Γράφει η
Καίτη Βασιλάκου

Η μαζική παιδεία είναι αποτέλεσμα του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας που απαιτεί, και δικαίως, να μορφώνονται όλοι οι πολίτες της σε σχολεία που ιδρύει η Πολιτεία ή που έχει τη γενική εποπτεία τους.

Όμως για να στελεχωθούν τα αμέτρητα σχολεία μιας χώρας με το απαραίτητο διδακτικό προσωπικό, πρέπει αναγκαστικά η επιλογή των δασκάλων να μην είναι ιδιαίτερα αυστηρή. Όποιος διαθέτει τα τυπικά προσόντα και είναι υγιής μπορεί θαυμάσια να γίνει δάσκαλος σε ένα δημόσιο σχολείο. Το ίδιο πάνω κάτω ισχύει και για τα ιδιωτικά σχολεία, αν και εκεί, ένας τελείως ακατάλληλος δάσκαλος μάλλον δεν θα προσληφθεί ή θα απολυθεί μετά από λίγο. Επομένως η μαζική παιδεία απαιτεί μαζικούς διορισμούς δασκάλων που δεν είναι απαραίτητα καλοί δάσκαλοι.

Η μαζική παιδεία απαιτεί επίσης μαζική διδασκαλία μαθημάτων. Το αναλυτικό πρόγραμμα ετοιμάζεται από κάποιους υπαλλήλους του κράτους, εγκρίνονται τα συγκεκριμένα βιβλία και στη συνέχεια ο δάσκαλος –που δεν είναι απαραίτητα ο καλύτερος – πρέπει να διδάξει στους μαθητές του τη συγκεκριμένη διδακτέα ύλη. Δεν έχει σημασία, αν είναι καλός γνώστης της ύλης αυτής ή αν συμφωνεί με αυτά που καλείται να διδάξει. Δεν έχει επίσης σημασία, αν η τάξη των μαθητών του μπορεί να αφομοιώσει με ταχύτητα τη διδακτέα ύλη ή αν έχει απορίες που απαιτούν να αφιερωθεί περισσότερος χρόνος ή αν το επίπεδο των μαθητών είναι τέτοιο που η διδακτέα ύλη δεν μπορεί να αφομοιωθεί με επιτυχία από όλους. Το αναλυτικό πρόγραμμα απαιτεί συγκεκριμένο ρυθμό και ολοκλήρωση της υποχρεωτικής γνώσης μέσα σε συγκεκριμένο χρόνο.

Η μαζική παιδεία δεν μπορεί παρά να απευθύνεται σε μάζες μαθητών. Οι μάζες αυτές είναι συχνά ετερόκλιτες, με διαφορετικές προτεραιότητες, διαφορετικές αξίες, διαφορετική αντιληπτική ικανότητα, διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό background. Ο δάσκαλος  - που δεν είναι υποχρεωμένος να είναι και ο καλύτερος του είδους – έχει λοιπόν να αντιμετωπίσει ποικίλες αντιδράσεις κατά τη διδασκαλία του μαθήματος, τις οποίες πρέπει να διευθετήσει το συντομότερο δυνατόν, εφόσον ο χρόνος τρέχει και η διδακτέα ύλη πρέπει οπωσδήποτε να ολοκληρωθεί. Το πιθανότερο είναι ότι θα προχωρήσει αφήνοντας πίσω του κενά και απορίες.

Η μαζική παιδεία αναγκαστικά είναι μια απρόσωπη παιδεία. Οι μαθητές δεν δένονται με το δάσκαλο, ο οποίος είναι προσωρινός και εφήμερος επισκέπτης της τάξης και ο οποίος στο κάτω-κάτω μπορεί να μην έχει και καμιά όρεξη να δεθεί με τους μαθητές του. Μπορεί να είναι ένας απλός εργαζόμενος που δουλεύει για να βγάλει το ψωμί του. Οι εξαιρέσεις υπάρχουν ασφαλώς και οφείλονται στην καλή τύχη και την καλή χημεία δασκάλου και τάξης, δεν είναι όμως ο κανόνας.

