Γράφει ο
Πέτρος Ιωαννίδης

Το πολυσέλιδο (293 σελ.) πόρισμα των εισαγγελέων για τη βιβλική, συγκλονιστική και ανατριχιαστική καταστροφή στο Μάτι περιγράφει μόνο λάθη, παραλείψεις, έλλειψη συντονισμού και απόλυτη ανυπαρξία του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας που οδήγησε στην εκατόμβη των νεκρών, των τραυματιών και στις ανυπολόγιστες καταστροφές στην Ανατολική Αττική.

Αυτή η εθνική τραγωδία της φονικής πυρκαγιάς της 23ης Ιουλίου στην Ανατ. Αττική, την παραμονή της ημέρας για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (24-7-1974) σκότωσε ή το λιγότερο τραυμάτισε θανάσιμα την έννοια της Δημοκρατίας.

Επειδή είμαστε η χώρα που γέννησε την Τραγωδία και τη Δημοκρατία, γιατί μόνο μια χώρα που βιώνει τραγικά γεγονότα μπορεί να παραγάγει και τραγωδία, ανέτρεξα στις πολιτικές τραγωδίες των “Επτά επί Θήβας” του Αισχύλου και στις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη. Όσο για τη Δημοκρατία, αν εξακολουθεί να λειτουργεί ορθώς ή όχι, δεν το σχολιάζω, το αφήνω στη δική σας γνώση, κρίση και συνείδηση.

“ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΑ ΤΕΤΡΑΛΟΓΙΑ”

ΛΑΪΟΣ - ΟΙΔΙΠΟΥΣ - ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ - ΣΦΙΓΞ

ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΕΥΦΟΡΙΩΝΟΣ ΕΛΕΥΣΙΝΙΟΣ  (525-456)

Οι “Επτά επί Θήβας” του Αισχύλου παραστάθηκαν - διδάχτηκαν με το σύνολο της Θηβαϊκής Τριλογίας και το Σατυρικό Δράμα “Σφιγξ” που δεν διασώζονται, το 467 π.Χ.  Συμπλήρωνε  την απαραίτητη “Τετραλογία” που έδινε το δικαίωμα συμμετοχής των δραματουργών στους διαγωνισμούς  για την Αριστεία στους δραματικούς  αγώνες.

ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Το Πελοποννησιακό Άργος εκστρατεύει κατά της Βοιωτικής Θήβας, για να διεκδικηθούν τα νόμιμα δικαιώματα του Πολυνείκη (= πολύ + νεῖκος = μεγάλη έρις/φιλονικία) στο θηβαϊκό θρόνο έναντι του σφετεριστή βασιλιά - αδελφού του Ετεοκλή (= ἐτεόν + κλέος = πραγματική δόξα). Η εκστρατεία αυτή είναι αναποτελεσματική και ανάμεσα στους σκοτωμένους ηγέτες συμπεριλαμβάνονται και τα δύο αδέλφια που μονομάχησαν μπροστά στην ΕΒΔΟΜΗ ΠΥΛΗ του τείχους των Θηβαίων. Οι “Πρόβουλοι του Δήμου”, Επίτροποι που προεξετάζουν τα στη Βουλή εισαγόμενα ζητήματα και που εκείνη τη στιγμή καλύπτουν το κενό εξουσίας στην πόλη, παίρνουν την πολιτική απόφαση να χαρακτηρίσουν τον Ετεοκλή υπερασπιστή/πρόμαχο της πόλης και τον Πολυνείκη προδότη της, να τιμήσουν με δημόσια ταφή τον πρώτο και να αφήσουν άταφο τον δεύτερο. Η αδελφή του η Αντιγόνη δηλώνει ότι δεν θα υποταχθεί στην απόφαση των φορέων της εξουσίας, αλλά στο έργο δεν υλοποιεί την απόφαση αυτή (βλέπε “Αντιγόνη” του Σοφοκλή). Στο έργο παρακολουθούμε ένα τρίπτυχο συμφορών με τη διαδοχική εξόντωση της αρρενογονίας των τριών γενεών μιας  δυναστείας (Λάιος - Οιδίποδας - Ετεοκλής και Πολυνείκης).

