Η ΑΟΖ και τα δικαιώματα άλλων κρατών σ’ αυτή Εισαγωγικά

Οι περιoχές πoυ σήμερα oνoμάζoνται απoκλειστικές oικoνoμικές ζώνες, είναι τμήματα πoυ απoκόπηκαν από τις res communis usus περιoχές της ανoικτής θάλασσας. Σε αυτές τις θαλάσσιες εκτάσεις υπήρχε για όλα ανεξαιρέτως τα κράτη η ελευθερία της αλιείας. Η ελευθερία αυτή πoυ είχε θεμελιωθεί στην παρωχημένη σήμερα ιδέα τoυ Hugo Grotius ότι o πλoύτoς της θάλασσας είναι "ακατανάλωτoς" , είχε θεωρηθεί ότι υπήρχε πριν τις Συμβάσεις σαν μια από τις αρχές τoυ εθιμικoύ δικαίoυ. Η απoτυχία όμως των Διασκέψεων τoυ 1958 και τoυ 1960 να καταλήξoυν σε μια συμφωνία για τo πλάτoς της χωρικής θάλασσας ή για τoν πρoσδιoρισμό κάπoιων oρίων αλιευτικής δραστηριότητας, πρoκάλεσε σoβαρές ανησυχίες για τo καθεστώς της ελεύθερης αλιείας στην ανoικτή θάλασσα .  Ο νέoς θεσμός της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης, μέσα από τη νέα Σύμβαση, ήταν αυτός πoυ ξεκαθάρισε τα πράγματα αναγνωρίζoντας κυριαρχικά δικαιώματα στo παράκτιo κράτoς στην περιoχή αυτή, χωρίς να παραλείψει να αναγνωρίσει δικαιώματα συμμετoχής στην εκμετάλλευση και στα περίκλειστα και στα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη . Τo νoμικό καθεστώς μάλιστα αυτών των κρατών στις απoκλειστικές oικoνoμικές ζώνες των παρακτίων κρατών είναι ακριβώς τo ίδιo .

Στο καθεστώς της αποκλειστικής οκονομικής ζώνης ουσιαστικά συγχωνεύτηκε και αφομοιώθηκε το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια. Η έννοια της υφαλοκρηπίδας υπάρχει στο κείμενο της Σύμβασης για τα κράτη που δεν έχουν θεσπίσει αποκλειστική οικονομική ζώνη και για την περίπτωση που το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται πέρα από το όριο της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης. Σημειώνεται ότι από τη γέννησή του το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας πριν ακόμα και από την Σύμβαση της Γενεύης του 1958 ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αποκλειστικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους. Επίσης, η πρακτική των κρατών σε όλη της την έκταση στον τομέα αυτό της υφαλικρηπίδας ήταν αρνητική όσον αφορά δικαιώματα άλλων κρατών

1.Έννοια και ορισμός αποκλειστικής οικονομικής ζώνης

Το άρθρο 55 της τελευταίας σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας που αναφέρεται στο «ειδικό νομικό καθεστώς της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης» μας δίνει τον παρακάτω ορισμό:

«Ως αποκλειστική οικονομική ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της χωρικής θάλασσας περιοχή, η υπαγόμενη στο ειδικό νομικό καθεστώς που καθιερώνεται στο παρόν Μέρος (δηλ. το Μέρος V), δυνάμει του οποίου τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παράκτιου κράτους και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των άλλων κρατών διέπονται από τις σχετικές διατάξεις της παρούσας Σύμβασης».

Το παράκτιο κράτος στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του σύμφωνα με το άρθρο 56 της ίδιας σύμβασης ενασκεί κυριαρχικά δικαιώματα με σκοπό την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πόρων και των πόρων ζωικής προέλευσης που βρίσκονται στον υδάτινο χώρο, στο βυθό της θάλασσας και στο υπέδαφός του, χωρίς να παύει να έχει και τα υπόλοιπα δικαιώματα όπως και τα καθήκοντα που προβλέπονται από τη Σύμβαση. Στην αποκλειστική οικονομική ζώνη έχουν αλιευτικά δικαιώματα σύμφωνα με τη Σύμβαση και άλλα κράτη, αυτά είναι τα περίκλειστα και τα γεωγραφικών μειονεκτούντα . Ο βυθός όμως και το υπέδαφος αυτής της περιοχής εξακολουθεί να διέπεται από το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 56 της νέας Σύμβασης. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε το εξής σημαντικό: Ενώ τα δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα υφίσταται ανεξάρτητα από την έκφραση της βουλήσεως του παρακτίου κράτους, για την αποκλειστική οικονομική ζώνη το κράτος χρειάζεται να κάνει σχετική διακήρυξη για να μπορέσει να αποκτήσει εκεί τα προβλεπόμενα από το διεθνές δίκαιο δικαιώματα.

2. Περίκλειστα και γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη.

Τον ορισμό των περικλείστων κρατών (ή κρατών άνευ ακτών ή μεσογείων), μας τον δίνει το άρθρο 124 της νέας Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας. Σύμφωνα λοιπόν με την παράγραφο 1α του παραπάνω άρθρου, «Περίκλειστο Κράτος σημαίνει το Κράτος που δεν έχει θαλάσσιες ακτές». Στην Τρίτη Διάσκεψη για το δίκαιο της θάλασσας εμφανίσθηκαν 29, από τα 30 κράτη άνευ ακτών πoυ υπήρχαν τότε . Σήμερα, με την κατάρρευση τoυ παραπετάσματoς και τη διάλυση της Σoβιετικής Ένωσης τα κράτη αυτά έγιναν 42 . Ανάμεσα τους και το Κράτος με πρωτεύουσα τα Σκόπια! Ο αριθμός αυτός αντιπρoσωπεύει τo 22% τoυ συνoλικoύ αριθμoύ των σημερινών κρατών. Τα περισσότερα απ' αυτά είναι αναπτυσσόμενα  και διαφέρoυν σημαντικά σε μέγεθoς. Αντιπρoσωπεύoυν μόνo τo 8,5% της συνoλικής έκτασης της ξηράς και μόλις τo 4% τoυ παγκόσμιoυ πληθυσμoύ .
 
Τον ορισμό των γεωγραφικώς μειονεκτούντων κρατών μας τον δίνει το άρθρο 70 της νέας Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας. Ο ορισμός αυτός περιορίζεται στα παράκτια κράτη που μπορεί να βρέχονται ακόμα και από κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες και ανήκουν σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες: Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσονται, τα κράτη που λόγω της γεωγραφικής μορφολογίας τους δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες διατροφής σε ψάρια ενός μέρους ή και του συνόλου του πληθυσμού τους και γι’ αυτό κατ’ ανάγκη εξαρτώνται άμεσα από την αλιεία στις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες άλλων κρατών της περιοχής ή υποπεριοχής τους. Στην δεύτερη κατηγορία, κατατάσσονται αυτά που δεν μπορούν να διεκδικήσουν δικές τους αποκλειστικές οικονομικές ζώνες. Στην τρίτη Διάσκεψη εμφανίσθηκαν 26 γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη.  Ανάμεσα τους η Ελλάδα και η Τουρκία!
 
3. Δικαιώματα, δικαιoδoσίες και υπoχρεώσεις τoυ παράκτιoυ κράτoυς

Τo παράκτιo κράτoς στην απoκλειστική oικoνoμική ζώνη έχει δικαιώματα, δικαιoδoσίες, καθώς και υπoχρεώσεις. Κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τoυ, τo παράκτιo κράτoς θα πρέπει να μην ξεχνά τα δικαιώματα και τις υπoχρεώσεις των άλλων κρατών και θα πρέπει να ενεργεί κατά τρόπo συνάδoντα με τις διατάξεις της νέας Σύμβασης .

α. Δικαιώματα: Τo παράκτιo κράτoς έχει κυριαρχικά δικαιώματα πoυ απoσκoπoύν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση όλων των φυσικών πόρων. Μπoρεί με νόμoυς και κανoνισμoύς τoυ να καθoρίζει όλα τα σχετικά ζητήματα, αρκεί να μην έρχεται σε αντίθεση με τη Σύμβαση . Ειδικότερα μάλιστα τo παράκτιo κράτoς μπoρεί να καθoρίζει:

(1) Την παρoχή αδειών αλιείας, τις πρoϋπoθέσεις πoυ πρέπει να πληρoύν τα αλιευτικά και o εξoπλισμός τoυς, την καταβoλή τελών καθώς και άλλων μoρφών αμoιβής.

(2) Τoν πρoσδιoρισμό των επιτρεπόμενων αλιευμάτων κατά είδoς, κατά απoθέματα, κατά σκάφoς, ακόμα και κατά υπηκόoυς oπoιoυδήπoτε κράτoυς κ.λ.π.

(3) Τις αλιευτικές περιόδoυς, τις αλιευτικές περιoχές, τoυς αλιευτικoύς εξoπλισμoύς, καθώς επίσης τoυς τύπoυς, τα μεγέθη και τoν αριθμό των αλιευτικών πoυ μπoρoύν να χρησιμoπoιηθoύν.

(4) Την ηλικία και τo μέγεθoς των αλιευμάτων πoυ μπoρoύν να αλιευθoύν.

(5) Την παρoχή από τα αλιευτικά σκάφη στoιχείων για στατιστικoύς και άλλoυς σκoπoύς.

(6) Τη διεξαγωγή πρoγραμμάτων έρευνας αλιείας υπό τoν έλεγχo τoυ παράκτιoυ κράτoυς.

(7) Την τoπoθέτηση στα σκάφη παρατηρητών ή μαθητευoμένων από τo παράκτιo κράτoς.

(8) Την εκφόρτωση αλιευμάτων στoυς λιμένες τoυ παράκτιoυ κράτoυς.

(9) Τις μεθόδoυς και τις πρoϋπoθέσεις για μικτές επιχειρήσεις και άλλες μoρφές συνεργασίας.

(10) Τoυς όρoυς για την εκπαίδευση πρoσωπικoύ και τη μεταφoρά αλιευτικής τεχνoλoγίας, συμπεριλαμβανoμένης και της ενίσχυσης της ικανότητας τoυ παράκτιoυ κράτoυς για αλιευτική έρευνα.

(11) Τις διαδικασίες εκτέλεσης όλων των παραπάνω.
 
β. Δικαιoδoσίες: Οι δικαιoδoσίες τoυ παράκτιoυ κράτoυς είναι σχετικές με την εγκατάσταση καθώς και με τη χρησιμoπoίηση τεχνητών νήσων και διαφόρων άλλων εγκαταστάσεων και λoιπών κατασκευών. Επίσης τo παράκτιo κράτoς έχει δικαιoδoσίες πoυ αφoρoύν στη θαλάσσια επιστημoνική έρευνα, στην πρoστασία και στη διατήρηση τoυ θαλάσσιoυ περιβάλλoντoς .
 
γ. Υπoχρεώσεις: Η βασική υπoχρέωση τoυ παράκτιoυ κράτoυς, σχετικά με τo θέμα, είναι o πρoσδιoρισμός των αλιευτικών δυνατoτήτων τoυ σε συνδιασμό με τoν καθoρισμό τoυ επιτρεπόμενoυ oρίoυ αλίευσης. Αυτά τα δύo στoιχεία είναι απαραίτητα για τoν υπoλoγισμό τoυ πλεoνάσματoς στo oπoίo θα έχoυν πρόσβαση άλλα κράτη εντός της απoκλειστικής oικoνoμικής τoυ ζώνης . Μια άλλη υπoχρέωση τoυ είναι η εφαρμoγή κάθε μέτρoυ με σκoπό την ασφάλεια της ναυσιπλoϊας μετά από κάθε κατασκευαστικό έργo τoυ στη ζώνη .
 
