Γράφει ο
Δημήτρης Μπάκας

Προοίμιο

Κάθε πόνος είναι κακός. Είναι το πιο αντιπαθητικό συναίσθημα. Ποιος άραγε θέλει να πονάει; Μάλλον ένας ανόητος θα ήθελε να πονάει ή να χαίρεται γιατί πονάει ο διπλανός του!  Εκτός εάν κάποιο μίσος  τον κάνει να χαίρεται  στη δυστυχία του άλλου,  που σημαίνει ότι είναι χαιρέκακος ήτοι, κατ’ ελάχιστο δεν  έχει ανθρωπιά. 

Να συμπονάς  σημαίνει ότι υποφέρεις μαζί με τον άλλο, όταν εκείνος πονάει και υποφέρει. Η συμπόνια δεν αποπνέει χαρά , όπως π χ. η γενναιοδωρία. Δεν είναι ευχάριστη και όμως αξίζει τόσο πολύ, γιατί  ανακουφίζει  σημαντικά. Είναι ως εάν να μοιραζόμαστε το φορτίο του πόνου!

 Είναι δύσκολη αρετή  η συμπόνοια, γιατί απαιτεί μεγάλη ψυχική δύναμη. Αξίζει, όμως, πολύ, τόσο για εκείνον που υποφέρει, όσο και για εκείνον που την  πράττει, γιατί του ανταποδίδει ψυχικό εισόδημα ανώτερης βαθμίδας.

Εισαγωγή

Συμπόνια είναι η συναίσθηση του πόνου που νιώθει κάποιος άλλος ή των δεινών  που τον πλήττουν σε συνδυασμό με την επιθυμία να τον ανακουφίσει. Η αξία  της συμπόνοιας αναδεικνύεται  από τα αντίθετά της. Ποιος αποδέχεται να του  καταλογίσουν:  σκληρότητα, ωμότητα, ψυχρότητα, αδιαφορία, αναλγησία  ακόμη και αναισθησία;  Γι’ αυτό η συμπόνια  είναι αγαπητή. Είναι αδελφή της συμπάθειας και  βρίσκεται πολύ κοντά στην ενσυναίσθηση(empathy).

 Είναι δυνατόν να ζούμε σε ένα Κόσμο που σε όλα τα πλάτη του  αναζητούμε όλοι μας τη συμπάθεια και εμείς να αρνούμαστε τη συμπόνια; Βέβαια προτιμάμε τα συναισθήματα και αποφεύγουμε τις αρετές που απαιτούν προσπάθεια και πράξη. Η συμπόνια είναι συναίσθημα αλλά και αρετή συνάμα. Ακριβώς γι’ αυτό έχει απαιτητικά στοιχεία, αλλά ουσιαστικά  συνιστά   ψυχική δύναμη της ανθρώπινης ζωής. Όσο απλή και εάν φαίνεται, είναι συνδυασμός αρκετών αρετών.

Η συμπόνια στο πλαίσιο των αρετών

Δεν υπάρχει πιο ευχάριστο συναίσθημα από τη συμπάθεια! Είναι η πιο γοητευτική! Η γοητεία της οφείλεται στο ότι είναι ταυτόχρονα προτέρημα και συναίσθημα. Μια αμφίδρομη ευτυχής συνάντηση!  Ένα «χαμόγελο» ζωής!  Έχει, όμως,  ένα σοβαρό  κενό!  Γι’ αυτό ανήκειστις μη πλήρεις αρετές! Είναι η συναισθηματική συμμετοχή σ’ αυτό που νοιώθει ο άλλος. Ήτοι,  αξίζει όσο αξίζουν τα συναισθήματά του.  Συμπαθητικός άνθρωπος, όμως, μπορεί να είναι και ένας κακοποιός!  Ένας  ληστής μπορεί να είναι θαρραλέος,  ευγενικός και γενναιόδωρος! 

Η συμπόνια είναι μια μορφή συμπάθειας όταν συμμερίζεται τα βάσανα του άλλου. Η συμπάθεια στη χαρά συνιστά  αξία, αρκεί να μη διακατέχεται από ζήλεια, μίσος. Γιατί το να μοιράζεσαι τη χαρά που νοιώθει κάποιος στη θέα του κακού ενός άλλου φυσικά δεν είναι ηθική στάση. Μάλλον είναι φρίκη! Επίσης, ως άνθρωποι, αντιλαμβανόμαστε  τη συμπόνια ως το αντίθετο του εγωισμού που δεν νοιάζεται για κανέναν.

Οίκτος, είναι θλίψη που νοιώθουμε μπροστά  στα δεινά που αντιμετωπίζει ο άλλος. Όμως έχει  υπεροπτικό χαρακτήρα. « Ο οίκτος είναι συχνά ένα συναίσθημα προβολής των δικών μας δεινών στα δεινά του άλλου» (Αριστοτέλης). Ο φόβος να μας συμβούν, μάς εμπνέει τον οίκτο για τους άλλους που έχουν πληγεί.

