Γράφει ο Λ. Δελλασούδας 

Όπως προ πολλών ετών έχουμε γράψει η κοινωνική ένταξη των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Α.Μ.Ε.Α.),  σήμερα Ατόμων με Αναπηρία  και κατά πρόταση του γράφοντος  Πρόσωπα με Αναπηρία  «καθίσταται, προοδευτικά, όλο και γενικότερη κοινωνική αντίληψη, η οποία για να εκδηλωθεί ως πράξη προϋποθέτει τη συμβολή και τη συνεργασία όλων των παραγόντων της αγωγής. Σε μια τέτοια προσπάθεια ο ρόλος της Εκκλησίας είναι προφανής, ιδιαίτερα σήμερα που ο ρόλος του κοινωνικού κράτους εμφανίζεται με σαφείς τάσεις προοδευτικού αυτοπεριορισμού. Η ορθόδοξη χριστιανική Εκκλησία έχει εκ παραδόσεως αναπτύξει το γενικότερο έργο της διακονίας και της φιλανθρωπίας, το οποίο, κατ’ αρχήν, καλύπτει και τα Α.Μ.Ε.Α.

 Όμως, η αυτοτελής δράση με στόχο την αυτοδύναμη κοινωνική ένταξη των προσώπων αυτών, τουλάχιστον όπως προκύπτει από σχετική έρευνά μας τα αποτελέσματα της οποίας περιγράφονται στο μετά χείρας έργο, δεν είναι συστηματικά οργανωμένη. Βέβαια, η κοινωνική ένταξη των Α.Μ.Ε.Α. δεν είναι υπόθεση μόνο της επίσημης εκκλησίας και των άλλων παραγόντων της αγωγής αλλά υπόθεση όλων μας, μέσω της στάσης μας και των έργων μας. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος και της θρησκευτικής αγωγής αποτελεί σημαντικό παράγοντα για έναν τέτοιο προσανατολισμό και, ως εκ τούτου, αποτέλεσε και το αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος ‘‘Θρησκευτική αγωγή και κοινωνική ένταξη Α.Μ.Ε.Α.’’.

Κατά την πρώτη φάση του προγράμματος αυτού πραγματοποιήθηκε η καταγραφή τής έκτασης, του βαθμού και του ποιοτικού χαρακτήρα τής ήδη αναπτυγμένης δράσης από τις ορθόδοξες χριστιανικές Εκκλησίες για την κοινωνική ένταξη των Α.Μ.Ε.Α., καθώς και των σχετικών προτάσεων. Τα αποτελέσματα της φάσης αυτής, που αναφέρονται στην εντός Ελλάδος δράση, έχουν ήδη δημοσιευτεί υπό τον τίτλο: ‘’Εκκλησία και Κοινωνική ένταξη ατόμων με ειδικές ανάγκες’’  Αθήνα, 1997»,  [ Βλ. εδώ (PUBLICATIONS => Publications I , α.α. 11,12,14,15,16, 21) όλα τα δημοσιευμένα αποτελέσματα των πρώτων φάσεων του προγράμματος. Το με α.α.16  έργο (σ.15 και 70-75), από το οποίο και προέρχονται τα αναφερόμενα  στο παρόν άρθρο αποσπάσματα, περιλαμβάνει και τις εκτός Ελλάδος δράσεις και προτάσεις τής Χριστιανικής Εκκλησίας].

Μεταξύ των υπόψη προτάσεων αυτών υπάρχει και μία πρόταση του γράφοντος, η οποία κατά την παρούσα συγκυρία μπορεί να τύχει ιδιαίτερης προσοχής, καθόσον μάλιστα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, εξ αιτίας τής εξαιρετικής συγκυρίας αφενός και της εκ του λόγου τούτου ‘‘ειδικής’’ εφαρμογής της συμβάλλει στο να υπάρξει ενδιαφέρον εκ μέρους των αρμοδίων υπηρεσιών τής Εκκλησίας,  για την περαιτέρω ανάπτυξή της.