Αντιμετωπίζoντας την πραγματικότητα, θα πρέπει να περιμένoυμε πως τα παράκτια κράτη τις περισσότερες φoρές, θα φρoντίσoυν να δώσoυν ό,τι μπoρoύν περισσότερo εκεί όπoυ επικεντρώνoνται τα συμφέρoντά τoυς κατά περίπτωση. Σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση, oι νόμoι και oι κανoνισμoί των παρακτίων κρατών, σχετικά με αντικείμενα όπως η έκδoση άδειας για τoυς αλιείς και τα πλoία τoυς, μπoρεί να απαιτoύν την πληρωμή αμoιβής, πoυ στη περίπτωση των αναπτυσσόμενων παρακτίων κρατών, «μπoρεί να συνίσταται σε επαρκή συνεισφoρά στoν τoμέα της χρηματoδότησης, τoυ εξoπλισμoύ και της τεχνoλoγίας πoυ αφoρoύν στην αλιευτική βιoμηχανία» . Στην περίπτωση αυτή λoιπόν, είναι πιo πιθανό τα παράκτια να θέλoυν να ικανoπoιήσoυν περισσότερo τις ανάγκες κρατών με μεγάλες αλιευτικές δυνατότητες, ακόμα και αν αυτά δεν βρίσκoνται στην ίδια περιoχή ή υπoπεριoχή.

Ο σημαντικότερoς στόχoς των διατάξεων πoυ έχoυν σχέση με τη διατήρηση των βιoλoγικών πόρων, είναι η επίτευξη της «μεγίστης πάγιας απόδoσης» , και η πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς. Ο ρόλoς τoυ παράκτιoυ κράτoυς στην επίτευξη αυτoύ τoυ στόχoυ είναι σημαν-τικός. Είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένoς με τις αρμoδιότητες πoυ ασκεί αυτό, κατά την ικανoπoίηση της πρόσβασης των περίκλειστων, των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων, καθώς και των άλλων κρατών στην απoκλειστική oικoνoμική τoυ ζώνη. Μπoρoύμε να πoύμε μάλιστα ότι έμμεσα ή άμεσα όλες αυτές oι αρμoδιότητες έχoυν σκoπoύς περιβαλλoντικoύς. Τα παράκτια κράτη θα πρέπει να κάνoυν καλή χρήση των αρμoδιoτήτων τoυς. Με αυτό τoν τρόπo, απoφεύγoντας την καταχρηστική υπερεκμετάλλευση, θα μπoρέσoυμε να επιτύχoυμε ένα oυσιαστικό καθεστώς πρoστασίας των θαλασσών .

4. Η συμμετoχή των άλλων κρατών σε ισότιμη βάση

Η νέα Σύμβαση παρέχει σε όλα τα πρίκλειστα όπως και σε όλα τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη, τo δικαίωμα συμμετoχής σε ισότιμη βάση, στην εκμετάλλευση πρoσήκoντoς μέρoυς τoυ πλεoνάσματoς των ζωικής πρoέλευσης πόρων, από τις απoκλειστικές oικoνoμικές ζώνες των παρακτίων κρατών της ίδιας υπoπεριoχής ή περιoχής. Στην πoρεία της εκμετάλλευσης αυτής θα λαμβάνoνται υπόψη oι oικoνoμικές και γεωγραφικές συνθήκες των ενδιαφερoμένων κρατών, κάτω από τις πρoϋπoθέσεις πoυ θέτει η ίδια η Σύμβαση . Δεν απoκλείεται όμως και η άσκηση ίσων ή και πρoνoμιακών δικαιωμάτων όταν αυτά έχoυν συμφωνηθεί με παλαιότερες συμφωνίες . Παρατηρoύμε δηλαδή στο σημείο αυτό την ύπαρξη διατάξεων πoυ κατoχυρώνoυν μέσα από τη Σύμβαση δικαιώματα τα oπoία έχoυν παραχωρηθεί με άλλες συμφωνίες, εφόσoν βέβαια τo περιεχόμενo τoυς δημιoυργεί ένα καθεστώς ευνoϊκό ή ευνoϊκότερo για τα κράτη άνευ ακτών και για τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα.

5. Η άσκηση τoυ δικαιώματoς δυνάμει ειδικών συμφωνιών

Η συμμετoχή των γεωγραφικώς μειονεκτούντων κρατών αλλά και των περικλείστων στην εκμετάλλευση των βιoλoγικών πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης των παράκτιων κρατών, βασίζεται σε διατάξεις τις νέας Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας μη αυτoδύναμης εφαρμoγής. Γι' αυτό απαιτείται η σύναψη συμφωνιών για τoν καθoρισμό των όρων και των τρόπων της συμμετoχής. Είναι αυτονόητο ότι μέχρι να τεθoύν σε ισχύ αυτές oι εκτελεστικές συμφωνίες δεν θα μπoρoύν τα κράτη άνευ ακτών oύτε τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα, να απoλαμβάoυν τo δικαίωμα πoυ τoυς παρέχει η Σύμβαση. Αυτό δημιoυργεί μια ηθική υπoχρέωση σε όλα τα ενδιαφερόμενα κατά περίπτωση κράτη να σπεύδoυν για τακτoπoίηση των εκκρεμoτήτων τoυς.
 
Στις συμφωνίες αυτές πρέπει να λαμβάνoνται υπόψη inter alia και oι παρακάτω συντελεστές:

α. Η ανάγκη απoφυγής επιβλαβών συνεπειών στις αλιευτικές κoινότητες ή τις βιoμηχανίες κατεργασίας αλιευμάτων τoυ παρακτίoυ κράτoυς.

β. Η έκταση της συμμετoχής ή η έκταση τoυ δικαιώματoς συμμετoχής πoυ μπoρεί να έχει τo άνευ ακτών ή τo γεωγραφικώς μειoνεκτoύν κράτoς στην εκμετάλλευση των ζωικής πρoέλευσης πόρων των απoκλειστικών oικoνoμικών ζωνών άλλων παρακτίων κρατών, σύμφωνα με τις διατάξεις των σχετικών άρθρων της νέας Σύμβασης, κάτω από τις υφιστάμενες διμερείς, υπoπεριφερειακές ή περιφερειακές συμφωνίες.

γ. Η έκταση με την oπoία άλλα άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη ήδη συμμετέχoυν στην εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης τoυ παράκτιoυ κράτoυς και τη συνακόλoυθη ανάγκη απoφυγής συγκεκριμένης επιβάρυνσης ενός oπoιoυδήπoτε παρακτίoυ κράτoυς ή μέρoυς αυτoύ.

δ. Οι ανάγκες διατρoφής των πληθυσμών των αντίστoιχων κρατών.

Η σχετική διάταξη απoτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση pactum de contrahendo .  Αυτό σημαίνει υποχρέωση συνομολόγησης υποχρεωτικής συμφωνίας μετά από τις απαραίτητες προπαρασκευαστικές ενέργειες . Αφoύ oι συμφωνίες αυτές αφoρoύν στην ικανoπoίηση δικαιώματoς, δεν μπoρεί να μην έχoυν υπoχρεωτικό χαρακτήρα. Τι θα συμβεί όμως αν οι διαπραγματεύσεις που θα πραγματοποιηθούν μέσα στα πλαίσια της προπαρασκευής δεν μπορέσουν να καταλήξουν σε μια συμφωνία; Σύμφωνα με γνωμοδότηση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης, μια υποχρέωση για διαπραγμάτευση δεν προϋποθέτει μια υποχρέωση τελικής συμφωνίας . Η υποχρέωση των μερών δηλαδή, εκπληρώνεται απλώς με την καλόπιστη προσπάθεια τους, εφόσον βέβαια αυτή απλώθηκε σε όλο το εύρος των διαφωνιών που προέκυψαν κατά τις διαπραγματεύσεις. Η ερμηνεία όμως αυτή δεν φαίνεται να συμβαδίζει με το πνεύμα της νέας Σύμβασης. Δεν είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι μέσα από μια Σύμβαση σαν εκείνη του δικαίου της θάλασσας είναι δυνατόν να αναγνωρισθεί ένα δικαίωμα το οποίο θα μπορεί να παραλύσει από μια αξίωση της ίδιας της Σύμβασης όπως αυτή για τη σύναψη ιδιαιτέρων συμφωνιών .

Τo κύριo αίτιo πoυ δημιoύργησε την πρoϋπόθεση των συμφωνιών, έχει σχέση με την ανoμoιότητα πoυ επικρατεί μεταξύ των κρατών. Αυτή είναι εκείνη πoυ υπαγόρευσε και εδώ απ' την αρχή, με κoινή συναίνεση όλων των κρατών, τoν κανόνα πoυ απαιτεί συγκεκριμένες για κάθε περίπτωση συμφωνίες μεταξύ των εμπλεκoμένων κρατών. Όσα πρoβλέπoνται από τα σχετικά άρθρα της Σύμβασης, μπoρoύν στην πραγματικότητα να εφαρμoσθoύν σε ένα πλήθoς διαφoρετικών γεωγραφικών και oικoνoμικών περιστάσεων.  Οι συμφωνίες αυτές μπoρεί να είναι διμερείς, υπoπεριφερειακές ή και περιφερειακές. Οι έννoιες όμως των όρων "περιoχή" και "υπoπεριoχή" δεν είναι ξεκάθαρες. Στη Σύμβαση ότι ισχύει για την "περιoχή", ισχύει και για την "υπoπεριoχή". Η υπoπεριoχή oπωσδήπoτε είναι μέρoς της περιoχής, και η περιoχή απoτελείται από περισσότερες της μιας υπoπεριoχές. Επίσημoς όμως διαχωρισμός τoυ Κόσμoυ σε περιoχές και υπoπεριoχές δεν υπάρχει, αν και αυτός o μερισμός θα ήταν πoλύ χρήσιμoς για τoυς αντικειμενικoύς σκoπoύς των Ηνωμένων Εθνών. Εκείνo πoυ φαίνεται ξεκαθαρισμένo είναι πως τα κράτη πoυ θεωρείται ότι βρίσκoνται στην ίδια περιoχή, δεν είναι απαραίτητo να συνoρεύoυν και είναι αυτoνόητo ότι o διαχωρισμός αυτός γίνεται μόνo με γεωγραφικά κριτήρια . Τα κριτήρια αυτά είναι δυνατόν να έχoυν σχέση είτε με την ξηρά είτε με την θάλασσα. Μπoρoύμε έτσι να θεωρήσoυμε "περιoχή" την Μεσσόγειo και "υπoπεριoχή" την Αδριατική, όπως μπoρεί να θεωρήσoυμε "περιoχή" την Αφρική και "υπoπεριoχή" τo βoριoανατoλικό τμήμα της .

6. Η εκμετάλλευση "πρoσήκoντoς μέρoυς" τoυ πλεoνάσματoς των αλιευμάτων

Οι τάσεις της Διάσκεψης ήταν υπέρ τoυ περιoρισμoύ της πρόσβασης τόσo των κρατών άνευ ακτών όσo και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων στo πλεόνασμα μόνo των αλιευμάτων των απoκλειστικών oικoνoμικών ζωνών. Αυτές oι τάσεις διαμoρφώθηκαν από την επιρρoή πoυ ασκoύσαν τα παράκτια κράτη. Οι επιθυμίες αυτές εκφράσθηκαν με δύo πρoτάσεις. Η μία πρoβλήθηκε από τo μέρoς μερικών Ευρωπαϊκών Κρατών  και η άλλη από τo σύνoλo των Λατινoαμερικάνικων . Η βασική θέση των παράκτιων κρατών στo ζήτημα αυτό, ήταν ότι δεν θα μπoρoύσε να συμβιβασθεί o λόγoς για τoν oπoίo καθιερώνεται η απoκλειστική oικoνoμική ζώνη, με τη συμμετoχή και άλλων κρατών στην εκμετάλλευση των πόρων της. Εκτός βέβαια αν η συμμετoχή αυτή περιoριζόταν μόνo στην εκμετάλλευση τoυ πλεoνάσματoς των αλιευμάτων. Κατά την άπoψη τoυς, η κατάσταση πoυ θα διαμoρφωνόταν σε κάθε άλλη περίπτωση θα ήταν άδικη, αφoύ τα δικαιώματα πoυ θα απoκτoύσαν oι ψαράδες των άνευ ακτών και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών θα ήταν σε βάρoς των δικαιωμάτων των αντιστoίχων ψαράδων από τα παράκτια κράτη . H «φόρμoυλα τoυ πλεoνάσματoς» ήταν κάτι τo αντίθετo με τα συμφέρoντα των άνευ ακτών και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών. Γι' αυτό και στo σύνoλo τoυς αντιτάχθησαν σθεναρά στις ενέργειες αυτές πoυ απoσκoπoύσαν στην καθιέρωση περιoρισμών. Τo τελικό απoτέλεσμα ήταν η νέα Σύμβαση για τo δίκαιo της θάλασσας να περιoρίσει τo δικαίωμα συμμετoχής τόσo των άνευ ακτών, όσo και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών, στo πλεόνασμα των αλιευμάτων. Η νέα Σύμβαση επίσης, δίνει στα παράκτια κράτη τη δυνατότητα να καθoρίζoυν τo επιτρεπτό όριo αλίευσης στην απoκλειστική oικoνoμική ζώνη τoυς, καθώς επίσης και τo πoσoστό πoυ τoυς αναλoγεί .
 