« Η συμπόνια είναι μια εξ αντανακλάσεως δευτερογενής φιλανθρωπία, γιατί  εξαρτάται από το θέαμα της δυστυχίας το άλλου».(Ζανκέλεβιτς).

Η συμπόνια είναι αυθόρμητη και συμπάσχει με τον άλλον εάν είναι δυστυχισμένος.

 Η φιλανθρωπία αναδύεται σε κάθε περίπτωση  και προπαντός εάν είναι δυστυχισμένος ο πλησίον μας.

 Η συμπόνια συνιστά το κατώφλι της ελεήμονος αγάπης. Είναι η πιο εύλογη  αγάπη!

 Σχολιασμός

   Η συμπόνια δεν μπορεί να μας οδηγήσει άμεσα  σε υπέρτερες αρετές, όπως  στη δικαιοσύνη και στην αγάπη του ελέους, αλλά  συνιστά βασικό ενδόσιμο. Έχει πιο «οικουμενικό» χαρακτήρα και  επεκτείνεται και σε  άλλα έμβια όντα.  Αγαπάμε τα ζώα και έχουμε ανάλογη συμπεριφορά απέναντί τους από συμπόνια ή σεβασμό. Ήτοι  η συμπόνια υπερβαίνει  την ανθρωπότητα και μας ξανοίγει σε κάθε ζωντανό πλάσμα που υποφέρει.

 Είναι από τα πιο αναγκαία συναισθήματα. Συνιστά την ανθρώπινη σοφία  της ζωής, χωρίς την οποία  δεν θα υπήρχε ανθρωπινότητα! Η ανθρωπιά στο βαθμό που είναι αρετή  είναι συνώνυμη της συμπόνιας! Εάν δεν έχουμε στοιχειώδη συμπόνια είμαστε απάνθρωποι!  Γι’ αυτό κρίνεται ότι πρέπει πάντα να επιδιώκεται ένας πλανητικής κλίμακας ανθρωπισμός, με άρωμα και γεύση συμπόνιας! Γιατί η συμπόνια είναι πρώτα συναίσθημα και μετά αρετή.

 Η συμπόνια πηγάζει από την αγάπη για τον  εαυτό μας, λόγω ταύτισης, αλλά μετριάζει το ζήλο που έχουμε για τον εαυτό, βλέποντας τον άλλο να υποφέρει. « Κάνε ό,τι είναι καλό για εσένα αποφεύγοντας όσο μπορείς να βλάψεις τον άλλον».

Ο οίκτος σχεδόν πάντα συνοδεύεται από ένα αίσθημα ανωτερότητας. Δεν ενδείκνυται να εκφράσουμε τον οίκτο μας  που εκδηλώνεται, συνήθως,  αφ΄ υψηλού!  Η συμπόνοια , αντίθετα , είναι οριζόντια. Είναι ενσυναίσθηση.  Ένα συναίσθημα μεταξύ ίσων ή μάλλον πραγματώνει αυτή την ισότητα βοηθώντας στη μοιρασιά του πόνου.  Δεν υπάρχει οίκτος δίχως κάποια  ίχνη περιφρόνησης ούτε  συμπόνια δίχως σεβασμό! Με τη συμπόνια  αναδύεται το κουράγιο και το θάρρος. Γινόμαστε πιο ανθρώπινοι!

Η  πολιτική λύνει τα προβλήματα που δεν μπορούν τα μεμονωμένα άτομα να λύσουν. Από μόνη της, όμως, δεν καλύπτει τα πάντα Απαιτείται, οπωσδήποτε, και  η ανθρωπινότητα.  Αναγκαία πάντοτε είναι η ανθρώπινη συγκεκριμένη φιλόστοργη πράξη! Εδώ αναδεικνύεται η αξία της αλληλεγγύης μας. Καθένας με τις δυνατότητές του, ό,τι θέλει, ανάλογα με τη γενναιοδωρία του. Το εγώ αποφασίζει κυριαρχικά όχι όμως αποκλειστικά μόνο του.

Η συμπόνια μαζί με τη  γενναιοδωρία, μπορούν να μας  κάνουν να αγωνιστούμε πιο αποτελεσματικά για το καλύτερο ηθικό καλό.  Να τηρούμε στάση αδελφικής προσέγγισης, σεβασμού, συμπάθειας  και  υποστήριξης.

Αυτή είναι η ουσία της συμπόνιας! Φιλευσπλαχνία και όχι περιφρόνηση, καταφρόνηση….

Αποτιμήσεις

Κάθε αρνητική διάθεση πρέπει να  στρέφεται κατά της δυστυχίας όχι κατά του δυστυχισμένου συνάνθρωπου. Ο οίκτος είναι, συνήθως, ένα αφηρημένο συναίσθημα! Συμπόνια, αντίθετα , είναι πιο συγκεκριμένη. Συνιστά τη λυπημένη αγάπη.  Είναι αρετή.

Η συμπόνια είναι μια ψυχική διάθεση γλυκύτητας που επηρεάζει θετικά τον πάσχοντα συνάνθρωπο, δίνοντας μια δόση, έστω ελάχιστης, χαράς!