Σπεύδουμε να σημειώσουμε προκαταβολικά ότι, όπως είναι γνωστό, η αντίληψη από την θέαση ενός αντικειμένου συναρτάται από την οπτική γωνία τού θεατή και ασφαλώς από την φανταστική-εικαζόμενη εικόνα, την οποία αυτός σχηματίζει για το αθέατο μέρος τού υπόψη αντικειμένου, ενώ η δυνατότητα  κατανόησης της εικόνας του όλου είναι ανάλογη προς τον βαθμό τής προϋπάρχουσας εμπειρίας. Βεβαίως, αν θα θέλαμε να είμαστε περισσότερο αναλυτικοί ή επεξηγηματικοί, θα πρέπει να προσθέσουμε,  ότι στην έννοια της θέσης θα πρέπει να ενταχθεί και η απόσταση από το θεώμενο αντικείμενο, ο βαθμός οπτικής ικανότητας του θεατή κ.ά. όπως π.χ. η  διαύγεια της ατμόσφαιρας. Κατ’ ανάλογο τρόπο θα μπορούσε καθένας μας να δει και να περιγράψει ένα γεγονός ακόμη και με διαμετρικά αντίθετους προσδιοριστικούς όρους, ενώ παράλληλα το γεγονός αυτό μπορεί να μας προκαλέσει διάφορες σκέψεις (θετικές, αρνητικές, επαγωγικές) ή να μας αφήσει αδιάφορους.

Με αφετηρία το σκεπτικό αυτό και με βάση τα παρακάτω δεδομένα, ο υπογράφων το παρόν άρθρο καταθέτει παρακάτω πρόταση για μελέτη μιας πρότασης, η οποία έρχεται ως συμπλήρωμα - ολοκλήρωση μιας ήδη εν λειτουργία εφαρμογής - λύσης για την αντιμετώπιση ‘’ειδικών αναγκών’’ των ανθρώπων και συγκεκριμένα των Προσώπων με προβλήματα ακοής.

Δεδομένα - Ενέργειες - Απόψεις

Έχοντας υπόψη:

(i) Τα αποτελέσματα του υπόψη ερευνητικού προγράμματος.

(ii) Το γεγονός τής μερικής εφαρμογής μιας εκ των προτάσεων με αφορμή το προβλήματα που δημιούργησε η  συγκυρία. Αναφέρομαι στην τηλεοπτική μετάδοση των ιερών ακολουθιών από την δημόσια  τηλεόραση με παράλληλη μετάφραση στη Ελληνική Νοηματική Γλώσσα. Στους πρωταγωνιστές τής πρωτοβουλίας αυτής και στην αιτιολογημένη επικρότηση της ενέργειας αυτής, καθοσον μάλιστα υπηρετεί την αρχή της «αναλογικής συμπληρωματικότητας» (βλ. εδώ), την οποία μας ενέπνευσαν οι Παραολυμπιακοί Αγώνες τού 2004,  αναφέρεται και το δημοσίευμα της διαδραστικής κοινωνικής πύλης meallamatia.gr (βλ. εδώ), η οποία και φιλοξενεί σήμερα και το παρόν άρθρο.

(iii) Ότι η εξ αποστάσεως ικανοποίηση ατομικών - προσωπικών αναγκών μπορεί να συνεχιστεί και θα συνεχιστεί, όπως πιστεύουμε, και μετά το πέρας τής πανδημίας.

(iv) «H γνήσια ανθρώπινη ζωή (το «περισσόν» της ζωής, που έλεγε ο ευαγγελιστής της αγάπης) ολοκληρώνεται στο διάλογο· είναι μια έκφραση «κοινωνίας», αντανάκλαση της τέλειας κοινωνίας των προσώπων της Aγίας Tριάδος, κοινωνίας με τον κάθε «άλλον», αλλά και με τον όντως «Άλλον». […]

H ευχαριστιολογία, λοιπόν, η εκκλησιολογία και η πνευματικότητα που απορρέουν από τη συνειδητοποίηση της εσχατολογικής ταυτότητας της Eκκλησίας έχει ενωτικό και συλλογικό χαρακτήρα. Oι πιστοί καλούνται να γίνουν άγιοι, όχι ως άτομα αλλ' ως συλλογική οντότητα, «εν ενί στόματι και μιά καρδία»· (από το H Ορθόδοξη εκκλησία - Σελίδες Χρηστών Α.Π.Θ.’ βλ. εδώ).

(v) Το ότι η κάλυψη πνευματικών αναγκών, όπως ο εκκλησιασμός των πιστών, δεν μπορεί να συνεχιστεί με την λόγω ανάγκης σημερινή μορφή της και θα πρέπει -όταν θα έλθει η κατάλληλη ώρα- όλοι οι πιστοί να επανέλθουμε στην ‘‘κανονικότητα’’, των προσώπων με προβλήματα ακοής μη εξαιρουμένων.