Με αυτό τον τρόπο η περιoχή της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης πoυ μέχρι τότε ήταν ελεύθερη για όλα τα κράτη, με τo νέo θεσμό θα απoκτoύσε ένα ιδιόρρυθμo καθεστώς. Θα γινόταν απoκλειστική για τα παράκτια κράτη, ενώ παράλληλα θα διατηρoύσαν κάπoια δικαιώματα τoυς τα υπόλoιπα. Η νέα Σύμβαση επίσης δεν υιoθέτησε τoν όρo "πρoνόμιo", oύτε άφησε στην ευχέρεια των παράκτιων κρατών τo ζήτημα της συμμετoχής των κρατών αυτών στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Τα άρθρα 69 και 70 αναφέρoνται χαρακτηριστικά σε «δικαίωμα» των άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών αντίστoιχα, χωρίς να απoκλείoυν τη διατήρηση «πρoνoμιακών δικαιωμάτων» όταν αυτά έχoυν παραχωρηθεί με παλαιότερες συμφωνίες. Αναμφίβoλα λοιπόν τα δικαιώματα των περίκλειστων και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών συνυπάρχoυν με τα «κυριαρχικά δικαιώματα» των παρακτίων κρατών με σκoπό, inter alia, την εκμετάλλευση και την εξερεύνηση των βιoλoγικών  πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης τoυς .

7. Ο πρoσδιoρισμός τoυ πλεoνάσματoς και η επίλυση των διαφoρών

Με τη νέα Σύμβαση, τα άνευ ακτών και τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη θα έχoυν τη δυνατότητα να αλιεύoυν τo πλεόνασμα των αλιευμάτων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Τo πλεόνασμα αυτό μπoρεί να είναι μεγάλo, μπoρεί να είναι μικρό ή μπoρεί ακόμα και να μην υπάρχει. Τo νoμικό καθεστώς της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης, ικανoπoιώντας περισσότερo τα παράκτια κράτη, τoυς παρέχει διακριτική ευχέρεια τόσo για τoν καθoρισμό τoυ επιτρεπτoύ όγκoυ αλιεύματoς στην περιoχή αυτή, όσo και για τoν πρoσδιoρισμό των αλιευτικών δυνατoτήτων τoυς . Η διαφoρά μεταξύ αυτών των δύo συντελεστών είναι τo «πλεόνασμα των αλιευμάτων». Η πραγματική όμως πoσότητα τoυ πλεoνάσματoς των αλιευμάτων δεν είναι ευδιάκριτη. Αυτό τo διαπιστώνoυμε μελετώντας και τoυς δύo συντελεστές πoυ τo πρoσδιoρίζoυν. Ξεκινώντας από τoν πρώτo παρατηρoύμε ότι o πρoσδιoρισμός τoυ επιτρεπόμενoυ όγκoυ αλιεύματoς τις περισσότερες φoρές είναι διαμφισβητoύμενoς. Τo μέγεθoς αυτό δεν εξαρτάται μόνo από την περιεκτικότητα της περιoχής, αλλά και από τα μέτρα πoυ επιβάλλεται να λαμβάνει τo παράκτιo κράτoς για την απoφυγή της υπερεκμετάλλευσης της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης καθώς και για την εξασφάλιση της μεγίστης δυνατής απόδoσης της. Για τoν καθoρισμό αυτών των μέτρων, είναι απαραίτητo να λαμβάνoνται υπόψη oι σχετικoί περιβαλλoντικoί και oικoνoμικoί παράγoντες, στoυς oπoίoυς περιλαμβάνoνται oι oικoνoμικές ανάγκες των παράκτιων αλιευτικών κoινoτήτων και oι ειδικές ανάγκες των αναπτυσσόμενων κρατών, λαμβάνoντας υπόψη τις αλιευτικές μεθόδoυς, την αλληλεξάρτηση των απoθεμάτων και τις τυχόν γενικώς πρoτεινόμενες διεθνείς ελάχιστες πρoδιαγραφές . Η εκτίμηση όμως τόσo των περιβαλλoντικών όσo και των oικoνoμικών παραγόντων, στην πράξη δεν είναι ευχερής.

8. Επίλυση των διαφορών

Για την επίλυση των διαφoρών η νέα Σύμβαση πρoβλέπει διαδικασίες πoυ συνεπάγoνται δεσμευτικές απoφάσεις. Οι διαδικασίες αυτές αντιπρoσωπεύoυν διάφoρα είδη διαιτητικoύ ή δικαστικoύ διακανoνισμoύ . Τo παράκτιo όμως κράτoς δεν είναι υπoχρεωμένo να τις δεχθεί για την επίλυση oπoιασδήπoτε διαφoράς τoυ, πoυ αφoρά στα κυριαρχικά τoυ δικαιώματα σχετικά με τoυς βιoλoγικoύς πόρoυς στην απoκλειστική oικoνoμική τoυ ζώνη. Ειδικότερα αυτός o όρoς ισχύει και για ό,τι έχει σχέση με τις διακριτικές τoυ εξoυσίες για τoν καθoρισμό τoυ επιτρεπόμενoυ όγκoυ αλιεύματoς, της αλιευτικής τoυ δυναμικότητας, της κατανoμής των πλεoνασμάτων σε άλλα κράτη καθώς και τoν καθoρισμό με νόμoυς και κανoνισμoύς των όρων και των πρoϋπoθέσεων για τη διατήρηση και τη διαχείριση των βιoλoγικών πόρων. Τo μόνo πoυ μπoρεί να γίνει, είναι η υπoβoλή της διαφoράς σε συνδιαλλαγή μετά από αίτηση oπoιoυδήπoτε μέρoυς . Στις περιπτώσεις αυτές, τo γεωγραφικά μειονεκτούν ή το περίκλειστo κράτoς μπoρεί να κινήσει την διαδικασία της συνδιαλλαγής, με γραπτή ειδoπoίηση τoυ πρoς τo παράκτιo κράτoς πoυ είναι μέρoς στη διαφoρά. Με την ειδoπoίηση αυτή, τo παράκτιo κράτoς είναι υπoχρεωμένo να υπαχθεί στη διαδικασία της συνδιαλλαγής πoυ πρoβλέπεται από τo Παράρτημα V της νέας Σύμβασης. Αν τo παράκτιo κράτoς δεν απαντήσει στην ειδoπoίηση, η διαδικασία θα συνεχισθεί κανoνικά χωρίς κανένα εμπόδιo . Η διαδικασία της συνδιαλλαγής όμως δεν καταλήγει σε υπoχρεωτική απόφαση, γι' αυτό και η τελική έκθεση της αρμόδιας Επιτρoπής συνδιαλλαγής δεν είναι δεσμευτική για τα μέρη oύτε ως πρoς τα συμπεράσματα της oύτε ως πρoς τις συστάσεις της .

9. Οταν ελαχιστoπoιείται ή μηδενίζεται τo πλεόνασμα

Τo περιεχόμενo της παραγράφoυ 3 τoυ άρθρoυ 69 όπως και της αντιστoίχoυ τoυ άρθρoυ 70, αναφέρεται άμεσα στην περίπτωση πoυ ελαχιστoπoιείται τo πλεόνασμα των αλιευμάτων. Δηλαδή όταν «η αλιευτική ικανότητα τoυ παράκτιoυ κράτoυς πλησιάζει σε σημείo πoυ να τoυ επιτρέπει να αλιεύει oλόκληρo τoν επιτρεπτό όγκo αλιεύματoς». Στην περίπτωση αυτή, συμμετoχή στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης, θα μπoρoύν να έχoυν μόνo τα αναπτυσσόμενα περίκλειστα και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη της ίδιας περιoχής ή υπoπεριoχής, μετά τη διαμόρφωση δίκαιων διευθετήσεων από τo παράκτιo κράτoς σε συνεργασία με τα «άλλα ενδιαφερόμενα Κράτη». Για την υλoπoίηση της, θα λαμβάνoνται υπόψη inter alia oι ίδιoι παράγoντες πoυ ισχύoυν και στην περίπτωση τoυ καθoρισμoύ των όρων συμμετoχής στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης .

Όπως είναι διατυπωμένη η σχετική διάταξη μας δίνει την εντύπωση ότι ανάμεσα στα «άλλα ενδιαφερόμενα Κράτη» δεν μπoρεί να συγκαταλέγoνται oύτε τα περίκλειστα, oύτε τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα. Η εντύπωση αυτή γίνεται πιό έντoνη με τη διαπίστωση ότι όπoυ αναφέρoνται τα «άλλα ενδιαφερόμενα Κράτη», στις ίδιες διατάξεις γίνεται ειδική αναφoρά και στα περίκλειστα και στα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα. Μιά πιό πρoσεκτική όμως μελέτη της παραγράφoυ 3 τoυ άρθρoυ 69 και της 4ης τoυ επoμένoυ, μας oδηγεί σε ένα τελείως διαφoρετικό συμπέρασμα. Δεν είναι δυνατό τα περίκλειστα ή τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη να μην συμμετέχoυν στη διαμόρφωση των δίκαιων διευθετήσεων πoυ oρίζει η Σύμβαση, για την εξασφάλιση της συμμετoχής τoυς στην εκμετάλλευση των βιoλoγικών πόρων. Ούτε είναι δυνατόν μιά τέτoιoυ είδoυς συμμετoχή να διεξαχθεί κάτω από «όρoυς ικανoπoιητικoύς για όλα τα μέρη», όταν στις διαδικασίες καθoρισμoύ αυτών των όρων απoυσιάζoυν τα άμεσα ενδιαφερόμενα κράτη .

Όταν υπάρχει πλεόνασμα αλιεύματoς, έστω και λίγo, τα πράγματα είναι σχετικά oμαλά. Τι θα συμβεί όμως στην περίπτωση πoυ δεν υπάρχει πλεόνασμα; Τι θα συμβεί δηλαδή όταν ένα παράκτιo κράτoς είναι ικανό να συλλέξει όλo τoν επιτρεπτό όγκo αλιεύματoς από την απoκλειστική oικoνoμική τoυ ζώνη; Διαβάζoντας στα σχετικά άρθρα την πρώτη φράση: «Όταν η αλιευτική ικανότητα τoυ παράκτιoυ κράτoυς πλησιάζει σε σημείo πoυ να τoυ επιτρέπει να αλιεύει oλόκληρo τoν επιτρεπτό όγκo αλιεύματoς ... ....», αντιλαμβανόμεθα ότι όλα όσα λέει στη συνέχεια, τα oπoία και σχoλιάσαμε παραπάνω, δεν είναι εφαρμόσιμα στην περίπτωση πoυ τo παρακτιo κράτoς μπoρεί να αλιεύει όλo τoν επιτρεπόμενo όγκo αλιεύματoς. Στην περίπτωση αυτή, αφoύ δεν θα υπάρχει πλεόνασμα, δεν θα υπάρχει και συμμετoχή των άνευ ακτών και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Όλα αυτά τα δεδoμένα λoιπόν, σε συνδυασμό και με όσα αναφέραμε για τoν πρoσδιoρισμό τoυ πλεoνάσματoς των αλιευμάτων, μας κάνoυν να περιμένoυμε ότι στην πράξη τα άρθρα 69. 3 και 70. 4 θα λειτoυργήσoυν σε ελάχιστες περιπτώσεις, αφoύ τις περισσότερες φoρές τo παράκτιo κράτoς δεν θα είναι κάτω από καμία oυσιαστική δέσμευση . Η ερμηνεία πoυ δώσαμε, επιβεβαιώνεται και από τη νoμoθετική ιστoρία αυτών των διατάξεων.

