Γράφει ο Α. Χ. Χατζηκωνσταντής, Ομότιμος Καθηγητής ΣΝΔ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3)
Γενικά

Το Υποβρύχιο, (Υ/Β), ΠΡΩΤΕΥΣ ήταν το πρώτο από την δεύτερη ομάδα Υ/Β, που κατασκευάσθηκε στα Ναυπηγεία GIRONDE της Νάντης στην Γαλλία. Καθελκύσθηκε την 24η ΟΚΤ. 1927.

Τα γενικά χαρακτηριστικά του Υ/Β ήσαν τα ακόλουθα:

ΦΩΤΟ: Περίπλους

Ήταν το τρίτο από τα έξη συνολικά παραληφθέντα Γαλλικής κατασκευής υποβρύχια κατά το μεσοπόλεμο.

Στις 31 Αυγούστου 1929, έλαβε χώρα η παραλαβή και ύψωση της Ελληνικής Σημαίας στον ΠΡΩΤΕΑ, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ιωάννη Βλαχόπουλο. (Το τελευταίο Υ/Β, [Υ-6], παρελήφθη στην Γαλλία την 1η Δεκ. 1930).

Το πλοίο εντάχθηκε στις επιχειρησιακές μονάδες του Στόλου μας, το 1929.

Το 1940 ήσαν “γηρασμένα” τα Υ/Β μας

Τα έξη, (6), υποβρύχια του Ναυτικού μας, που έδρασαν κατά τον ‘Έλληνο-Ιταλικό» πόλεμο, είχαν μια μέση ηλικία της τάξεως των 12 ετών. Με τα σημερινά δεδομένα είναι βέβαια δυνατός με υψηλή αποδοτικότητα ο “εκσυγχρονισμός μέσου ζωής” [12] σε πλοία επιφανείας και Υ/Β μεγαλύτερης ηλικίας. Για τα συγκεκριμένα όμως πλοία και με τις επικρατούσες το 1940 συνθήκες, την κατάσταση της τεχνολογίας και τις επιχειρησιακές απαιτήσεις, επεβάλετο να έχει λάβει χώρα παροπλισμός και αντικατάσταση, αφού δεν ήτο δυνατός ο εκσυγχρονισμός. Τούτο όμως δεν ήτο εφικτό, διότι η οικονομική κατάσταση και οι αμυντικές προτεραιότητες απέκλειαν μία τέτοια λύση. Έτσι το Ναυτικό μας πολέμησε με αυτά τα εξόχως προβληματικά πλοία.

Προβλήματα - Εκπαίδευση

Τα προβλήματα /ασθενή σημεία των παλαιοτέρων (όπως και τα δικά μας) υποβρυχίων, που όμως είχαν σημαντικά τελειοποιηθεί από τους Βρεττανούς και τους Γερμανούς στα καινούργια δικά τους, ήσαν: 1ον Τα εκτός του ανθεκτικού σκάφους θαλασσέρματα. 2ον Οι εκτός του ανθεκτικού σκάφους ζωτικής φύσεως μηχανισμοί. 3ον Τα μη αναδιπλούμενα πρωραία πτερύγια βάθους. 4ον Η μη ύπαρξις δεξαμενής ταχείας καταδύσεως και 5ον Η μη ύπαρξις μηχανισμού αφανούς εκσφενδόνισης των τορπιλλών.
Πέραν των τεχνικών αυτών προβλημάτων μπορούν να προστεθούν:

α) η απουσία μαζικής τυποποιημένης παραγωγής ανταλλακτικών, όπως και εν γένει σταθερής υποδομής εφοδιασμού σε σύγκριση με αυτά που ισχύουν σήμερα, και
β) οι ελλείψεις σε ανώτερο προσωπικό γενικά για το Ναυτικό. (Κυρίως μαχίμων αξιωματικών λόγω της απομάκρυνσης «63» εξ’ αυτών. ήτοι του 31%, μετά το κίνημα του 1935).