(vi) Αναφέρομαι και στα πρόσωπα με προβλήματα ακοής, παρόλο ότι υφίσταται η συνδυαστική λύση, η οποία εγκαινιάστηκε από την περίοδο του Πάσχα και συνεχίζει να εφαρμόζεται, ώστε να παρακολουθούν και ακουστικά και τα πρόσωπα αυτά τις Ιερές Ακολουθίες [όπως ήδη σημειώσαμε την λύση αυτή την επικροτήσαμε αμέσως (βλ. εδώ).  Όμως, το να μην πηγαίνεις στην εκκλησία και καλύτερα να παρακολουθείς την Θεία Λειτουργία από την τηλεόραση (το μη χείρον βέλτιστο) ως λύση ανάγκης, συμβάλλει μακροπρόθεσμα στην παγίωση της διάκρισης και της διαφοράς, όταν μάλιστα μπορεί -όπως θα δούμε- και πρέπει να υπάρξει προοδευτικά ολοκληρωμένη -κατά την εκτίμησή μας- λύση.

(vii) Το ενδεχόμενο, αργά ή γρήγορα,  να επανέλθουμε στον ιερό χώρο όπου ομολογούμε την πίστη μας στον τριαδικό Θεό, ο οποίος με ορατό τρόπο δίδαξε την έμπρακτη θυσία, οφείλουμε με έμπρακτο τρόπο να συνομολογούμε, ότι πιστεύουμε στο κήρυγμα της θυσίας για τον Άλλον και όχι της θυσίας τού Άλλου για εμάς.

Δηλαδή δεν θα πρέπει να μένει καθένας μας σπίτι του και μέσω της τηλεοπτικής παρακολούθησης της Θείας Λειτουργίας να ομολογεί εξατομικευμένα κάτι που αυτή την στιγμή -όπως είπαμε- αποτελεί αναγκαία λύση. Καθένας είμαστε όλοι μας και συνεπώς και τα πρόσωπα με αναπηρία, μία περίπτωση των οποίων είναι και τα πρόσωπα με προβλήματα ακοής. Αρκεί βέβαια να τους δοθεί η δυνατότητα να παρακολουθούν και ακουστικά τις ιερές ακολουθίες.

(viii) Η δημιουργία αυτής της δυνατότητας είναι δυνατόν να μελετηθεί, εξετάζοντας μεταξύ άλλων και την παρακάτω πρόταση μας η οποία υφίσταται από 25ετίας.

Πρόκειται για πρόταση η οποία περιλαμβάνεται στο υπόψη ερευνητικό πρόγραμμα (βλ. εδώ).

Ολοκληρωμένη πρόταση για την παρακολούθηση των Ιερών Ακολουθιών κατά τον Εκκλησιασμό

«Tο θέμα των αντικειμενικών εμποδίων, τα οποία δυσχεραίνουν την ικανοποίηση των θρησκευτικών αναγκών των Α.Μ.Ε.Α., και ο τρόπος άρσης τους προσεγγίστηκε χωριστά για καθεμιά από τις τρεις μεγάλες κατηγορίες Α.Μ.Ε.Α. (με αισθητηριακά και κινητικά προβλήματα και με νοητική υστέρηση). Το θέμα τίθεται δοθέντος ότι ήδη για το σύνολο των πιστών εφαρμόζονται διάφορες ρυθμίσεις, οι οποίες αποβλέπουν στο να διευκολύνουν την ικανοποίηση των θρησκευτικών αναγκών τους. Αναφέρουμε για παράδειγμα τις δύο διαδοχικές Θείες Λειτουργίες την ημέρα της Κυριακής. Στο πλαίσιο αυτό είναι αυτονόητο ότι το θέμα της γενικότερης διευκόλυνσης των προσώπων με ειδικές ανάγκες, προκειμένου να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, αποτελεί ένα ζήτημα το οποίο μάλιστα έχει τεθεί και δημοσίως από διάφορες πλευρές κατ’ επανάληψη.

[…] Για τα πρόσωπα με αισθητηριακά προβλήματα προτείνονται πρόσθετες ενέργειες κατά την εκτέλεση της Θείας Λειτουργίας, όπως «παράλληλη» μετάφραση (για μη ακούοντες), ειδικά προγράμματα Θείας Λειτουργίας, χρησιμοποίηση συνοδών ή ειδικών εκπαιδευτών, καθώς και χρήση οπτικοακουστικών μέσων.

[…] Αναφορικά με την εισαγωγή καινοτομικών στοιχείων, ειδικά σε ό,τι αφορά στα πρόσωπα με αισθητηριακά προβλήματα, θεωρούμε ότι τα στοιχεία αυτά, ως προς τον τρόπο εφαρμογής τους και το πρακτικό αποτέλεσμα, θα μπορούσαν να εκφραστούν και με τις ακόλουθες σκέψεις.