Ο Αισχύλος επικεντρώνει το θέμα του γύρω από μια ένοπλη διεκδίκηση της εξουσίας, όπου οι δύο διεκδικητές της κρατούν τους κύριους ρόλους, αν και ο Πολυνείκης δεν εμφανίζεται καθόλου. Όλα αρχίζουν από την ασέβεια ενός γενάρχη, που ενεργοποίησε τη θεϊκή βούληση να καταστραφεί με διαδοχικά πλήγματα μια οικογένεια με τελική αλληλοσφαγή των φορέων της τρίτης γενιάς - σαν να επιβεβαιώνεται η γνωστή διατύπωση “ἁμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα”. Είναι το ηρωικότερο δράμα όλων, και όπως είπε ο σοφιστής Γοργίας. είναι “μεστόν  Ἄρεως ” και δεν το ενέπνευσε ο Διόνυσος στον Αισχύλο, αλλά ο Άρης.

«εἶπεν ἕν τῶν δραμάτων αὐτοῦ (Αἰσχύλος) “μεστόν Ἄρεως” εἶναι, τούς Ἑπτά ἐπί Θήβας» (Γοργίας ο Λεοντίνος, 485-380, Fragment 24,2).

ΧΟ: «Πέπαυται δ᾽ἔχθος, ἐν δέ γαίᾳ ζόα φονορύτῳ μέμεικται· κάρτα δ᾽εἴσ᾽ὅμαιμοι. Πικρός λυτήρ νεικέων ὁ πόντιος ξεῖνος ἐκ πυρός συθείς,  θακτός σίδαρος· πικρός δέ χρημάτων κακός δατητάς Ἄρης ἀράν πατρῴαν τιθείς ἀλαθῆ». (στίχ. 937-946).

(= Η έχθρα τους έχει πάψει πια, στο χώμα το αιματοπότιστο η ζωή τούς έσμιξε· και είναι εντελώς από το ίδιο αίμα. Πικρός της διαμάχης ξεδιαλυτής ο θαλασσινός ξένος, που από τη φωτιά ατσαλώθηκε, ο σίδηρος· και πικρός του πλούτου μοιραστής ο Άρης, την πατρική κατάρα βγάζοντας αληθινή).

ΣΧΟΛΙΟ: Το αίμα των δύο αδελφών που έπρεπε να είναι ένα στη ζωή, έγινε κοινό μόνο όταν χύθηκε στο ίδιο μέρος. Με το τέλος της ζωής, το μίσος έπαψε να υπάρχει.

«Ὁμονοούντων ἀδελφῶν συμβίωσιν παντός ἔφη τείχους ἰσχυροτέραν εἶναι».

(Αντισθένης, 445-365, Fragment 92, 1)

(= Όταν τα αδέλφια έχουν σύμπνοια, είναι η συμβίωση πιο ισχυρή από κάθε τείχος).

Ο θυμόσοφος λαός λέει: «αδέλφια αγαπημένα, κάστρα που δεν παίρνονται» και «αδέλφια ενωμένα, σπίτια ευτυχισμένα».

ΣΧΟΛΙΟ: Φυσικά τη μεγαλύτερη καταστροφή υφίσταται η κοινή τους πατρίδα. Οι ζημιές ενός εμφυλίου πολέμου δεν είναι μόνο υλικής, αλλά κυρίως ηθικής υφής.

«Χαλεποί πόλεμοι γάρ ἀδελφῶν».

(Ευριπίδης, 480-406, Fragment 975, 1 και “ΠΟΛΙΤΙΚΑ” του Αριστοτέλη, 1328α, 15)

(= Οι εμφύλιοι πόλεμοι είναι ολέθριοι/δεινοί/σκληροί/αδυσώπητοι).

«Ἀπό ὁμονοίης τά μεγάλα ἔργα».

(Δημόκριτος, 470-370, Fragment 250, 1)

(= Από την ομόνοια δημιουργούνται τα σπουδαία έργα)

 «Στάσις ἐμφύλιος ἐς ἑκάτερα κακόν· καί γάρ νικέουσι καί ἡσσωμένοις».

(Δημόκριτος, 470-370, Fragment 249,1)

(= Η εμφύλια σύρραξη προκαλεί βλάβες/συμφορές· διότι και για τους νικητές και για τους ηττημένους ίδια είναι η φθορά).

ΧΟ: «Φεῦ φεῦ / Ὦ μεγάλαυχοι καί φθερσιγενεῖς / Κῆρες Ἐρινύες, αἵτ᾽Οἰδιπόδα / γένος ὠλέσατε πρυμνόθεν οὕτως, / τί πάθω; Τί δέ δρῶ; Τί δέ μήσωμαι;»

(Αισχύλος, 525-456, “ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ”, στ. 1054-1057)

[(= Αλίμονο, αλίμονο!