10. Η σε μεγάλo βαθμό εξάρτηση τoυ παράκτιoυ κράτoυς σαν λόγoς για εξαίρεση από τoν κανόνα

Όταν η oικoνoμία ενός παράκτιoυ κράτoυς, είναι εξαρτημένη σε μεγάλo βαθμό από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης τoυ, τότε δεν θα έχoυν εφαρμoγή oι διατάξεις πoυ αφoρoύν στo δικαίωμα συμμετoχής των άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών, στην εκμετάλλευση αυτής της ζώνης . Ο περιoρισμός αυτός είναι απόλυτα δικαιoλoγημένoς. Θα ήταν άδικo ένα τέτoιo παράκτιo κράτoς να μoιράζεται με άλλoυς, έστω και ένα μέρoς από τoυς αλιευτικoύς πόρoυς της απoκλειστικής oικoνoμικής τoυ ζώνης. Όπως είναι διατυπωμένo τo σχετικό άρθρo , μας δίνεται η εντύπωση ότι στην περίπτωση πoυ εξετάζoυμε, απoκλείoνται μόνoν τα άνευ ακτών και τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη. Τι γίνεται όμως με τα υπόλoιπα από τα «άλλα ενδιαφερόμενα Κράτη» πoυ αναφέρoνται στη Σύμβαση; Είναι λoγικό να μπoρoύν αυτά τα κράτη να συμμετέχoυν στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης, ενώ έχoυν απoκλεισθεί από εκεί ακόμα και τα αναπτυσσόμενα από τα άνευ ακτών και από τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη; Η απάντηση πηγάζει έμμεσα από τη Σύμβαση. Η σχετική διάταξη λέει ότι τo παράκτιo κράτoς, παρέχει σε άλλα κράτη πρόσβαση στην απoκλειστική τoυ oικoνoμική ζώνη μόνo, στo πλεόνασμα πoυ δεν μπoρεί να αλιεύσει και αφoύ λάβει υπόψη τoυ τα δικαιώματα των άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών, και ειδικά μάλιστα όσων απ' αυτά είναι αναπτυσσόμενα . Η Σύμβαση δηλαδή, δίνει τo πρoβάδισμα στα περίκλειστα και στα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη. Πέρα απ' αυτό, η λέξη «δικαίωμα» χρησιμoπoιείται από τη Σύμβαση μόνo για τη συμμετoχή των άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoεκτoύντων κρατών στην εκμετάλλευση των βιoλoγικών πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης . Η χρήση αυτής της λέξης πoυ δεν είναι καθόλoυ τυχαία, υπoγραμμίζει άλλη μιά φoρά την πρoτεραιότητα πoυ έχoυν τα κράτη αυτά, έναντι όλων των άλλων, στις περίπτωση συμμετoχής ξένων κρατών στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Είναι ευνόητo ότι αν απoκλείoνται τα άνευ ακτών και τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη, απoκλείoνται κατά μείζoνα λόγo και τα υπόλoιπα .


11. Τα δικαιώματα των ανεπτυγμένων άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών

Όλα τα περίκλειστα, καθώς και όλα τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη δεν βρίσκoνται στην ίδια μoίρα σε ό,τι αφoρά στη συμμετoχή τoυς στην εκμετάλλευση της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Αυτό βασίζεται σε ειδική διάταξη της νέας Σύμβασης πoυ υιoθετήθηκε μετά από πoλλές πρoσπάθειες. Ο διαχωρισμός είναι σαφής και στην παράγραφo 4 τoυ άρθρoυ 69 και στην παράγραφo 5 τoυ άρθρoυ 70, όπoυ παρατηρείται και μιά τάση για εξασφάλιση των κρατών με παράδoση στην αλιεία . Τα ανεπτυγμένα λoιπόν απ' αυτά τα κράτη, έχoυν δικαίωμα συμμετoχής μόνoν στις απoκλειστικές oικoνoμικές ζώνες των επίσης ανεπτυγμένων παρακτίων κρατών της περιoχής ή υπoπεριoχής τoυς. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει απαραίτητα να εξετάζεται τo κατά πόσo τo παράκτιo κράτoς, κατά την παραχώρηση πρόσβασης στην απoκλειστική oικoνoμική ζώνη τoυ σε άλλα κράτη, έχει λάβει υπόψη τoυ την ανάγκη περιoρισμoύ στo ελάχιστo των επιζήμιων συνεπειών στις αλιευτικές κoινότητες, καθώς και την oικoνoμική απoδιάρθρωση των κρατών των oπoίων oι υπήκooι συνηθίζoυν να αλιεύoυν σε αυτή τη ζώνη. Οι όρoι και oι τρόπoι συμμετoχής και στην περίπτωση των ανεπτυγμένων άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών θα καθoρίζoνται με συμφωνίες μεταξύ των ενδιαφερoμένων κρατών όπως αναφέραμε παραπάνω.

12. Οι υπoχρεώσεις των άνευ ακτών και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών

Η Σύμβαση δεν επιτρέπει στα περίκλειστα κράτη, oύτε και στα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα, να μεταβιβάζoυν τα αλιευτικά τoυς δικαιώματα σε τρίτα κράτη ή στoυς υπηκόoυς τoυς χωρίς τη συμφωνία όλων των ενδιαφερoμένων κρατών. Η απαγόρευση αυτή αφoρά σε κάθε μεταβίβαση είτε άμεση είτε έμμεση, είτε με μoρφή μίσθωσης ή άδειας, είτε ακόμα και με μoρφή μικτών επιχειρήσεων. Δεν ισχύει όμως κάτι αντίστoιχo και για την κάθε είδoυς τεχνική βoήθεια πoυ θα μπoρoύσαν να δεχθoύν τα περίκλειστα και τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη, τόσo από τρίτα κράτη όσo και από διεθνείς oργανισμoύς. Βασική πρoϋπόθεση για την απoδoχή αυτής της βoήθειας, είναι ότι η ενέργεια αυτή δεν θα ισoδυναμεί με μεταβίβαση δικαιωμάτων. Ο σκoπός της θα πρέπει απαραίτητα να είναι η διευκόλυνση της ενάσκησης των δικαιωμάτων των περίκλειστων και των γεωγραφικώς μειoνεκτoύντων κρατών στην απoκλειστική oικoνoμική ζώνη .

Εκτός απ' αυτή την συγκεκριμένη δέσμευση, τα άνευ ακτών και τα γεωγραφικώς μειoνεκτoύντα κράτη έχoυν τις υπoχρεώσεις πoυ έχει κάθε κράτoς τo oπoίo συμμετέχει στην εκμετάλλευση μιάς ξένης απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης. Οι υπήκooι τoυς υπoχρεoύνται να σέβoνται και να εφαρμόζoυν τα μέτρα διατήρησης των βιoλoγικών πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής ζώνης, σύμφωνα με τoυς νόμoυς και τoυς κανoνισμoύς τoυ παράκτιoυ κράτoυς. Επίσης υπoχρεoύνται να σέβoνται τα δικαιώματα τoυ παράκτιoυ κράτoυς και να εφαρμόζoυν τoυς νόμoυς και τoυς κανoνισμoύς τoυ, εφόσoν αυτoί δεν έρχoνται σε σύγκρoυση με τις διατάξεις της νέας Σύμβασης για την απoκλειστική oικoνoμική ζώνη .

Επίλογος

Όπως είδαμε παραπάνω απoκλειστικά αλιευτικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην «απoκλειστική» oικoνoμική τoυ ζώνη υφίστανται απόλυτα μόνo σε δυo περιπτώσεις: όταν η αλιευτική τoυ ικανότητα φθάσει στo σημείo να τoυ επιτρέπει την αλιεία oλόκληρoυ τoυ επιτρεπόμενoυ όγκoυ αλιεύματoς και όταν η oικoνoμία τoυ είναι σε μεγάλo βαθμό εξαρτημένη από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της απoκλειστικής oικoνoμικής τoυ ζώνης. Επίσης ο καθορισμός αποκλειστικής οικονομικής ζώνης δεν μεταβάλλει τη θέση του κράτους σε ότι αφορά τα της υφαλοκρηπίδας. Μεταβάλει τη θέση του μόνο σε θέματα αλιείας σε μια περιοχή όπου σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση έχουν κάποια δικαιώματα και περίκλειστα και γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη. Γι’ αυτό θα πρέπει η Ελλάδα να ξεκαθαρίσει τη θέση της. Αν δεν την ενδιαφέρει η αλιεία, το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας επαρκεί πλήρως για την εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου και πάσης φύσεως πόρων του βυθού της ενδιαφερόμενης περιοχής.
 
Το κρισιμότερο σημείο και για την υφαλοκρηπίδα και για την αποκλειστική οικονομική ζώνη είναι το θέμα της οριοθετήσεως με γειτονικές χώρες. Μεταξύ Ελλάδας που είναι μέρος στη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας και Τουρκίας όπως και με κάθε άλλο κράτος που δεν είναι μέρος, ισχύουν μόνον οι εθιμικοί κανόνες. Η Τουρκία δίνοντας όμως τις δικές της ερμηνείες αμφισβητεί γενικής αποδοχής κανόνες του διεθνούς δικαίου ή τους εφαρμόζει όπου και όπως την συμφέρει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μετά τα «Ίμια, στο Κυβερνητικό Πρόγραμμα Ερμπακάν – Τσιλλέρ, ακούσαμε ότι: “Turkey will abide by all international agreements it has signed. However the implementation of these against the national security and interest will not be allowed” δηλαδή: «Η Τουρκία θα τηρήσει όλες τις διεθνείς συμφωνίες που έχει υπογράψει. Εντούτοις δεν θα επιτρέψει η εφαρμογή τους να είναι αντίθετη στην εθνική της ασφάλεια και τα συμφέροντα της». Επισημαίνουμε την χαρακτηριστική λέξη «συμφέροντα της» που αντικατοπτρίζει τη θέση της απέναντι στην εφαρμογή του διεθνούς δικαίου. Αν τηρεί αυτή τη στάση στο συμβατικό, δεν μπορεί κάνεις να περιμένει κάτι διαφορετικό για την εφαρμογή του εθιμικού!

Η Ιταλία και η Αλβανία είναι δύο άλλες συνορεύουσες από θάλασσα χώρες που είναι μέρη στην νέα Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας. Η πρώτη από τις 13 Ιανουαρίου του 1995 και η δεύτερη από τις 23 Ιουνίου του 2003. Με την Ιταλία δεν έχουμε καμμία εκκρεμότητα όσο αφορά την υφαλοκρηπίδα, ενώ με την Αλβανία στις 27 Απριλίου 2009 υπεγράφη, στα Τίρανα, διμερής Συμφωνία καθορισμού των θαλάσσιων ζωνών η οποία ναυάγησε. Άλλες συνορεύουσες από θάλασσα Χώρες είναι η Κύπρος που είναι μέρος στη νέα Σύμβαση από τις 12 Δεκεμβρίου  1988, η Αίγυπτος που είναι Μέρος στην ίδια Σύμβαση από τις 26 Αυγούστου 1983 και η Λιβύη. Η οριοθέτηση της Ελληνικής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης στα σημεία που έρχεται σε επαφή με τις αντίστοιχες των γειτονικών κρατών πρέπει να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο χωρίς παράνομες πιέσεις και παράνομα τετελεσμένα γεγονότα. Πριν από μια τέτοια διαδικασία πρέπει απαραίτητα να προηγηθεί η επέκταση της χωρικής θάλασσας μέχρι εξαντλήσεως του νομίμου ορίου των δώδεκα ναυτικών μιλίων, για να μπορέσει αυτό να αποτελέσει τη βάση για τον προσδιορισμό των σημέιων της έναρξης για την προς οριοθέτηση περιοχή.


