιχάκια που σκάρωσαν οι πολύ μακρινοί εκείνοι πρόγονοι στη δική τους γλώσσα.

Γλώσσες γεννιούνται και γλώσσες πεθαίνουν στο πέρασμα του χρόνου. Όμως εμείς θέλουμε να τις συντηρήσουμε, έστω και νεκρές, όπως κάνουμε με τα αρχαία ευρήματα που τα φυλάσσουμε στα μουσεία. Γιατί η ανθρώπινη γλώσσα είναι δημιουργία, πολιτισμικό προϊόν, καλλιτέχνημα. Είναι κρίμα να χάνεται και να σβήνει, αφού πρώτα έχει μιληθεί από τους ανθρώπους και έχει εκφράσει τη σκέψη τους και την ψυχή τους.

Οι γλώσσες που γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι έχουν εξαφανιστεί σήμερα είναι 477. Οι νεκρές γλώσσες είναι μια άλλη κατηγορία. Αυτές δεν έχουν χαθεί στη λήθη του χρόνου, είναι γνωστές και χρησιμοποιούνται σε ειδικά κείμενα σε γραπτή μορφή αλλά όχι στην καθημερινή ομιλία. Θα τις δούμε σε κείμενα επιστημονικά, νομικά και θρησκευτικά. Η λατινική είναι η πιο γνωστή νεκρή γλώσσα. Μερικές ακόμα είναι η κοπτική, η εβραϊκή της Βίβλου, η OldChurch Slavonic, η Avestan και η Ge’ez. (Ιερές γλώσσες).

Μπορεί άραγε να αναστηθεί μια γλώσσα που έχει πεθάνει; Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο, έχουμε όμως ένα καλό παράδειγμα με τα εβραϊκά που, αφού είχαν πάψει να μιλιούνται εδώ και 2.000 χρόνια, ξαναζωντάνεψαν το 19ο αιώνα. Σήμερα τα μιλούν 7.000.000 άνθρωποι στον κόσμο και είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους του Ισραήλ.

Και για κάποιες άλλες γλώσσες γίνεται προσπάθεια να αναβιώσουν, όπως η γλώσσα της Λευκορωσίας, η Cornish (στην Κορνουάλλη), η Leonese (Castile y Leόn, Ισπανία), η Hawaian (Χαβάη), η Manx (στη νήσο του Man), η Maori (Νέα Ζηλανδία), η Occitan Gaskon (Πυρηναία), η Wampanoag (γλώσσα ιθαγενών στις ΗΠΑ). Το αν θα τα καταφέρουν ή όχι είναι άγνωστο. Οι πιθανότητες πάντως επιτυχίας είναι μικρές. Θα δούμε παρακάτω γιατί.

Και πόσες ζωντανές γλώσσες υπάρχουν σήμερα στον κόσμο;

Η οργάνωση Ethnologue  τις υπολογίζει σε 7.358. Με άλλους υπολογισμούς είναι 6.800 -6.900. Ο λόγος που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια πόσες είναι οφείλεται στο ότι σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει αμφιβολία, αν πρόκειται για γλώσσα ή για διάλεκτο που έχει προκύψει από άλλη γλώσσα.

Ποια γλώσσα  μιλιέται από τους περισσότερους ανθρώπους σήμερα; Δεν είναι  τα αγγλικά, είναι τα κινέζικα. Για την ακρίβεια:

Τα κινέζικα (mandarin Chinese) μιλιούνται από 880εκατομμύρια ανθρώπους.
Τα ισπανικά από 325 εκατομμύρια.
Τα αγγλικά από 315 -380 εκατομμύρια.
Τα αραβικά από 205-425 εκατομμύρια.
Τα hindu από 185 εκατομμύρια.
Τα πορτογαλικά από 180 εκατομμύρια.
Τα bengali από 175 εκατομμύρια.
Τα ρωσικά από 145 εκατομμύρια.
Τα γιαπωνέζικα από 130 εκατομμύρια.
Τα γερμανικά από 95 εκατομμύρια.