ΦΩΤΟ: Περίπλους ΕΠΕΞ: Περί Αλός

Όλα τα ανωτέρω μαζί με την ανάγκη της μέγιστης δυνατής επιχειρησιακής εκμετάλλευσης του υποβρυχιακού όπλου «εν πολέμω», επέβαλαν την τελειοποίηση της οργάνωσης και της διευθυντικής επάρκειας του στολίσκου των Υ/Β μας, καθώς και την εντατική ατομική και επιχειρησιακή εκπαίδευση των επιτελείων και πληρωμάτων τους.
Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των ανωτέρω στόχων, έπαιξε και η μετάκληση κατάλληλου Βρεττανού εμπειρογνώμονα σε θέματα οργάνωσης και εκπαίδευσης. (Του ήδη προαναφερθέντος Πλωτάρχου Henry Baker [13]).
Να σημειωθεί ό, τι με την συνδρομή του, κατέστη δυνατή πέραν πολλών άλλων και η εκπαίδευση των Υ/Β σε επιθέσεις χωρίς την ανάγκη οπτικής παρατήρησης, αλλά καθαρά και μόνο με την χρήση υπερήχων. (Παράλληλη δυνατότητα των συσκευών επικοινωνίας Ultra Sound, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτά).

Η εξέλιξη αυτή ήτο ενδιαφέρουσα συσχετιζόμενη με το τεχνικό πρόβλημα «της μη ύπαρξις μηχανισμού αφανούς εκσφενδόνισης των τορπιλλών” που αναφέρθηκε παραπάνω.

Συμμετοχή σε Πολεμικές Επιχειρήσεις
Κυβερνήτης Πλωτάρχης Μ. Χατζηκωνσταντής

Το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ εξετέλεσε τρεις επιχειρήσεις κατά την διάρκεια του ‘Ελληνο-Ιταλικού πολέμου, ως ακολούθως:

- Αμυντική περιπολία στις προσβάσεις του Πατραϊκού και το Ιόνιο, αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου.

Αποστολή του Υ/Β ήτο η επιτήρηση κατά Ιταλικής από θαλάσσης Επιθέσεως [12]

Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος, (ΝΣ), την 30η Οκτ. 1940 και κατέπλευσε στην Πάτρα την 1η Νοε. 1940. Κατά την επιχείρηση δεν προέκυψε αποτέλεσμα, διότι οι Ιταλοί δεν επεχείρησαν μία τέτοια ενέργεια.

Αυτό όμως που προέκυψε, (όπως και για τις προηγηθείσες δύο αμυντικές περιπολίες από άλλα Υ/Β), ήτο η ανάγκη μεταφοράς του Επιχειρησιακού Ελέγχου στον Ανώτερο Διοικητή Υποβρυχίων (Α.Δ.Y. Πλοίαρχο Α. Ξηρό), από τον τοπικό Ναυτικό Διοικητή, (Αντιπλοίαρχο Ε. Φλόκα), που δεν είχε τα μέσα και τις εν γένει προαπαιτήσεις ανάληψης τέτοιου έργου [13].

- Επιθετική περιπoλία στο στενό του Οτράντο. (Τομέα «Η» συμπτυγμένο κατά τι προς Βορράν. Για λεπτομέρειες δες τον συνημμένο χάρτη εις το Παράρτημα του παρόντος).

Αποστολή του Υ/Β ήτο η αποκοπή των Ιταλικών θαλασσίων επικοινωνιών προς Αυλώνα και τις προσβάσεις νοτίως Δυρραχίου.

Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον ΝΣ, στις 15 Νοεμβρίου 1940. Και κατά την επιχείρηση αυτή, δεν προέκυψε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα σε σχέση με την αποστολή του. Πλην όμως συνέβησαν τα εξής αξιοσημείωτα:

1ον Το Υ/Β διεπίστωσε την αναντίρρητη παρουσία αγκυροβολημένων ναρκών στην περιοχή των τομέων «Ζ» και «Η» και

2ον Παρουσιάσθηκε αμοιβαία παρεμβολή, (σε απόσταση 500 μέτρων), με Υ/Β το οποίο ορθώς και από καλή γνώση της γενικής καταστάσεως αξιολογήθηκε ως το φίλιο «ΝΗΡΕΥΣ», που δεν έπρεπε με βάση τις διαταγές να βρίσκεται σε κατάσταση μετακίνησης, (transit), εκείνη την στιγμή.