Η μαζική παιδεία είναι μια αναγκαστική παιδεία. Οι μαθητές ξέρουν ότι δεν μπορούν να την αποφύγουν, δεν μπορούν να την αλλάξουν, δεν μπορούν να παραλείψουν ένα μέρος της συγκεκριμένης γνώσης που έχει αποφασίσει κάποιος απρόσωπος μηχανισμός ερήμην τους. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ οι μαθητές δεν θα νιώσουν λύπη, αν χαθεί κάποια ώρα διδασκαλίας, αντίθετα θα νιώσουν μεγάλη χαρά. Την ίδια χαρά θα νιώσει και ο δάσκαλος, διότι, είπαμε, είναι ένας εργαζόμενος που βγάζει δουλειά τύπου φασόν.

Η μαζική παιδεία είναι μια αργοκίνητη παιδεία. Πολλά και συνταρακτικά λαμβάνουν χώρα εκτός των τειχών της, αλλά αυτή από τη φύση της είναι υποχρεωμένη να τα αγνοήσει. Θα τα συμπεριλάβει στη διδακτέα ύλη της, όταν όλα αυτά τα καινοφανή παλιώσουν και δεν θα συγκινούν κανένα. Οι μαθητές ρωτούν συχνά το δάσκαλο για όλα αυτά τα καινούρια που μαθαίνουν εκτός του σχολείου κι εκείνος πρέπει να ισορροπήσει σε τεντωμένο σκοινί, όταν  δίνει τις απαντήσεις του. Ιδιαίτερα επικίνδυνο σπορ, όταν πρόκειται για αμφισβητούμενες αξίες, παλιές ή νέες.

Η μαζική παιδεία προσπαθεί να προετοιμάσει τα παιδιά της κοινωνίας για την μελλοντική τους επαγγελματική αποκατάσταση, πράγμα για το οποίο ενδιαφέρονται διακαώς οι γονείς τους αδιαφορώντας κατά κανόνα για την ουσιαστική καλλιέργεια των γόνων τους. Λίγο πολύ τα καταφέρνει παρά τα τεράστια πρακτικά και ψυχολογικά εμπόδια που παρεμβάλλονται.

Η μαζική παιδεία ωστόσο έχει ως απώτερο στόχο να μορφώσει τα παιδιά της κοινωνίας και εδώ επίσης  τα καταφέρνει λίγο πολύ. Ένας απόφοιτος λυκείου είναι οπωσδήποτε πιο καλλιεργημένος από έναν απόφοιτο δημοτικού. Δεν είναι όμως τόσο καλλιεργημένος όσο θα έπρεπε, αν λάβουμε υπόψη τα δώδεκα χρόνια φοίτησής του, τις αμέτρητες ώρες που κατανάλωσε παρακολουθώντας τη διδασκαλία στην τάξη και μελετώντας στο σπίτι του, τις εξετάσεις και τα διαγωνίσματα στα οποία υποβλήθηκε, τα βιβλία που διάβασε, τα τετράδια που μουτζούρωσε.

Η μαζική παιδεία είναι απαραίτητη για να μορφωθούν στοιχειωδώς τα παιδιά μιας κοινωνίας. Είναι όμως τελείως ακατάλληλη για βαθύτερη καλλιέργεια και πραγματική μόρφωση αυτών των παιδιών.

Η μαζική παιδεία παρά τις όποιες μεταρρυθμίσεις, καινοτομίες και ευγενείς προσπάθειες δεν μπορεί παρά να παραμείνει μαζική σε μια κοινωνία που απαιτεί, και δικαίως,  να μορφώνονται όλοι οι πολίτες της. Εναλλακτική λύση δεν υπάρχει. Όποιος απαιτεί περισσότερη καλλιέργεια πρέπει να τη βρει μόνος του.

ketivasilakou.blogspot.com
ekaterini77@gmail.com