Τα πρόσωπα με προβλήματα ακοής δεν μπορούν να παρακολουθήσουν και ακουστικώς τη Θεία Λειτουργία και τις λοιπές ακολουθίες. Μπορούν όμως να καλύψουν, ω μέχρις ενός σημείου, την ανάγκη τους αυτή με τα γενικώς χρησιμοποιούμενα ιερά βιβλία, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι υπάρχει δυνατότητα ανάγνωσης της γραπτής μορφής των όσων θα ακούγονται σε δεδομένη στιγμή. Άρα το πρόβλημα επικεντρώνεται, κυρίως, στα πρόσωπα με ακουστικές δυσλειτουργίες που δεν μπορούν να διαβάζουν. Όμως, ένα πρόβλημα που εξακολουθεί να υφίσταται, και γι’ αυτούς που γνωρίζουν να διαβάζουν, είναι ο συγχρονισμός απαγγελλόμενων ή ψαλλόμενων και αντίστοιχης γραπτής μορφής τους. Ο συγχρονισμός αυτός για τους περισσότερους των πιστών, ακόμη και γι’ αυτούς που δεν έχουν προβλήματα ακοής, εφόσον βέβαια χρησιμοποιούν τα σχετικά εγκόλπια που περιλαμβάνουν παράλληλη μετάφραση, είναι σε πολλές περιπτώσεις αν όχι αδύνατος τουλάχιστον δυσχερής, εάν αναζητούν παράλληλα και την ερμηνεία των όσων ακούγονται.

Ακριβώς αυτά τα δύο μειονεκτήματα, ανάγνωσης και συγχρονισμού, θεωρούμε ότι θα μπορούσε να καλύψει η τεχνολογία. Η ύπαρξη μεγάλων ή μικρών οθονών σε διάφορα σημεία του ναού και άλλων χώρων (κηρύγματος κ.λπ.), πάνω στις οποίες θα προβάλλονται σε γραπτή μορφή τα όσα ανά πάσα στιγμή θα ακούουν οι άλλοι πιστοί, είναι οπωσδήποτε μια λύση εφικτή, αφού ήδη εφαρμόζεται και σε εκτός της Εκκλησίας χώρους (πρβλ. παραστάσεις λυρικών έργων). Η παρέμβαση ενός προσώπου μέσω μιας κεντρικής ηλεκτρονικής μονάδας είναι μια πρώτη προσέγγιση ενός δυνατού τρόπου εφαρμογής μιας τέτοιας λύσης. Η ορθόδοξη χριστιανική Εκκλησία εφαρμόζοντας τη δυνατότητα αυτή ασφαλώς καινοτομεί, χωρίς όμως ν’ αλλοιώνει, όπως εκτιμούμε, την πνευματικότητα, τον χαρακτήρα, τη δομή και την παράδοση του όλου λατρευτικού σχήματος.

 Ήδη από την πρώτη έκδοση (1997) των μετά χείρας αποτελεσμάτων σημειώσαμε ότι: η χριστιανική Εκκλησία μπορεί να πρωτοπορήσει αναθέτοντας την εκπόνηση ερευνητικού σχεδίου και την εν συνεχεία μελέτη και πειραματική εφαρμογή ενός προτύπου αυτόματης μετάφρασης, μέσω του οποίου η προφορική μορφή του λόγου θα μετατρέπεται σε γραπτή ή σε εικόνες ανάλογες προς αυτές της μιμικής (νοηματικής) γλώσσας, όταν αυτό ενδείκνυται. Να σημειωθεί ότι ένα τέτοιο μοντέλο θα μεταφερθεί αυτομάτως και στους τομείς της εκπαίδευσης, των Μ.Μ.Ε., της ψυχαγωγίας και των εκδηλώσεων πάσης φύσεως. Σήμερα, όπως διαφαίνεται από σχετικά εγχειρήματα σε όλους τους τομείς, ο σχετικός προσανατολισμός επικεντρώνεται στη συμβολή προσώπου  που θα μεταφράζει, παράλληλα, στη νοηματική γλώσσα τα όσα ακούονται ή θα την χρησιμοποιεί αυτοτελώς.