- Επιθετική περιπoλία στο στενό του Οτράντο, (τομέα «Ζ») με την ίδια όπως ανωτέρω πριν από 40 μέρες αποστολή.

Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον ΝΣ, στις 26 Δεκεμβρίου 1940. Το πρωί της 29ης Δεκεμβρίου, ο ΠΡΩΤΕΥΣ ευρισκόμενος στον τομέα της περιπολίας του και περί τα 10 έως 15 ν.μ. δυτικά της νήσου Σάσσωνος, ενετόπισε νηοπομπή με ισχυρή συνοδεία κατευθυνόμενη προς την Αυλώνα. Το Υ/Β επετέθη με επιτυχία κατά του κυρίου σώματος της νηοπομπής και κατεβύθισε το οπλιταγωγό «SARDEGNA» [14] (11452 τόννων).

Λόγω απώλειας βάθους κατά την προσβολή, το Υ/Β εντοπίσθηκε οπτικά, εμβολίσθηκε και υπέστη επίθεση με βόμβες βάθους από το ιταλικό τορπιλοβόλο «ΑΝΤARES». Έτσι τελικά ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβυθίσθη αύτανδρος, παρασύροντας στον υγρό τάφο του: τον Κυβερνήτη, τους “3” αξιωματικούς, τους “14” υπαξιωματικούς και τους “30” ναυτοδιόπους του.

Λεπτομέρειες που αναφέρονται στις συνθήκες καταβύθισης του Υ/Β και την σύνθεση του πληρώματος, παρουσιάζονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ που ακολουθεί.

Το Υ/Β από της έναρξης της εμπολέμου καταστάσεως με την Ιταλία και μέχρι της καταβυθίσεώς του, διήνυσε περί τα 2300 μίλια.

ΠΑΡAPΤΗΜΑ 2

ΦΩΤΟ: Περίπλους ΕΠΕΞ: Περί Αλός

Όπως ειπώθηκε στο κύριο μέρος αυτής της μικρής ιστορικής σύνοψης, στο παρόν Παράρτημα θα παρoυσιασθoύv κυρίως δύο επιμέρους αντικείμενα: πρώτον οι λεπτομέρειες οι σχετικές με την δράση και την βύθιση του Υποβρυχίου την 29η Δεκεμβρίου και δεύτερον η εν είδει ηρώου αναφoρά στους «48» ναυτικούς μας που χάθηκαν στα νερά της Αδριατικής μαζί με το πλοίο τους.

Η δράση του ΠΡΩΤΕΑ την 29η Δεκ. 1940.

H βύθισή του και τα παρεπόμενα.

Ιδιαίτερα κατατοπιστική είναι η σχετική αναφορά της 11ης ΙΑΝ 1941, του Ανωτέρου Διοικητού Υποβρυχίων, (Α.Δ.Υ.), Πλοιάρχου Α. Ξηρού [15] με θέμα την “βραδύτητα επανάπλου ΠΡΩΤΕΩΣ εκ πολεμικής περιπολίας”. Η αναφορά αυτή υπεβλήθη προς το ΓΕΝ και το ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΣΤΟΛΟΥ και έχει ως ακολούθως:

«Έχω την τιμήν να αναφέρω ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ που απέπλευσε την 26η ΔΕΚ 1940 διά πολεμική περιπολία, έπρεπε να επανέλθη εις την Βάση Υποβρυχίων την 8η ΙΑΝ 1941, μέχρι δε σήμερον, όπως και προφορικώς έχω αναφέρει, κανένα σημείο ή σήμα έχει ληφθεί από το Υποβρύχιο, (Υ/Β), αυτό.