Τα νέα πάντως για τις περισσότερες ζωντανές γλώσσες δεν είναι καλά. Το 94% από αυτές  ομιλούνται από το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό σημαίνει ότι  ομιλούνται από μερικές χιλιάδες ή εκατοντάδες άτομα η καθεμία και ότι σύντομα θα χαθούν.

Με τους πιο αισιόδοξους υπολογισμούς οι μισές από τις 7.000 ομιλούμενες σήμερα γλώσσες θα έχουν εξαφανιστεί σε διακόσια χρόνια. Ο K. David Harrison, γλωσσολόγος στο Swarthmore College είναι πιο ακραίος. Προβλέπει ότι μέχρι το 2050 περίπου το 90% των ζωντανών γλωσσών θα έχει σβήσει. Υπερβολικό το βρίσκω, όμως ότι υπάρχει η τάση να υποχωρούν οι τοπικές γλώσσες προς χάριν των διεθνών, αυτό το βλέπουμε όλοι μας.

Ήδη τους τελευταίους δύο αιώνες χάθηκαν 85 γλώσσες. Σε κίνδυνο βρίσκονται 473 ζώσες γλώσσες και μία από αυτές είναι τα Romanogreek που τα μιλούν μόλις τριάντα άνθρωποι στην Ελλάδα.

Όλοι γνωρίζουμε γιατί συμβαίνει αυτό. Η παγκοσμιοποίηση, η οικονομική ανάπτυξη και οι πολιτιστικές ανταλλαγές ευνοούν τις λεγόμενες κυρίαρχες γλώσσες που είναι τα αγγλικά, τα κινέζικα και τα ισπανικά. Ο κόσμος έχει μάθει να συνεννοείται μ’ αυτές στη διπλωματία αλλά και στο εμπόριο και στις επιστήμες. Επιπλέον ενισχύονται από το Διαδίκτυο και την Τηλεόραση.

Η επέλαση των κυρίαρχων γλωσσών έχει σαρώσει τις εθνικές γλώσσες, τις διαβρώνει καθημερινά και σε κάποιες περιπτώσεις τις καταργεί. Η αγγλική παραδείγματος χάριν είναι η επίσημη γλώσσα σε 48 κράτη, των οποίων ο πληθυσμός δεν έχει καμιά φυλετική σχέση με τους Άγγλους ή τους Αμερικανούς. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Ινδία, το Πακιστάν, τη Νιγηρία, τις Φιλιππίνες, τη Ζάμπια, τη Ρουάντα, τη Τζαμάικα, το Λεσότο, τη Μποτσουάνα, τη Μικρονησία, το Μπρουνέι, τις Σεϋχέλλες, τη Μαδαγασκάρη.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι πρόκειται να γίνει στο μέλλον. Αν η τάση του οικουμενισμού ή αλλιώς της παγκοσμιοποίησης δεν είναι ένα πρόσκαιρο φαινόμενο αλλά μια ιστορική εξέλιξη στην πορεία του Ανθρώπου, τότε είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή όλος ο κόσμος θα έχει μια κοινή γλώσσα για να συνεννοείται. Οι εθνικές γλώσσες θα παραμεριστούν και θα συρρικνωθούν και στο απώτερο μέλλον θα μεταβληθούν σε νεκρές γλώσσες.

Είναι μια εξέλιξη που δεν αρέσει σε κανέναν, από την άλλη όμως, όσες προσπάθειες κι αν καταβάλουμε για να την αποτρέψουμε, θα αποτύχουν, αν η τάση αυτή έχει αποφασιστεί από το ιστορικό πεπρωμένο να επικρατήσει.

Υπάρχει ωστόσο και η θετική πλευρά της υπόθεσης. Με μια παγκόσμια γλώσσα οι άνθρωποι θα έρθουν πιο κοντά και πολλές ιδεοληψίες και εθνικισμοί θα ατονήσουν. Θα νιώσουμε επιτέλους ότι είμαστε όλοι ίδιοι, πολίτες του κόσμου με κοινή κουλτούρα και κοινό μέλλον.

ketivasilakou.blogspot.com
ekaterini77@gmail.com