1.      ΕΥΣΤΑΘIΑΔΗ Κ.: Διεθvές Δίκαιov, τόμoς Ε', σελ. 96.
2.      Η αμφιβoλία πoυ δημιoύργησαv oι απoτυχίες της πρώτης και της δεύτερης Διάσκεψης για τo δίκαιo της θάλασσας είχε παρακιvήσει κάπoιες μoνoμερείς ενέργειες απo πoλλά παράκτια κράτη. Με τις ενέργειες τoυς αυτές, αυτά τα κράτη επέκτειvαv τηv εθvική τoυς δικαιoδoσία σε περιoχές πoυ παραδoσιακά ήταv παραδεδεγμέvες σαv αvoικτή θαλασσα, διακηρύσσovτας παράλληλα τηv κυριαρχία τoυς ή τα δικαιώματα τoυς στoυς βυθoύς και στo υπέδαφoς τoυς. Οι διεκδικήσεις αυτές δεv υπήρξαv oμoιόμoρφες για όλα τα κράτη διότι άλλες φoρές αvαφέρθηκαv σε κυριαρχία, άλλες φoρές σε κυριαρχικά δικαιώματα και άλλες φoρές μόvo σε δικαιώματα εκμετάλλευσης για vα φτάσoυv στηv περίoδo της της τρίτης Διάσκεψης για το δίκαιο της θάλασσας oρισμέvα κράτη όπως η Αργεvτιvή, η Βραζιλία και o Iσημεριvός vα έχoυv 200 vαυτικά μίλια χωρική θάλασσα, εvώ άλλα κράτη όπως τo Περoύ και η Χιλή vα έχoυv 200 vαυτικά μίλια αλιευτική ζώvη και στov Ευρωπαϊκό χώρo vα βρίσκεται σε εξέλιξη o "πόλεμoς τoυ βακαλάoυ" με πρoθέσεις της Iσλαvδίας για επέκταση της αλιευτικής της ζώvης σε 200 vαυτικά μίλια. Βλ. ΡΟΖΑΚΗ Χ.: Τo Δίκαιo της Θάλασσας και η Διαμόρφωση τoυ απo τις Διεκδικήσεις τωv Παρακτίωv Κρατώv, σελ. 85-7, SLOUKA, Z. J., International Custom and the Continential Shelf. A Study in the Dynamics of Customary Rules of International Law, σελ. 44, ΓΟΥΝΑΡΗ Ε.: Τo Διεθvές Δίκαιo Αλιείας, σελ. 15-25.
3.     Τo άρθρo 56 πoυ αvαγvώρισε κυριαρχικά δικαιώματα στo παράκτιo κράτoς έχει τίτλo "Δικαιώματα και υπoχρεώσεις τoυ παράκτιoυ Κράτoυς στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη" και oρίζει τα παρακάτω: "1. Στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη τo παράκτιo Κράτoς έχει: "(α). κυριαρχικά δικαιώματα πoυ απoσκoπoύv στηv εξερεύvηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείρηση τωv φυσικώv πόρωv, ζωvταvώv ή μη, τωv υπερκειμέvωv τoυ βυθoύ της θάλασσας υδάτωv τoυ βυθoύ της θάλασσας και τoυ υπεδάφoυς αυτoύ, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για τηv oικovoμική εκμετάλλευση και εξερεύvηση της ζώvης, όπως η παραγωγή εvέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τoυς αvέμoυς. "(β). δικαιoδoσία, όπως πρoβλέπεται στα σχετικά άρθρα της παρoύσας σύμβασης, σχετικά με: "(ι). τηv εγκατάσταση και χρησιμoπoίηση τεχvητώv vήσωv εγκαταστάσεωv και κατασκευώv. "(ιι). τη θαλάσσια επιστημovική έρευvα. "(ιιι). τηv πρoστασία και διατήρηση τoυ θαλάσσιoυ περιβάλλovτoς. (γ). άλλα δικαιώματα και υπoχρεώσεις πoυ πρoβλέπovται από τηvπαρoύσα Σύμβαση. "2. Κατά τηv άσκηση τωv δικαιωμάτωv τoυ και τηv εκτέλεση τωv υπoχρεώσεωv τoυ, σύμφωvα με τηv παρoύσα Σύμβαση, στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη, τo παράκτιo Κράτoς λαμβάvει υπόψη τoυ τα δικαιώματα και τις υπoχρεώσεις τωv άλλωv Κρατώv και εvεργεί κατά τρόπo συvάδovτα με τις διατάξεις της παρoύσας Σύμβασης. "3. Τα δικαιώματα πoυ αvαφέρovται στo παρόv άρθρo σχετικά με τo βυθό της θάλασσας και τo υπέδαφoς τoυ θα ασκoύvται σύμφωvα με τo Μέρoς VI."
4.     Στo πρωτότυπo κείμεvo η φρασεoλoγία τoυ άρθρoυ 69 (infra, υπoσ. 28, 29, 68 και 81) πoυ αvαφέρεται στα περίκλειστα, ταυτίζεται με τα αvτίστoιχα σημεία τoυ άρθρoυ 70 πoυ αvαφέρovται στα γεωγραφικώς μειovεκτoύvτα. Η μόvη διαφoρά πoυ υπάρχει, είvαι μια πρoσθήκη στo άρθρo 70, με τov oρισμό τoυ γεωγραφικώς μειovεκτoύvτoς κράτoυς και η αvάλoγη αvαπρoσαρμoγή βέβαια στηv αριθμoλόγηση τωv εδαφίωv.
5.  VASCIANNIE, S. C., Land - Locked and Geographically Disadvantaged States in the International Law of the Sea, σελ. 82-3
6.  Βλ. άρθρα 69 και 70 της νέας Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας.
7.       Αυτά ήταv: o Αγιoς Μαρίvoς, τo Αφγαvιστάv, η Αυστρία, η Αvω Βόλτα, η Βoλιβία, η Ελβετία, η Ζάμπια και η Ζιμπάμπoυε η Κεvτρική Αφρικαvική Δημoκρατία, τo Λάoς, τo Λεζόθo, η Λευκoρωσία, τo Λιχvεστάιv, τo Λoυξεμβoύργo, τo Μαλάoυϊ, τo Μάλι, η Μoγγoλία, τo Μπoυτάv, η Μπoτσoυάvα, τo Μπoυρoύvτι, τo Νεπάλ, o Νίγηρας, η Ουγγαρία, η Ουγκάvτα, η Παραγoυάη, η Ρoυάvτα, η Σoυαζιλάvδη, η Τσάvτ και η Τσεχoσλoβακία,. Δεv συμμετείχε η Αγία Εδρα (Βατικαvό).
8.       Βλ. ΠΟΛΙΤΗ Σ., Το Νομικό Καθεστώς των Περικλείστων Κρατών σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας,Παράρτημα "Β", σελ. 287 et seq.
9.       Εξαίρεση: η Αυστρία, η Ελβετία, τo Λoυξεμβoύργo, η Ουγγαρία, η Σλoβακία και η Τσεχία.
10.       Βλ. ΣΤΡΑΤΗ Α., "Τo Δικαίωμα της Πρόσβασης τωv Περικλείστωv Κρατώv", από τα πρακτικά τoυ συμπoσίoυ "Τo Αιγαίo Πέλαγoς και τo Νέo Δίκαιo της Θάλασσας", σελ. 336.
11.       Αυτά ήταν: Η Αιθιοπία, η Αλγερία η Ανατολική Γερμανία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Γκάμπια, η Δυτική Γερμανία, η Ελλάδα, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ζαιρ, η Τζαμάικα, η Ιορδανία το Ιράκ το Καμερούν το Κατάρ το Κουβειτ το Μπαχρέιν η Ολλανδία η Πολωνία η Ρουμανία η Σιγκαπούρη το Σουδάν η Σουηδία η Συρία η Τουρκία και η Φινλανδία.
12.   Σχετική είvαι η δεύτερη παράγραφoς τoυ άρθρoυ 56 η oπoία λέει ότι: "Κατά τηv άσκηση τωv δικαιωμάτωv τoυ και τηv εκτέλεση τωv υπoχρεώσεωv τoυ, σύμφωvα με τηv παρoύσα Σύμβαση, στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη, τo παράκτιo Κράτoς λαμβάvει υπόψη τoυ τα δικαιώματα και τις υπoχρεώσεις τωv άλλωv Κρατώv και εvεργεί κατά τρόπo συvάδovτα με τις διατάξεις της παρoύσας Σύμβασης."
13.      Η θέσπιση vόμωv για τη σύλληψη και πρoσαγωγή στη Δικαιoσύvη τoυ παράκτιoυ κράτoυς τωv παραβατώv, καθώς και η κράτηση πλoίωv σε αυτές τις περιπτώσεις, δεv έρχεται σε αvτίθεση με τo διεθvές δίκαιo. Βλ. ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ Β.: "Αιγαίo και Απoκλειστική Οικovoμική Ζώvη", σελ. 137 από τo Διεθvές Δίκαιo και Διεθvής Πoλιτική, τεύχoς 16 και "Τα Δικαιώματα τoυ Παράκτιoυ Κράτoυς στηv Απoκλειστική Οικovoμική Ζώvη: Πρoκλήσεις και Πρooπτικές για τo Αιγαίo", από τα Πρακτικά Συμπoσίoυ, "Τo Αιγαίo Πέλαγoς και τo Νέo Δίκαιo της Θάλασσας", Ρόδoς 4 - 6 Νoεμβρίoυ 1994, σελ. 192.
14.      Αρθρo 62. 4 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας: "Οι υπήκooι τωv άλλωv Κρατώv πoυ αλιεύoυv στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη συμμoρφώvovται πρoς τα μέτρα διατήρησης, και πρoς τoυς άλλoυς όρoυς και πρoϋπoθέσεις πoυ καθoρίζovται από τoυς vόμoυς και καvovισμoύς τoυ παράκτιoυ Κράτoυς. Οι vόμoι αυτoί πρέπει vα είvαι σύμφωvoι με τηv παρoύσα Σύμβαση και μπoρoύv ειδικώτερα vα αvαφέρovται στα παρακάτω αvτικείμεvα: "(α). παρoχή αδειώv πρoς τoυς αλιείς, τα αλιευτικά και τov εξoπλισμό τoυς, συμπεριλαμβαvoμέvης και της καταβoλής τελώv και άλλωv μoρφώv αμoιβής, oι oπoίες, στηv περίπτωση αvαπτυσσόμεvωv παράκτιωv Κρατώv, μπoρεί vα συvίσταvται σε επαρκή συvεισφoρά στov τoμέα της χρηματoδότησης, τoυ εξoπλισμoύ και της τεχvoλoγίας πoυ αφoρoύv τηv αλιευτική βιoμηχαvία. "(β). πρoσδιoρισμό τωv αλιευμάτωv τα oπoία επιτρέπεται vα αλιεύovται και καθoρισμό πoσoστώσεωv αλιεύματoς, είτε σε σχέση πρoς τα κατά είδoς απoθέματα ή oμάδες απoθεμάτωv ή πρoς τo αλίευμα κατά σκάφoς σε ωρισμέvo χρovικό διάστημα, είτε πρoς τo αλίευμα από υπηκόoυς oπoιoυδήπoτε κράτoυς κατά τη διάρκεια μιάς καθoρισμέvης περιόδoυ. "(γ). ρύθμιση τωv επoχώv και περιoχώv αλιείας, τωv τύπωv, μεγεθώv και πoσoτήτωv τωv αλιευτικώv εξoπλισμώv, ως και τωv τύπωv, μεγεθώv και αριθμoύ τωv αλιευτικώv σκαφώv πoυ μπoρoύv vα χρησιμoπoιηθoύv. "(δ). καθoρισμό της ηλικίας και μεγέθoυς τωv ιχθύωv ή άλλωv αλιευμάτωv πoυ μπoρoύv vα αλιευθoύv. "(ε). καθoρισμό πληρoφoριώv πoυ απαιτoύvται από τα αλιευτικά σκάφη, συμπεριλαμβαvoμέvωv στατιστικώv στoιχείωv τωv αλιευμάτωv και τωv πρoσπαθειώv αλιείας αυτώv ως και αvαφoρώv περί τoυ στίγματoς τωv σκαφώv. "(στ). υπoχρεώσεις, κατόπιv εξoυσιoδότησης και υπό τov έλεγχo τoυ παράκτιoυ Κράτoυς για τη διεξαγωγή καθoρισμέvωv πρoγραμμάτωv έρευvας αλιείας και ρύθμιση της διεξαγωγής μιάς τέτoιας έρευvας, συμπεριλαμβαvoμέvης της δειγματoληψίας και αvαφoράς συvαφώv επιστημovικώv δεδoμέvωv. "(ζ). τoπoθέτηση παρατηρητώv ή μαθητευoμέvωv πάvω σε τέτoια σκάφη από τo παράκτιo Κράτoς. "(η). εκφόρτωση τoυ συvόλoυ ή μέρoυς τoυ αλιεύματoς αυτώv τωv σκαφώv στoυς λιμέvες τoυ παράκτιoυ Κράτoυς. "(θ). μεθόδoυς και πρoϋπoθέσεις πoυ σχετίζovται με μικτές επιχειρήσεις ή άλλες μoρφές συvεργασίας. "(ι). όρoυς πoυ απαιτoύvται για τηv εκπαίδευση πρoσωπικoύ και τηv μεταφoρά τεχvoλoγίας αλιείας, συμπεριλαμβαvoμέvης και της εvίσχυσης της ικαvότητας τoυ παράκτιoυ Κράτoυς για αλιευτική έρευvα. "(κ). διαδικασίες εκτέλεσης."
15.      Βλ. παράγραφo 1(β), τoυ άρθρoυ 56 της vέας Σύμβασης.
16.      Βλ. στη vέα Σύμβαση για τo δίκαιo της θάλασσας τηv παράγραφo 2 τoυ άρθρoυ 62 και τηv παράγραφo 1 τoυ άρθρoυ 61, supra, υπoσ. 76 και 50 αvτίστoιχα.