2. Εις γνώσιν μου έχουν περιέλθει πληροφορίες ως κάτωθι:

α) Την 29η ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 ελήφθη παρά Ελληνικού πλοίου [16] σήμα SOS του εχθρικού μεταγωγικού ΣΑΡΔΗΝΙΑ εις στίγμα περί τα 12 ν.μ. δυτικά ΣΑΣΣΩΝΟΣ.

β) Η κάτωθι ανακοίνωσις του εχθρού ηκούσθη την 10η ΙΑΝ ώραν 09:25 υπό αξιωματικού Υ/Β εκ του ραδιοφώνου:

“Την 29ην ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 τορπιλλοβόλον [17] κυβερνώμενον υπό του Υποπλοιάρχου ΝΙΚΟΛΟ ΝΙΚΟΛΙΝΙ και συνοδεύον νηοπομπήν, αντελήφθη ίχνη τριών τορπιλλών και έπειτα εξήλθε προς στιγμήν της θαλάσσης πρώρα Υ/Β εις απόστασιν 3 μιλλίων. Το τορπιλλοβόλον ηύξησε ταχύτητα και κατηυθύνθη προς το μέρος στο οποίο είχε γίνει ορατό το Υ/Β, ο δε Κυβερνήτης διέταξε την ετοιμασίαν βολής 4 Βομβών Βυθού, τας οποίας ερρύθμισαν εις το μέγιστο δυνατόν βάθος.

Όταν ετοιμάζοντο προς άφεσιν των Βομβών, ανεδύθη αιφνιδίως πρώραθεν του τορπιλλοβόλου το Υ/Β, του οποίου έγινε ορατό τμήμα από της πρώρας μέχρι του πυργίσκου. Επηκολούθησε εμβολισμός του Υ/Β μεταξύ πρώρας και πυργίσκου. Η σύγκρουσις υπήρξε βιαιοτάτη, του τορπιλλοβόλου υποστάντος ζημίας τινάς. Αμέσως μετά τον εμβολισμό εβλήθησαν αι “4” Βόμβαι. Μετ’ ολίγον ανεδύθη προς στιγμήν το Υ/Β, έχον μεγάλην εγκαρσίαν κλίσιν. Το τορπιλλοβόλο κατηυθύνθη εκ νέου προς το σημείον αυτό και εβλήθησαν και έτεραι “7” Βόμβαι. Εις την θάλασσα ενεφανίσθησαν φυσσαλίδες, κηλίδες ελαίου και συντρίμματα.

Λέμβος καθηρέθη προς ανέλκυσιν τυχόν ναυαγών, αλλ’ ουδείς ανευρέθη και περισυνελλέγησαν συντρίμματά τινά”.

3. Εκ του συνδυασμού των ανωτέρω πληροφοριών αγόμεθα εις το συμπέρασμα ότι το Υ/Β εξετέλεσεν επίθεσιν διά τορπιλλών κατά νηοπομπής έξωθι του ΑΥΛΩΝΟΣ και εβύθισεν το Μεταγωγικόν ΣΑΡΔΗΝΙΑ και έπειτα δύο φορές σε διάστημα ολίγων λεπτών εφάνη το άνω μέρος του Υ/Β, εκ του οποίου γεγονότος και εκ της εμφανίσεως των ιχνών των τορπιλλών, γενομένης γνωστής της θέσεώς του, υπέστη επίθεσιν υπό τορπιλλοβόλου και κατά πάσα πιθανότητα έχει απωλεσθεί, μη προλαβόν να καταδυθεί εις βάθος.

4. Μετά μεγίστης ψυχικής οδύνης άγομαι εις το συμπέρασμα ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ απωλέσθη εν τη εκτελέση του καθήκοντός του, αφού έπληξεν εχθρικόν πλοίον και ο Κυβερνήτης, Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και ναύται εξετέλεσαν ούτω μετ’ αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας το προς την ΠΑΤΡΙΔΑ καθήκον μέχρι της τελευταίας στιγμής.