Ω κομπάστριες και του γένους καταλύτρες (εξολοθρεύτριες), θανατηφόρες Ερινύες, οι οποίες του Οιδίποδα το γένος έτσι σύρριζα καταστρέψατε, τι να πάθω, τι να κάνω και τι να σκεφθώ;]

ΣΧΟΛΙΟ: «αἱ Κῆρες», στον ενικό ἡ Κήρ, Κηρός = η θεά του θανάτου, διαφέρει από τη Μοίρα και την Αἶσα, είναι η προσωποποιημένη θανατική βία, η οποία λαμβάνουσα εκάστοτε ιδίαν μορφήν επιφέρει τον βίαιο θάνατο είτε στον πόλεμο, είτε στη θάλασσα, είτε με αρρώστια κ.λπ. Για όποιον επρόκειτο να πεθάνει με βίαιο θάνατο, ήδη εκ γενετής ήταν προκαθορισμένη η Κήρ.

Λέει ο Αχιλλεύς στην ΙΛΙΑΔΑ, Ραψωδία Ψ, «Ἄθλα ἐπί Πατρόκλῳ», στίχ. 78-79 «ἀλλ᾽ἐμέ μέν κήρ ἀμφέχανε στυγερή, ἥ περ λάχε γιγνόμενον περ,» ήτοι (= εμένα με κατάπιε η αδυσώπητη μοίρα του θανάτου, αυτή που μου έλαχε  όταν γεννιόμουν).

Στον Αχιλλέα ήταν δύο Κήρες χωρισμένες, ΙΛΙΑΣ, Ραψωδία Ι, στίχ. 410-411 «Μήτηρ γάρ τέ μέ φησι θεά Θέτις ἀργυρόπεζα διχθαδίας κῆρας φερέμεν θανάτοιο τέλοσδε», ήτοι (= η μητέρα μου, η ασημοπόδαρη θεά Θέτιδα, μου λέει ότι δυο λογιών μοίρες με φέρνουν στο τέλος του θανάτου). Εννοούνται αιώνια / αθάνατη δόξα ή άδοξη ζωή.

Στην ΙΛΙΑΔΑ, Ραψωδία Χ, στίχ. 209-213 ο Ζευς ζυγίζει τις Κήρες του Αχιλλέα και του Έκτορα για να αποφασίσει ποιος θα πεθάνει πρώτος «και τότε δή χρύσεια πατήρ ἐτίταινε τάλαντα, ἐν δέ τίθει δύο κήρε τανηλεγέος θανάτοιο, τήν μέν Ἀχιλλῆος, τήν δ᾽Ἕκτορος ἱπποδάμοιο, ἕλκε δέ μέσσα λαβών· ῥέπε δ᾽Ἕκτορος αἴσιμον ἧμαρ, ιὤχετο δ᾽εἰς Ἀΐδαο, λίπεν δέ ἑ Φοῖβος Ἀπόλλων», ήτοι (= τότε πια ο πατέρας σήκωσε τη χρυσή του ζυγαριά – χρυσή πλάστιγγα ψυχοστασίας - και πάνω της έβαλε δυο μοίρες του πολύπονου θανάτου, τη μια του Αχιλλέα, την άλλη του Έκτορα που δαμάζει τα άλογα, καθώς τη σήκωσε πιάνοντάς την απ’ τη μέση·  αυτή έγειρε βαραίνοντας προς τη μοίρα του Έκτορα και τον τράβηξε κατά τον Άδη, τότε ο Φοίβος Απόλλωνας τον εγκατέλειψε).

Στην ΙΛΙΑΔΑ, Ραψωδία Μ, στίχ. 326-327, οι Κήρες παρουσιάζονται ως “μυρίαι”, γιατί σε κάθε έναν που πεθαίνει βίαια αντιστοιχεί και μια Κήρα  «νῦν δ᾽ἔμπης γάρ κῆρες ἐφεστᾶσιν θανάτοιο μυρίαι, ἅς οὐκ ἔστι φυγεῖν βροτόν οὐδ᾽ὑπαλύξαι», ήτοι: (= τώρα όμως έτσι κι αλλιώς αναρίθμητοι θάνατοι στέκονται από πάνω μας, που δεν μπορεί ο άνθρωπος να τους ξεφύγει ούτε να γλιτώσει απ’ αυτούς). Η λέξη κήρ παράγεται από το ρήμα κείρω - κουρεύω, κόβω, κατατρώγω ή από το ρήμα καίω, κέκηα, γιατί είναι καυστική και αφανιστική. (Οι παλαιοί έκαιγαν αυτούς που σκοτώνονταν). Ο Ηρακλής χαρακτηρίζεται ὡς Κηραμύντης = ο τας κήρας διώκων/ ο αποτρέπων το κακό, ήτοι ο αλεξίκακος. Δεν πρέπει να συγχέεται με τό κῆρ, κηρός από το κέαρ που είναι η καρδιά, ως έδρα των αισθημάτων και παθών, αλλά και της διανοίας και του λογισμού.