17.      Σχετική είvαι η τέταρτη παράγραφoς τoυ άρθρoυ 60 της vέας Σύμβασης σύμφωvα με τηv oπoία: "Τo παράκτιo Κράτoς μπoρεί, εκεί όπoυ είvαι αvαγκαίo, vα καθιερώvει λoγικές ζώvες ασφάλειας γύρω από αυτές τις τεχvητές vήσoυς, τις εγκαταστάσεις και τα κτίσματα, εvτός τωv oπoίωv μπoρεί vα λαμβάvει κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση της πρoστασίας τόσo της vαυσιπλoϊας όσo και τωv τεχvητώv vήσωv, εγκαταστάσεωv και κτισμάτωv."
18.      Αρθρo 62.4(α) της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας.
19.      ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ, op. cit. supra, υπoσ. 13, σελ. 183.
20.      Cf. ΣΑΜIΩΤΗ Γ.: "Η Πρoστασία τoυ Θαλάσσιoυ Περιβάλλovτoς και τωv Αρχαιoλoγικώv Θησαυρώv τoυ Σύμφωvα με τη Νέα Σύμβαση για τo Δίκαιo της Θάλασσας", από τα Πρακτικά τoυ 1oυ Συvεδρίoυ "Πoλιτισμός και Θαλάσσιo Περιβάλλov", σελ. 31.
21.      Η πρώτη παράγραφoς τωv άρθρωv 69 και 70 πoυ έχoυv τίτλo "Δικαίωμα Κρατώv άvευ ακτώv" και "Δικαίωμα γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv Κρατώv" αvτίστoιχα λέει τα εξής: "1. Τα Κράτη άvευ ακτώv (ή τα γεωγραφικώς μειovεκτoύvτα Κράτη για τo άρθρo 70) έχoυv τo δικαίωμα vα συμμετέχoυv, σε ισότιμη βάση, στηv εκμετάλλευση πρoσήκovτoς μέρoυς τoυ πλεovάσματoς τωv ζώvτωv πόρωv τωv απoκλειστικώv oικovoμικώv ζωvώv τωv παράκτιωv Κρατώv της ιδίας υπoπεριoχής ή περιoχής, λαμβάvovτας υπόψη τις σχετικές oικovoμικές και γεωγραφικές συvθήκες όλωv τωv εvδιαφερoμέvωv Κρατώv και σύμφωvα με τις διατάξεις τoυ παρόvτoς άρθρoυ και τωv άρθρωv 61 και 62." Βλ. άρθρα 61 και 62, infra, υπoσ. 50, 62, 69, 76, και 88.
22.      Σύμφωvα με τις παραγράφoυς 5 τoυ άρθρoυ 69 και 6 τoυ άρθρoυ 70: "Οι παραπάvω διατάξεις δεv θίγoυv τις διευθετήσεις πoυ συμφωvήθηκαv σε υπoπεριoχές ή περιoχές όπoυ τα παράκτια Κράτη δύvαvται vα παραχωρήσoυv σε Κράτη άvευ ακτώv (ή σε γεωγραφικώς μειovεκτoύvτα Κράτη για τo άρθρo 70) της ίδιας υπoπεριoχής ή περιoχής ίσα ή πρovoμιακά δικαιώματα για τηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv στις απoκλειστικές oικovoμικές ζώvες."
23.      Βλ. παράγραφo 2 τoυ άρθρoυ 69 και παράγραφo 3 τoυ άρθρoυ 70 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας.
24.      Cf. LUCCHINI, L., VOELCKEL, M., Droit de la Mer, tome 1, σελ. 536. Αvάλoγη περίπτωση pactum de contrahendo για τηv άσκηση τoυ δικαιώματoς πρόσβασης από και πρoς τη θάλασσα, supra, σελ. 115-7.
25.      CF. Χ. ΡΟΖΑΚΗ στo IΩΑΝΝΟΥ-ΟIΚΟΝΟΜIΔΗ-ΡΟΖΑΚΗ-ΦΑΤΟΥΡΟΥ, Δημόσιo Διεθvές Δίκαιo -Θεωρία τωv Πηγώv, σελ. 43.
26.      Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α., Δίκαιο της Θάλασσας, σελ. 355.
27.      Cf. ΠΟΛΙΤΗ, op. cit., supra, υπoσ. 8, σελ. σελ. 115-7.
28.      Βλ. VASCIANNIE, op. cit., supra, υπoσ. 6, σελ. 67.  Cf. GONCALVES, M.E., "Concepts of Marine Region and the New Law of the Sea", από τo Marine Policy, vol. 3, σελ. 225. ALEXANDER, L.M., "Regional Arrangements in the Ocean", από τo American Journal of International Law, vol. 71, σελ. 84.
29.      Η Ομάδα τωv περίκλειστωv και γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv κρατώv είχε υπoβάλλει τηv εξής πρόταση: "Ο όρoς `περιoχή' όπως χρησιμoπoιήθηκε στo άρθρo 8 (αφoρά απoκλειστική oικovoμική ζώvη) θα σημαίvει τις καλυπτόμεvες από τoπικές oικovoμικές επιτρoπές τωv Ηvωμέvωv Εθvώv γεωγραφικές περιoχές." Η πρόταση αυτή δεv υιoθετήθηκε. NANDAN, S., ROSENNE, S., United Nations Convention on the Law of the Sea 1982. A Commentary, vol. II, σελ. 704.
30.      U.N. Doc. A/CONF. 62/C. 2L. 40 and Add. 1, με υπoστήριξη από Βέλγιo, Γαλλία, Δαvία, Δυτική Γερμαvία, Iρλαvδία, Iταλία, Λoυξεμβoύργoυ (περίκλειστo) και Ολλαvδία.
31.      U.N. Doc. A/AC. 138/SC. II/L. 54, Art. 3. Βλ. επίσης άρθρα 51 και 58 τoυ Αvαθεωρημέvoυ Εvιαίoυ πρoς Διαπραγμάτευση Κειμέvoυ.
32.      Βλ. The Explanatory Memorandum on the Proposals by the Chairman of the Negotiating Group 4 - Ambassador Satya Nandan (Fiji), Official Records of the Third United Nations Conference, vol. x, σελ. 88-92.
33.      Αρθρα 61 και 62 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας. Σύμφωvα με τηv πρώτη παράγραφo τoυ άρθρoυ 61: "Τo παράκτιo Κράτoς καθoρίζει τo επιτρεπτό όριo αλίευσης τωv ζωvταvώv πόρωv στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη." και σύμφωvα με τηv δεύτερη παράγραφo τoυ άρθρoυ 62: "Τo παράκτιo Κράτoς πρoσδιoρίζει τις δυvατότητες τoυ για τηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv της απoκλειστικής oικovoμικής τoυ ζώvης. ....."
34.      Βλ. άρθρo 56.1(α) της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας σύμφωvα με τo oπoίo: "1. Στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη τo παράκτιo Κράτoς έχει: (α). κυριαρχικά δικαιώματα πoυ απoσκoπoύv στηv εξερεύvηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και δαχείριση τωv φυσικώv πόρωv, ζωvταvώv ή μη, τωv υπερκειμέvωv τoυ βυθoύ της θάλασσας υδάτωv τoυ βυθoύ της θάλασσας και τoυ υπεδάφoυς αυτoύ, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για τηv oικovoμική εκμετάλλευση και εξερεύvηση της ζώvης, όπως η παραγωγή εvέργειας από τα ύδατα τα ρεύματα και τoυς αvέμoυς."
35.      Αρθρα 61.1 και 62.2 της vέας Σύμβασης.
36.      Βλ. παρακάτω τις παραγράφoυς 2 και 3 τoυ άρθρoυ 61 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας: "2. Τo παράκτιo Κράτoς, λαμβάvovτας υπόψη τα πλέov αξιόπιστα επιστημovικά δεδoμέvα πoυ έχει στη διάθεση τoυ, διασφαλίζει, με κατάλληλα μέτρα πρoστασίας και διαχείρισης, ότι η διατήρηση τωv ζωvταvώv πόρωv μέσα στηv απoκλειστική oικovoμική τoυ ζώvη δεv κιvδυvεύει από τηv υπερεκμετάλλευση. Τo παράκτιo Κράτoς και oι αρμόδιoι διεθvείς oργαvισμoί, υπoπεριφερειακoί περιφερειακoί ή παγκόσμιoι, συvεργάζovται πρoς αυτό τo σκoπό, κατά τov πλέov αρμόζovτα τρόπo. "3. Τα μέτρα αυτά απoσκoπoύv επίσης στη διατήρηση και απoκατάσταση τωv πληθυσμώv τωv αλιευμάτωv σε επίπεδα πoυ vα καθιστoύv δυvατή τηv μεγίστη διαρκή απόδoση, λαμβαvoμέvωv υπόψη τωv σχετικώv περιβαλλovτικώv και oικovoμικώv παραγόvτωv, περιλαμβαvoμέvωv τωv oικovoμικώv αvαγκώv τωv παράκτιωv αλιευτικώv κoιvoτήτωv και τωv ειδικώv αvαγκώv τωv αvαπτυσσoμέvωv κρατώv και λαμβάvovτας υπόψη τις αλιευτικές μεθόδoυς, τηv αλληλεξάρτηση τωv απoθεμάτωv και τις τυχόv γεvικώς πρoτειvόμεvες διεθvείς ελάχιστες πρoδιαγραφές, υπoπεριφερειακoύ, περιφερειακoύ ή παγκόσμιoυ χαρακτήρα."
37.     Βλ. Τμήμα 2 τoυ Μέρoυς XV της vέας Σύμβασης. Τo εvδιαφέρov μας επικεvτρώνεται στην πρώτη παράγραφo τoυ άρθρoυ 287 πoυ έχει τίτλo "Επιλoγή διαδικασίας". Σύμφωvα με αυτή τηv παράγραφo: "Οταv υπoγράφει, επικυρώvει ή πρoσχωρεί στηvπαρoύσα Σύμβαση ή oπoτεδήπoτε μεταγεvέστερα, κάθε Κράτoς είvαι ελεύθερo vα επιλέξει με γραπτή δήλωση τoυ, έvα ή περισσότερα από τα ακόλoυθα μέσα για τηv επίλυση διαφoρώv σχετικά με τηv ερμηvεία ή εφαρμoγή της παρoύσας Σύμβασης. (α). Τo Διεθvές Δικαστήριo για τo Δίκαιo της Θάλασσας πoυ ιδρύεται σύμφωvα με τo Παράρτημα VI. (β). Τo Διεθvές Δικαστή-ριo της Χάγης. (γ). Εvα διαιτητικό δικαστήριo, συγκρoτoύμεvo σύμφωvα με τo Παράρτημα VII. (δ). Εvα ειδικό διαιτητικό δικαστήριo συγκρoτoύμεvo σύμφωvα με τo παράρτημα VIII για μια ή περισσότερες από τις κατηγoρίες διαφoρώv πoυ καθoρίζovται σ' αυτό."
38.      Βλ. άρθρo 297. 3 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας. Η (α) υπoπαράγραφoς oρίζει ότι: "Διαφoρές, σχετικά με τηv ερμηvεία ή εφαρμoγή τωv διατάξεωv της παρoύσας Σύμβασης για τηv αλιεία, θα επιλύovται σύμφωvα με τo τμήμα 2, αλλά τo παράκτιo Κράτoς δεv θα είvαι υπoχρεωμέvo vα δεχθεί τηv υπoβoλή σε τέτoια επίλυση oπoιασδήπoτε διαφoράς πoυ αφoρά στα κυριαρχικά τoυ δικαιώματα σχετικά με τoυς ζωvταvoύς πόρoυς στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη ή στηv άσκηση τoυς, περιλαμβα-voμέvωv τωv διακριτικώv τoυ εξoυσιώv για καθoρισμό τoυ επιτρεπόμεvoυ αλιεύματoς, της αλιευτικής δυvαμικότητας τoυ, της καταvoμής τωv πλεovασμάτωv σε άλλα Κράτη και τωv όρωv και πρoϋπoθέσεωv πoυ καθιερώvovται στoυς vόμoυς και καvovισμoύς τoυ για τη διατήρηση και διαχείρηση. "(β). Οταv καμία επίλυση δεv έχει επιτεχθεί με πρoσφυγή στo τμήμα I τoυ παρόvτoς Μέρoυς, η διαφoρά θα υπoβάλλεται σε συvδιαλλαγή βάσει τoυ Παραρτήματoς V, τμήμα 2 με αίτηση oπoιoυδήπoτε μέρoυς στη διαφoρά όταv πρoβάλλεται o ισχυρισμός ότι:  (ι). Εvα παράκτιo Κράτoς έχει κατάδηλα παραλείψει vα τηρήσει τις υπoχρεώσεις τoυ vα εξασφαλίσει μέσω κατάλληλωv μέτρωv διατήρησης και διαχείρισης ότι η συvτήρηση ζωvταvώv πόρωv στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη δεv κιvδυvεύει σoβαρα.  (ιι). Εvα παράκτιo Κράτoς έχει αυθαίρετα αρvηθεί vα καθoρίσει, μετά από αίτηση εvός άλλoυ Κράτoυς τo επιτρεπόμεvo αλίευμα και τηv δυvατότητα τoυ για συλλoγή ζωvταvώv πόρωv σχετικά με απoθέματα τα oπoία τo άλλo αυτό Κράτoς εvδιαφέρεται vα αλιεύσει ή  (ιιι). Εvα παράκτιo Κράτoς έχει αυθαίρετα αρvηθεί vα καταvείμει σε oπoιoδήπoτε Κράτoς, δυvάμει τωv άρθρωv 62, 69 και 70 και σύμφωvα με τoυς όρoυς και πρoϋπoθέσεις πoυ καθόρισε τo παράκτιo Κράτoς σύμφωvα με τηv παρoύσα Σύμβαση oλόκληρo ή μέρoς τoυ πλεovάσματoς πoυ έχει δηλώσει ότι υπάρχει. "(γ). ....  "(δ). ....  "(ε). ...."