5. Συνημμένως υποβάλλω ονομαστικόν πίνακα των επιβαινόντων του Υ/Β, σύμφωνα με το άρθρο “66” του ΚΕΥΒΠ παράγραφον “3”. Δεν δυνάμεθα να συμπεράνωμεν εάν ένιοι εκ του πληρώματος εσώθησαν υπό του εχθρικού τορπιλλοβόλου.

Ευπειθέστατος

Ο ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Α. ΞΗΡΟΣ.».

ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ «ΠΡΩΤΕΥΣ» (Υ-3) Το πλήρωμα του κατά την βύθιση

ΦΩΤΟ: Περίπλους

Βυθίστηκε αύτανδρο στις 29 Δεκεμβρίου 1940 (Κυβερνήτης Πλωτάρχης Μ. Χ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ), στην Αδριατική ανατολικά του Μπρίντιζι, από εμβολισμό του Ιταλικού Τορπιλλοβόλου ANTARES. Είχε προηγηθεί τορπιλλική προσβολή του Υ/Β εναντίον Ιταλικής νηοπομπής με αποτέλεσμα την βύθιση του Ιταλικού οπλιταγωγού SARDEGNA (11.452 τον.). Απωλέσθησαν 48 άνδρες.

Εις τον α/α 1: Χρυσούν αριστείον ανδρείας. Εις τους α/α 2,3,4,5,6: Ο πολεμικός σταυρός β’ τάξεως.

Εις τους λοιπούς: Ο πολεμικός σταυρός γ’ τάξεως.
http://perialos.blogspot.gr/2014/12/blog-post_21.html
 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[12] Midlife modernization.
[13] Μετέπειτα Αντιπλοιάρχου.
[14] Με βάση τα αναφερόμενα από τον Ναύαρχο Δ. Φωκά στην «Έκθεσή του ...». Με βάση όμως τα αναφερόμενα από τον τότε Αρχηγό Στόλου Ναύαρχο Ε. Καββαδία, ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβύθισε και το A/Π «FIRENZE» 3852 τόννων. (Ο Ναυτ. Πόλεμoς τov 1940... Σελίς 194).
[15] Σ.τ.σ. Υπήρξε και αυτός Κυβερνήτης Υποβρυχίου.
[16] Σ.τ.σ. Επρόκειτο περί του Α/Π ΙΟΝΙΑ. Εκτός του SOS είχε ληφθεί και σήμα
SSS που δηλώνει επίθεση από Υ/Β.
[17] Σ.τ.σ. Επρόκειτο περί του τορπιλλοβόλου “ANTARES”

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Η δράση των Ελληνικών Υποβρυχίων 1940 -1944. Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Αθήναι 1995.

2. Ο ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940 ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ. Αναμνήσεις από 2/3/1935 έως 25/3/1943. Ε.Π. ΚΑΒΒΑΔΙΑ. Τύποις “Πυρσός” Α.Ε. Αθήναι 1950.

3. ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940 -1944. Δ. Δ. ΦΩΚΑ. Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού. Αθήναι 1953.

4. ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝ 1941-1945. Κ. Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ. Αρχηγού Στόλου 1943-44. “Αετός” Α.Ε. Αθήναι 1952.

5. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ ΗΡΩΟΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ. Αθήναι 1947. (Αποκλειστικότης ομώνυμης επιτροπής έκδοσης.)

6. ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΟΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1944. (Α.Σ. οι: Αντιναύαρχος Π. Βούλγαρης και Υποναύαρχος Κ. Αλεξανδρής).

7. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΝΔ 1845-1973. Ι. ΦΑΚΙΔΗ. Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. (Β´ Έκδοση 1996).

8.“100” ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ. Έκδοση ΣΝΔ 1992. (ΑΤΛΑΝΤΙΣ – Μ. ΠΕΧΛΙΒΑΝΙΔΗΣ και ΣΙΑ Α.Ε.)

9. ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ “Υ1” ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Η. ΤΣΟΥΚΑΛΑ

Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. (Δ´ Έκδοση 1990).

(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τ. 85, σ. 44,  Οκτ-Δεκ 2013, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)