Ως προς το θέμα της μη παροχής οποιασδήποτε σχετικής διευκόλυνσης, λόγω του πνευματικού χαρακτήρα της επικοινωνίας με το θείον, θεωρούμε ότι η πνευματικότητα δεν καταργείται, αφού για το σύνολο των πιστών η κατ’ αίσθηση αντίληψη, είτε ως συμβολισμός είτε ως εικόνα ή άλλο επαγωγό στοιχείο, αποτελεί «μέσον» μετάβασης από το ορατό στο αόρατο, από το υλικό στο άυλο, από το γήινο στο πνευματικό. Θα ήταν λοιπόν αρνητική διάκριση η στέρηση της κατ’ αίσθηση αντίληψης των όσων ακούονται στο πλαίσιο της θρησκευτικής ζωής, έστω και αν αυτά προσεγγίζονται με «υποκατάστατα» ορατά σημεία. Από την άλλη πλευρά, η προσπάθεια επικοινωνίας με το θείο θα πρέπει να επιχειρείται με την κατά περίπτωση «ενσυναίσθηση» της ένωσης αυτής, προσβλέποντας βέβαια πάντοτε στη θεία χάρη.

 Από τις αντίστοιχες προτάσεις των Ν.Ο. [νεανικές οργανώσεις - ενώσεις] έχουμε μια σύμπτωση απόψεων.

[…] Με αφορμή όλα όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως για όλες τις κατηγορίες Α.Μ.Ε.Α., είναι χρήσιμο να τεθεί εδώ ένας γενικότερος προβληματισμός ως προς τη δυνατότητα ενσυνείδητης συμμετοχής όλων ανεξαιρέτως των χριστιανών στη λατρευτική ζωή.

Άραγε θα πρέπει να αγνοείται ότι το ζήτημα της κατανόησης των όσων ακούουν κατά τη Θεία Λειτουργία οι εκκλησιαζόμενοι, γενικώς, είναι γενικότερο πρόβλημα …;

[…] Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι, γενικώς, όλες οι προτάσεις συμφωνούν με την άποψη της παροχής διευκόλυνσης προς όλα τα Α.Μ.Ε.Α., μάλιστα δε, για τις περιπτώσεις που τα μέχρι

σήμερα χρησιμοποιούμενα μέσα δεν προσφέρονται για τέτοιου είδους ενέργειες, προτείνεται ακόμη και η χρησιμοποίηση νεωτεριστικών στοιχείων» (βλ. π. το με α.α.16 έργο).

Η πρόταση

Σήμερα, μετά από 25 περίπου χρόνια, προτείνω και πάλι, σύμφωνα πλέον και με την αρχή τής ‘‘αναλογικής συμπληρωματικότητας’’,  την τεχνολογική λύση για την παρακολούθηση των ιερών ακολουθιών εντός τού Ιερού Ναού.  Άλλωστε, μετά από μια ηλικία, λίγο ή πολύ, όλο και πιο πολλοί νοιώθουμε κάποια σχετική δυσκολία στην ακοή.

Θεωρώ, λοιπόν, ως ενδεδειγμένη ενέργεια τη σύσταση επιτροπής, μετά από  απόφαση της Ιεράς Συνόδου, στην οποία θα μετέχουν εθελοντές μεταπτυχιακοί φοιτητές των αρμόδιων τμημάτων, οι οποίο μετά από σχετικές συνεννοήσεις με τα αρμόδια τμήματα θα μελετήσουν και θα εφαρμόσουν πειραματικά, αντί  διπλωματικής εργασίας, το ακόλουθο ερευνητικό πρόγραμμα.

Τοποθέτηση εντός του ναού δύο οθονών στις οποίες θα προβάλλονται τα όσα ακούει το εκκλησίασμα με γραπτό κείμενο (εξ αντιγραφής των ήδη υπαρχόντων ιερών κειμένων) και παράλληλη μετάφραση στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα.

Η μετάφραση  θα έχει παραχθεί και καταγραφεί εκ των προτέρων, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται  από όλες τις εκκλησίες που θα εφαρμόζουν το σύστημα αυτό, δεδομένου ότι θα χρειάζεται και αμειβόμενο εξειδικευμένο πρόσωπο για τον συντονισμό  των ακουόμενων και προβαλλόμενων.

Παράλληλα θα μελετηθεί και το ζήτημα της παρουσίασης τού κηρύγματος κ.ά. γεγονότων, η επίλυση του οποίου όμως δεν θα πρέπει να καθυστερεί την εφαρμογή τού υπολοίπου προγράμματος, μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη λύση.

Τέλος, σημειώνεται ότι με την μεθόδευση αυτή προκύπτουν πολλαπλασιαστικά οφέλη με επιπρόσθετη κοινωνική αξία.

Ας ευχηθούμε να έχουμε Καλά Χριστούγεννα με όλους  τους πιστούς μέσα στις Εκκλησίες.