 Πάντα υπάρχουν περιθώρια για ευφρόσυνη συμπόνια! Λιγότερο παθητική οδύνη και περισσότερο ενεργητική διαθεσιμότητα. Λιγότερη θλίψη και περισσότερη συμπαράσταση.  Λιγότερο πάθος και περισσότερη φρόνηση και υπομονή.  

Αντί να τους λυπόμαστε γιατί να μη τους βοηθάμε, αν μπορούμε; Δεν είμαστε, φυσικά,  υποχρεωμένοι να κάνουμε δικά μας τα βάσανα των άλλων, αλλά εάν μπορούμε, ας τους ξαλαφρώσουμε.  Να συμπάσχουμε με τους φίλους μας όχι στο κλάμα τους, αλλά με την συμπαράστασή μας και με την προσφορά βοήθειας.  Η αγάπη και η γενναιοδωρία πρέπει να μας ωθούν. Όχι ο οίκτος! Ο οικτίρμων  αξίζει μόνο σε σχέση με  τον αντίθετόν του, τον απάνθρωπο!  Σε έναν άνθρωπο που είναι άδικος και  άξεστος ο οίκτος του   είναι καλύτερος από τη βάναυση αναισθησία!

Η συμπόνια είναι ένα συναίσθημα. Το νιώθει ή όχι ο καθένας μας. Δεν γίνεται με παραγγελία και εντολή. Γι’ αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει «καθήκον», όπως διατύπωσε ο   Καντ. Εντούτοις, είναι καθήκον μας  να συμμετέχουμε ενεργητικά και να καλλιεργούμε  τα φυσικά αισθήματα συμπάθειας. Να μη αποφεύγουμε τους τόπους όπου βρίσκονται οι δυστυχισμένοι!

Επίλογος

         Δεν αποφασίζει κανείς το πότε να αγαπήσει! Μαθαίνει, όμως τρόπους να αγαπά. Το ίδιο ισχύει και με τη συμπόνια. Δεν έχουμε καθήκον να νοιώθουμε συμπόνια, οφείλουμε όμως να αναπτύξουμε μέσα μας την ικανότητα να συμπονούμε. Η συμπόνια απαιτεί προσπάθεια και  δύναμη θέλησης, για να καταστεί  αρετή.  Αναδύεται από μια ωραία αρμονική  σύνθεση του συναισθήματος αγνής θλίψης  και της ψυχικής δύναμης για ηθική πράξη.

Κάθε πόνος είναι ένα κακό με την έννοια της δυστυχίας.  Το να συμμεριζόμαστε  τον πόνο είναι μια ψυχική διάθεση και ηθική στάση. Η  λύπη είναι η ελάχιστη μορφή συμπόνιας.

Τα κοινά ανθρώπινα μέτρα, εκτιμάται,ότι  αδυνατούν να προσεγγίσουν το Παράδειγμα  της  συμπόνιας του Χριστού για τους δημίους του!  Η συμπόνια για εμάς τους κοινούς ανθρώπους είναι μια  δύναμη να  περνάμε από τη συναισθηματική ζωή στην ηθική τάξη. Από αυτό που νοιώθουμε  σε εκείνο που θέλουμε, από αυτό που είμαστε σε εκείνο που οφείλουμε να είμαστε.

Εκεί ακριβώς όπου αναδύεται η αγάπη, που φυσικά δεν συμπεριλαμβάνεται πάντα στις δυνατότητές μας , ενώ η συμπόνια είναι εφικτή, αρκεί να μην αδιαφορήσουμε!

Συμπόνια είναι η συναίσθηση του πόνου που νοιώθει κάποιος αλλά και των δεινών που τον πλήττουν σε συνδυασμό με την επιθυμία και βούληση να τον ανακουφίσει.

 Η μεγάλη Χριστιανική αρετή είναι η   ευσπλαχνία, η φιλόστοργη και ελεήμων αγάπη, που ασφαλώς έχουν  μεγαλύτερη αξία.  Η συμπόνια , όμως, είναι πιο προσιτή, εκδηλώνεται πιο εύκολα καθόσον εμπεριέχει την πραότητα( γλυκύτητα) που μας φέρνει πιο κοντά στο  ανθρώπινο είναι. Είναι σχετικά πιο εύκολη γιατί είμαστε , ευτυχώς, πιο επιρρεπείς στη θλίψη από όσο στη χαρά.

Το μήνυμα του Χριστού είναι μεγαλειώδες,  είναι όμως για λίγους, τους  εκλεκτούς! Εμείς μπορούμε να  ξεκινήσουμε  από τη συμπόνια που είναι προσιτή σε όλους μας. Εκτός από τους εγωιστές και τους εντελώς αδιάφορους!

Η συμπόνια, η οποία  μας χωρίζει από τη βαρβαρότητα, μπορεί να θεωρηθεί ως η  μητέρα όλων των αρετών. Η γενναιοδωρία, επιείκεια, η ευμένεια,  η σωφροσύνη , η αγάπη, ακόμη και η δικαιοσύνη χωρίς τη συμπόνια δεν ευδοκιμούν.

Όποιος συμπονάει τείνει να πράξει ό,τι οφείλει!