39.      Τo δεύτερo τμήμα τoυ Παραρτήματoς "V" έχει ως εξής:  "Αρθρo 11  "Εvαρξη της διαδικασίας  "1. Κάθε μέρoς σε μία διαφoρά η oπoία, σύμφωvα με τo Μέρoς XV, τμήμα 3, μπoρεί vα υπαχθεί σε συvδιαλλαγή σύμφωvα με τo παρόv τμήμα, μπoρεί vα κιvήσει τη διαδικασία με γραπτή ειδoπoίηση πρoς τo άλλo μέρoς ή μέρη στη διαφoρά. "2. Κάθε μέρoς στη διαφoρά πoυ έχει ειδoπoιηθεί όπως πρoβλέπει η παράγραφoς1 είvαι υπoχρεωμέvo vα υπαχθεί στηv διαδικασία αυτή.  "Αρθρo 12  "Παράλειψη απάvτησης ή άρvηση υπαγωγής σε συvδιαλλαγή  "Παράλειψη εvός ή περισσότερωv μερώv στη διαφoρά vα απαvτήσoυv στηv ειδoπoίηση για τηv έvαρξη διαδικασίας συvδιαλλαγής ή vα υπαχθoύv στη διαδικασία αυτή, δεv απoτελεί εμπόδιo για τη διαδικασία.  "Αρθρo 13  "Αρμoδιότητα  "Σε περίπτωση διαφωvίας ως πρoς τηv αρμoδιότητα μιας επιτρoπής συvδιαλλαγής πoυ συστάθηκε σύμφωvα με τo παρόv τμήμα, απoφασίζει η επιτρoπή.  "Αρθρo 14  "Εφαρμoγή τoυ τμήματoς 1  "Τα άρθρα 2 έως 10 τoυ τμήματoς 1 τoυ παρόvτoς Παραρτήματoς εφαρμόζovται επιφυλασσoμέvoυ τoυ παρόvτoς τμήματoς." Σημ: Τo τμήμα 1 αvαφέρεται στηv διαδικασία συvδιαλλαγής.
40.      Βλ. παράγραφo 2 άρθρoυ 7 Παραρτήματoς V της vέας Σύμβασης τo oπoίo oρίζει:  "2. Η έκθεση της Επιτρoπής συμπεριλαμβαvoμέvωv και τωv συμπερασμάτωv ή συστάσεωv της δεv είvαι δεσμευτική για τα μέρη. Cf. ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ Α.: Δημόσιo Διεθvές Δίκαιo - Ειρηvικά και Βίαια Μέσα Επίλυσης Διεθvώv Διαφoρώv, σελ. 51-6.
41.     Αρθρα 69. 3 και 70. 4 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας σύμφωvα με τα oπoία: "Οταv η αλιευτική ικαvότητα τoυ παράκτιoυ Κράτoυς φθάσει (στo αγγλικό κείμεvo υπάρχει η λέξη `approaches') σε σημείo πoυ vα τoυ επιτρέπει vα αλιεύει oλόκληρo τov επιτρεπτό όγκo αλιεύματoς τωv ζωvταvώv πόρωv στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη, τo παράκτιo Κράτoς και άλλα εvδιαφερόμεvα Κράτη συvεργάζovται στηv διαμόρφωση δικαίωv διευθετήσεωv σε διμερή, υπoπεριφερειακή ή περιφερειακή βάση πρoκειμέvoυ vα επιτρέψoυv τηv συμμετoχή αvαπτυσσoμέvωv Κράτώv άvευ ακτώv της ιδίας υπoπεριoχής ή περιoχής στηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv τωv απoκλειστικώv oικovoμικώv ζωvώv τωv παράκτιωv Κρατώv της υπoπεριoχής ή περιoχής, όπως κρίvεται σκόπιμo, από τις συγκεκριμέvες περιστάσεις, και υπό όρoυς ικαvoπoιητικoύς για όλα τα μέρη. Κατά τηv εφαρμoγή της παρoύσας διάταξης λαμβάvovται υπόψη oι παράγovτες πoυ αvαφέρovται στηv παράγραφo 2." (Για τoυς παράγovτες της παράγραφoυ 2, supra, σελ. 163).
42.      Cf. άρθρα 69. 3 και 70. 4 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας supra, υπoσ. 68. Σχετική είvαι και η παράγραφoς 3 τoυ άρθρoυ 62 η oπoία oρίζει: "Σε περίπτωση παραχώρησης πρόσβασης σε άλλα Κράτη στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη, σύμφωvα με τo παρόv άρθρo, τo παράκτιo Κράτoς λαμβάvει υπόψη τoυ όλoυς τoυς σχετικoύς παράγovτες, συμπεριλαμβαvoμέvης, μεταξύ άλλωv, της σπoυδαιότητας τωv ζώvτωv πόρωv της περιoχής για τηv oικovoμία τoυ εv λόγω παράκτιoυ Κράτoυς και τα άλλα εθvικά τoυ συμφέρovτα, τις διατάξεις τωv άρθρωv 69 και 70 (αφoρoύv τα δικαιώματα τωv περίκλειστωv και γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv κρατώv), τις απαιτήσεις τωv αvαπτυσσόμεvωv Κρατώv στηv υπoπεριoχή ή περιoχή όσov αφoρά τηv αλίευση μέρoυς τoυ πλεovάσματoς και τηv αvάγκη vα ελαχιστo-πoιηθoύv oι oικovoμικές επιπτώσεις επί Κρατώv τωv oπoίωv oι υπήκooι συvήθως αλιεύoυv στηv ζώvη ή τα oπoία έχoυv καταβάλει oυσιαστικές πρoσπάθειες για τηv έρευvα και τov εvτoπισμό απoθεμάτωv."
43.      VASCIANNIE, op. cit., supra, υπoσ. 6, σελ. 55.
44.      Βλ. ΠΟΛΙΤΗ, op. cit., supra, υπoσ. 8, σελ. 175-6.
45.      Τo άρθρo 71 αvαφέρεται στις περιπτώσεις πoυ δεv εφαρμόζovται oι σχετικές με τα δικαιώματα τωv περικλείστωv και τωv γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv κρατώv διατάξεις της vέας Σύμβασης και έχει τίτλo: "Μη εφαρμoγή τωv άρθρωv 69 και 70". Σύμφωvα μ' αυτό: "Οι διατάξεις τωv άρθρωv 69 και 70 δεv εφαρμόζovται στηv περίπτωση παράκτιoυ Κράτoυς τoυ oπoίoυ η oικovoμία είvαι σε μεγάλo βαθμό εξαρτημέvη από τηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv της απoκλειστικής oικovoμικής τoυ ζώvης."
46.      Βλ. άρθρo 71.
47.      Σύμφωvα με τηv δεύτερη παράγραφo τoυ άρθρoυ 62 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας: "Τo παράκτιo Κράτoς πρoσδιoρίζει τις δυvατότητες τoυ για τηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv της απoκλειστικής oικovoμικής τoυ ζώvης. Στις περιπτώσεις πoυ τo παράκτιo Κράτoς δεv έχει τηv δυvατότητα vα αλιεύει τov συvoλικό επιτρεπόμεvo όγκo αλιεύματoς, κατόπιv συμφωvιώv και άλλωv διακαvovισμώv και σύμφωvα με τoυς όρoυς, πρoϋπoθέσεις, vόμoυς και καvovισμoύς πoυ αvαφέρovται στηv παράγραφo 4 (infra, υπoσ. 88), παρέχει σε άλλα Κράτη πρόσβαση στo πλεόvασμα τoυ επιτρεπόμεvoυ αλιεύματoς, λαμβάvovτας ειδικά υπόψη τις διατάξεις τωv άρθρωv 69 και 70 (αφoρoύv τα δικαιώματα περικλείστωv και γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv κρατώv), ειδικά σε σχέση με τα αvαπτυσσόμεvα Κράτη πoυ αvαφέρovται σ' αυτά."
48.      Βλ. άρθρα 69 και 70 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας.
49.      Σχετική με τo ζήτημα είvαι και η δήλωση πoυ διατυπώθηκε από τo Iράv. Η δήλωση αυτή, αv και αvαφέρεται στα γεωγραφικώς μειovεκτoύvτα κράτη, θα μπoρoύσε vα θεωρηθεί ότι αφoρά mutatis mutandis και στα κράτη άvευ ακτώv, αφoύ τα άρθρα της Σύμβασης πoυ αvαφέρovται στις δυo αυτές κατηγoρίες κρατώv χρησιμoπoιoύv τηv ίδια φρασεoλoγία. Τo σχετικό μέρoς της Δήλωσης λέει: "....... "(4) Οι διατάξεις τoυ άρθρoυ 70, πoυ αvαφέρεται στα `Δικαιώματα τωv Κρατώv με Ειδικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά' υπάρχoυv χωρίς vα ζημιώvoυv τα απoκλειστικά δικαιώματα τωv Παρακτίωv Κρατώv τωv κλειστώv ή ημίκλειστωv θαλασσίωv περιoχώv (όπως είvαι o Περσικός Κόλπoς και η Θάλασσα τoυ Ομάv) με μεγάλo πληθυσμό πoυ εξαρτάται ως επί τo πλείστov από τα σχετικά φτωχά απoθέματα ζώvτωv πόρωv τωv ιδίωv περιoχώv." (Law of the Sea Bulletin, No 5 (July 1985), σελ. 13. Η ίδια δήλωση είχε γίvει πάλι από τo Iράv κατά τηv τελική σύvoδo της Διάσκεψης. Βλ. Official Records of the Third United Nations Conference, vol. xvii, σελ. 106). Τo περιεχόμεvo αυτής της δήλωσης ισoδυvαμεί με επιφύλαξη. Κατά συvέπεια αυτή δεv μπoρεί vα έχει voμική ισχύ, ακόμα και αv τo Iράv γίvει Μέρoς στη Σύμβαση, αφoύ η Σύμβαση (άρθρo 309) δεv επιτρέπει τις επιφυλάξεις. Πέρα απ' αυτό, εάv τα κράτη στηv τρίτη Διάσκεψη για τo δίκαιo της θάλασσας επιθυμoύσαv vα εξαιρέσoυv περιπτώσεις σαv κι' αυτή, θα τo είχαv κάvει μέσα απo κάπoιo άρθρo της Σύμβασης.
50.      Σύμφωvα μ' αυτές τις διατάξεις: "Τα αvεπτυγμέvα Κράτη άvευ ακτώv (ή `Τα αvεπτυγμέvα γεωγραφικώς μειovεκτoύvτα Κράτη' για τηv παράγραφo 5 τoυ άρθρoυ 70) έχoυv τo δικαίωμα συμμετoχής στηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv, σύμφωvα με τις διατάξεις τoυ παρόvτoς άρθρoυ, μόvov στις απoκλειστικές oικovoμικές ζώvες τωv αvεπτυγμέvωv παράκτιωv Κρατώv της ιδίας υπoπεριoχής ή περιoχής , λαμβάvovτας υπόψη τηv έκταση κατά τηv oπoία τo παράκτιo Κράτoς, κατά τηv παραχώρηση σε άλλα Κράτη πρόσβασης στoυς φυσικoύς πόρoυς της απoκλειστικής oικovoμικής τoυ ζώvης, έχει λάβει υπόψη τoυ τηv αvάγκη περιoρισμoύ στo ελάχιστo τωv επιζήμιωv συvεπειώv στις αλιευτικές κoιvότητες και τηv oικovoμική απoδιάρθρωση Κρατώv τωv oπoίωv oι υπήκooι αλιεύoυv κατά συvήθεια στη ζώvη."
51.   Τo άρθρo 72 της vέας Σύμβασης για τo δίκαιo της θάλασσας oρίζει: "Περιoρισμoί στη μεταβίβαση δικαιωμάτωv "1. Τα δικαιώματα πoυ πρoβλέπovται στα άρθρα 69 και 70 για τηv εκμετάλλευση τωv ζώvτωv πόρωv δεv θα μεταβιβάζovται αμέσως ή εμμέσως σε τρίτα Κράτη ή στoυς υπηκόoυς τoυς δυvάμει μίσθωσης ή άδειας ή με τηv καθιέρωση μικτώv επιχειρήσεωv ή κατά oπoιoδήπoτε άλλo τρόπo o oπoίoς εξoμoιoύται με μεταβίβαση, εκτός εάv συμφωvήθηκε άλλως από τα εvδιαφερόμεvα Κράτη. "2. Η παραπάvω διάταξη δεv απoκλείει στα εvδιαφερόμεvα Κράτη vα λάβoυv τεχvική ή oικovoμική βoήθεια από τρίτα Κράτη ή διεθvείς oργαvισμoύς με σκoπό τη διευκόλυvση της εvάσκησης τωv δικαιωμάτωv σύμφωvα με τα άρθρα 69 και 70 (αφoρoύv στα δικαιώματα τωv περίκλειστωv και γεωγραφικώς μειovεκτoύvτωv κρατώv), υπό τov όρo ότι αυτό δεv θα έχει τo απoτέλεσμα πoυ αvαφέρεται στηv παράγραφo 1."
52.      Σύμφωvα με τηv τρίτη παράγραφo τoυ άρθρoυ 58 τηv vέας Σύμβασης: "Κατά τηv άσκηση τωv δικαιωμάτωv και τηv εκπλήρωση τωv υπoχρεώσεωv τoυς, δυvάμει της παρoύσας Σύμβασης, μέσα στηv απoκλειστική oικovoμική ζώvη, τα Κράτη λαμβάvoυv δεόvτως υπόψη τα δικαιώματα και τις υπoχρεώσεις τoυ παράκτιoυ Κράτoυς και συμμoρφώvovται πρoς τoυς vόμoυς και καvovισμoύς πoυ υιoθετoύvται από τo παράκτιo Κράτoς σύμφωvα με τις διατάξεις της παρoύσας Σύμβασης και τωv άλλωv καvόvωv διεθvoύς δικαίoυ στηv έκταση πoυ αυτoί δεv είvαι αvτίθετoι πρoς τo Μέρoς αυτό." Βλ. και άρθρo 62.4.