Οι Ερινύες είναι θεές τιμωρητικές των πατρικών ασεβημάτων, ήτοι των αμαρτημάτων προς τους γονείς. Η λέξη παράγεται από το ἐν τῇ ἔρᾳ ναίειν = οἰκεῖν ἐν τῇ γῇ ἤ ἐκ τῆς γῆς ἀνερχομένη, γιατί είναι καταχθόνια θεότητα ἤ από τάς ἀράς ἤ τά αἴσια (σ.σ. ἀπ-αίσια) ἀνύουσα καί ἐκτελοῦσα ἤ ἀπό το επίρρ. ἐρι+ἀνύειν = η προκαλούσα μεγάλες καταστροφές. Παρουσιάζονται ως επηρμένες, ξιπασμένες, αλαζονικές και γεννημένες για να επιφέρουν την καταστροφή (όπως λέει και ο λαϊκός μας τροβαδούρος Γρηγόρης Μπιθικώτσης: “γεννήθηκες για την καταστροφή”).

Η λέξη ρυσιγένεθλος (ύμνος 3, στ. 41) παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον Ιωάννη τον Γεωμέτρη ή Κυριώτη (γιατί διέμενε στη συνοικία «εἰς τά Κύρου»), 935 - 1000, ποιητή, στρατιωτικό και μοναχό στη Ρωμανία, μια από τις κυρίαρχες μορφές των Γραμμάτων στη Μακεδονική (όχι τη Βόρεια!!!) Αναγέννηση. Τα έργα του περιλαμβάνουν επιγράμματα, στα οποία εντάσσεται και η μοναστική συλλογή “Παράδεισος”, (4) ύμνους αφιερωμένους στη Θεοτόκο κ.ά.

――――――

* Ρυσιγένεια: η υπεράσπιση, η σωτηρία, η λύτρωση και η προστασία, η προφύλαξη του γένους, της γενιάς, των απογόνων. Παράγεται από το επίθετο ὁ,ἡ ρυσιγενής, τό -ές ή ὁ, ἡ ρυσιγένεθλος, τό -ον = ο σώζων, ο λυτρώνων, ο προστατεύων και διαφυλάττων το γένος του, τους απογόνους του. Παράγεται από το ρήμα ῥύομαι = σώζω, λυτρώνω, ελευθερώνω, διαφυλάττω, διασώζω, υπερασπίζομαι + τό γένος ή ἡ γενέθλη = η γενιά, το γένος, η καταγωγή.

**Φθερσιγένεια: η καταστροφή (ολοκληρωτική), η εξόντωση, η εξάλειψη, ο αφανισμός του γένους, της γενιάς, των απογόνων. Παράγεται από το επίθετο ὁ, ἡ φθερσιγενής, τό -ές = ο καταστρέφων, ο φονεύων το γένος, την γενιά του. Ετυμολγείται από το ρήμα φθείρω + το γένος.

Τα ανωτέρω νεοπλασθέντα αφηρημένα ουσιαστικά αποτελούν ασφαλώς καινολεξίες και δεν έχουν ακόμη λεξικογραφηθεί, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην εφημερίδα “ΕΒΔΟΜΗ”. Όταν γνωστοποιηθούν και κυκλοφορηθούν ευρέως, θα καταλογογραφηθούν στα έγκυρα ελληνικά λεξικά με την απαραίτητη όμως αναφορά της πηγής και του δημιουργού - αρθρογράφου, που τα δημοσίευσε. Σχηματίστηκαν αναλογικώς προς τα: ομογένεια, οικογένεια, Τριτογένεια (Αθηνά), παθογένεια, ευγένεια, αγένεια, ηριγένεια, Ιφιγένεια κ.ά.

(αναδημοσίευση από την εφημερίδα                                                                                                                       «ΕΒΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ”)