Το μήνυμα που προέκυψε από την Ευρωπαϊκή Ημέρα του Καταναλωτή στις 14 Μαρτίου 2014 ήταν σαφές: η κρίση δεν μπορεί να προβληθεί ως δικαιολογία για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των καταναλωτών και την παράβαση του Νόμου. Στη διάσκεψη που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (Ε.Ο.Κ.Ε.) και το Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕ.Π.ΚΑ.), συγκεντρώθηκαν πολιτικοί ιθύνοντες και καταναλωτές από τα κράτη μέλη της ΕΕ, για να συζητήσουν ποιους κινδύνους εγκυμονεί η τρέχουσα κρίση για τα δικαιώματα των καταναλωτών.

Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η ανανέωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι συμμετέχοντες στην Ευρωπαϊκή Ημέρα του Καταναλωτή ζήτησαν να αναληφθεί δράση: η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση έφερε τους καταναλωτές αντιμέτωπους με κοινωνικές συνθήκες που μειώνουν την αγοραστική τους δύναμη και, συνεπώς, εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Τα δικαιώματα των καταναλωτών δεν πρέπει να περάσουν σε δεύτερη μοίρα.

Η προστασία των καταναλωτών κινδυνεύει

Οι πιο σημαντικοί τομείς για την ευημερία των καταναλωτών είναι συχνά και οι πιο δύσκολοι, εκείνοι όπου εντοπίζεται η αύξηση του κόστους. Η απελευθέρωση των αγορών (π.χ. στον τομέα της ενέργειας, των επικοινωνιών ή των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών) συχνά οδηγεί σε ολοένα και πιο ισχυρά ολιγοπώλια και υψηλή συγκέντρωση των αγορών. Σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι καταναλωτές χρειάζονται επίσημη υποστήριξη απέναντι στις ανεπάρκειες της αγοράς και στις αθέμιτες εμπορικές συμπεριφορές.

Όπως δήλωσε ο αρμόδιος για την πολιτική καταναλωτών Επίτροπος κ. Neven Mimica, «Σε εποχές σαν τη σημερινή, οι καταναλωτές πρέπει να τεθούν στο κέντρο της ανάκαμψης. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν τους εκμεταλλεύονται και ότι έχουν τις καλύτερες δυνατές επιλογές. Βοηθώντας τους καταναλωτές, μπορούμε μάλιστα να αναγάγουμε την πολιτική για τους καταναλωτές σε πολιτική για την οικονομική ανάκαμψη» .

Τα δικαιώματα των καταναλωτών κινδυνεύουν την εποχή της κρίσης

Σε περιόδους κρίσης, οι καταναλωτές εξακολουθούν να έχουν δικαιώματα, τα οποία διατηρούν τη νομικά δεσμευτική ισχύ τους. Ακόμη και μια μακροχρόνια κρίση δεν μπορεί να προβληθεί ως δικαιολογία για τη μη τήρησή τους. Η ΕΕ διαθέτει ήδη εκτενή νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών, αλλά οι νόμοι της ΕΕ είναι αποτελεσματικοί μόνο στον βαθμό που εφαρμόζονται σωστά στο εθνικό επίπεδο.

«Η οικονομική κρίση, η φτώχεια και η συνακόλουθη πτώση της κατανάλωσης, σε συνδυασμό με τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, διαβρώνουν τα δικαιώματα των καταναλωτών», εξήγησε η κ. Ευαγγελία Κεκελέκη, Γενική Γραμματέας του ΚΕΠΚΑ και μέλος της ΕΟΚΕ. «Η πολιτική προστασίας των καταναλωτών είναι μοχλός οικονομικής ανάπτυξης και όχι βάρος για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να τη δουν ως έναν από τους σημαντικότερους μοχλούς για την οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ».

Υπερχρέωση και χρηματοπιστωτικός αποκλεισμός

Πριν από την κρίση, οι αρπακτικές συμπεριφορές των δανειοδοτών, οι απαράδεκτες μέθοδοι των χρεοεισπρακτόρων, τα επικίνδυνα επενδυτικά προϊόντα και οι κρυφές ή πολύ περίπλοκες χρεώσεις αποτελούσαν κοινή πρακτική. Με την έλευση της κρίσης, οι καταναλωτές άρχισαν να έχουν σοβαρά προβλήματα με την ορθή διαχείριση των δανείων, των αποταμιεύσεων και των συντάξεών τους. Με την περικοπή των κοινωνικών δαπανών, η κρίση διεύρυνε την ομάδα των φτωχών  πολιτών με προβλήματα χρέους.

Κατά τον κ. Martin Siecker, πρόεδρο του τμήματος ΙΝΤ της ΕΟΚΕ, «Οι πολίτες πρέπει να μάθουν να ελέγχουν την κατανάλωσή τους. Η χρηματοπιστωτική παιδεία μπορεί να τους βοηθήσει να διαχειριστούν σωστά τον προϋπολογισμό τους και να αποφύγουν την υπερχρέωση. Όμως, η καταπολέμηση της υπερχρέωσης και του χρηματοπιστωτικού αποκλεισμού απαιτεί υπεύθυνη συμπεριφορά και από πλευράς των επαγγελματιών, τόσο όσον αφορά τα προϊόντα τους όσο και τον τρόπο που τα διαφημίζουν, καθώς και τις συμβουλές και τις εξηγήσεις που παρέχουν στους καταναλωτές».