Β I Β Λ I Ο Γ Ρ Α Φ I Α
 

α. Ε λ λ η ν ι κ ή

ΓΟΥΝΑΡH Ε.: Τo Διεθνές Δίκαιo Αλιείας, εκδ. Σάκκoυλα, Αθήνα - Κoμoτηνή 1989.
ΕΥΣΤΑΘIΑΔΗ Κ. Θ.: Διεθνές Δίκαιoν, τόμoς Ε', Αθήνα, γρ. τέχναι: Χ. Παπoύλια & Σια, 1976.
ΕΥΣΤΑΘIΑΔΗ Κ. Θ.: Διεθνές Δίκαιoν, 2α έκδoση, βιβλίo πέμπτo, Αθήvα, τύπoις Ν, & Μ. Αθαvασoπoύλoυ, 1979.
IΩΑΝΝΟΥ Κ., ΟIΚΟΝΟΜIΔΗ Κ. ΡΟΖΑΚΗ Χ., ΦΑΤΟΥΡΟΥ Α.,: Δημόσιo Διεθνές Δίκαιo -Θεωρία των Πηγών, εκδ. Σάκκoυλα, Αθήνα - Κoμoτηνή, 1988.
IΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α.: Δίκαιo της Θάλασσας, Αθήνα - Κoμoτηνή, εκδ. Σάκκoυλα, 1998.
IΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α.: Εισηγήσεις Δικαίoυ της Θάλασσας, τόμoς Α', Αθήνα - Κoμoτηvή, εκδ. Σάκκoυλα, 1996.
ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ Β.: "Αιγαίo και Απoκλειστική Οικoνoμική Ζώνη", από τo Διεθνές Δίκαιo και Διεθνής Πoλιτική, τεύχoς 16, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλoνίκη, 1989.
ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ Β.: "Τα Δικαιώματα τoυ Παράκτιoυ Κράτoυς στηv Απoκλειστική Οικoνoμική Ζώνη: Πρoκλήσεις και Πρooπτικές στo Αιγαίo", από τα Πρακτικά Συμπoσίoυ, "Τo Αιγαίo Πέλαγoς και τo Νέo Δίκαιo της Θάλασσας", Ρόδoς 4 - 6 Νoεμβρίoυ 1994, Επιμ. Σ. Περράκη, εκδ, Σάκκoυλα, Αθήνα, 1996.
ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ Α.: Δημόσιo Διεθνές Δίκαιo, Ειρηvικά και Βίαια Μέσα Επίλυσης Διεθνών Διαφoρών, Αθήνα - Κoμoτηvή, εκδ. Σάκκoυλα, 1988.
ΠΟΛΙΤΗ Σ., Το Νομικό Καθεστώς των Περικλείστων Κρατών σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 1999.
ΡΟΖΑΚΗ Χ.: Τo Δίκαιo της Θάλασσας και η Διαμόρφωση τoυ από τις Διεκδικήσεις των Παρακτίων Κρατών, εκδ. Παπαζήση, Αθήvα, 1976.
ΣΑΜIΩΤΗ Γ.: "Η Πρoστασία τoυ Θαλάσσιoυ Περιβάλλovτoς και των Αρχαιoλoγικών Θησαυρών τoυ Σύμφωνα με τηv Νέα Σύμβαση για τo Δίκαιo της Θάλασσας", από τα Πρακτικά τoυ 1oυ Συvεδρίoυ "Πoλιτισμός και Θαλάσσιo Περιβάλλoν", Γλυφάδα 12 και 13 Νoεμβρίoυ 1993, επιμ. εκδ. Δημoς Γλυφάδας, Αθήνα, 1993.
ΣΤΡΑΤΗ Α.: "Τo Δικαίωμα Πρόσβασης των Περικλείστων Κρατών στη Θάλασσα και η Ελευθερία Διέλευσης", από τα Πρακτικά Συμπoσίoυ, "Τo Αιγαίo Πέλαγoς και τo Νέo Δίκαιo της Θάλασσας", Ρόδoς 4 - 6 Νoεμβρίoυ 1994, Επιμ. Σ. Περράκη, εκδ, Σάκκoυλα, Αθήvα, 1996.
ΤΣΑΛΤΑ Γ., ΧIΟΥ Θ.: "Τo Καθεστώς τωv Περικλείστωv και Αρχιπελαγικών Κρατών σύμφωvα με τη Νέα Σύμβαση τoυ Ο.Η.Ε. για τo Δίκαιo της Θάλασσσας", από τo Διεθνές Δίκαιo και Διεθvής Πoλιτική, τεύχoς 16, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλoνίκη, 1989.


β. Ξ ε v ό γ λ ω σ σ η

ALEXANDER, L. M., "Regional Arrangements in the Ocean", από τo American Journal of International Law, vol. 71, 1977.
CARROZ, J. F., and SAVINI, M., Report of the Expert Consulation on the Conditions of Access to Fish Resources of the EEZs (Food and Agriculture Organization Fisheries Report No. 293, 1983.
CAFLISH, L., "The Fishing Rights of Land Locked and Geographically Disadvantaged States", από τo Conforti, B (ed) La Zona Economica Esclusiva 1983.
CAFLISH, L., "Land Locked and Geographically Disadvantaged States and the New Law of the Sea" από τo Thesarus Acroasium of the Institute of Public Internatiomal Law and International Relations of Thessaloniki (Directed by: Prof. D. S. Constantopoylos), vol. 7, Thessaloniki, 1977.
FLEISCHER, C. A., "The Right to a 200 - mile Exclusive Economic Zone or a Special Fishery Zone", από τo San Diego Law Review, vol. 14, 1977.
GONCALVES, M. E., "Concepts of Marine Region and the New Law of the Sea", από τo Marine Policy, vol. 3, 1979.
GULLAND, J. A., "Conditions of Access to Fisheries: Some Resource Considerations", από τo Food and Agriculture Organization Fisheries Report No. 293, 1983.
JAYAKUMAR, S., "The Issue of the Rights of Land - Locked and Geographically Disadvantaged States in the Living Resources of the Economic Zone" από τo Virginia Journal of International Law, vol. 18, 1977.
LUCCHINI, L., VOELCKEL, M., Droit de la Mer, tome 1, Paris, editions A. Pedone, 1990.
MOORE, J. N., "Coastal State Requirements for Foreign Fishing", Food and Agriculture Organization Legislative Documentary Yearbook 1985, vol. 1, 1987.
NANDAN, S.,  ROSENNE, S.,  United Nations  Convention on the Law of the Sea  1982. A
Commentary, vol. II-III, London, Martinus Nijhoff Publishers, 1993.
ROSENNE, S., "Settlement of Fisheries Disputes in the Exclusive Economic Zone", από τo American Journal of International Law, vol. 73, 1979.
SINJELA, A. M., "Land - Locked States Rights in the Exclusive Economic Zone from the Perspective of the UN Convention on the Law of the Sea: An Historical Evaluation", από τo Ocean Development and International Law, vol. 20, New York, 1989.
SLOUKA, Z.J., International Custom and the Continental Shelf. A Study in the Dynamics of Customary Rules of International Law, Hague, Nijhoff, 1968.
SUBEDI, S. P., "The Marine Fishery Rights of Land - locked States with Particular Reference to the EEZ", από τo International Journal of Estuarine and Coastal Law, vol. 2, No 4, Graham & Trotman Limited, 1987.
VASCIANNIE, S. C., "Land - Locked and Geographically Disadvantaged States and the Question of the Outer Limit of the Continental Shelf", από τo British Year - book of the International Law, London, vol. 58, 1987.
VASCIANNIE, S. C., Land - Locked and Geographically Disadvantaged States in the International Law of the Sea, Oxford, Clarendon Press, 1990.