Του Δημήτριου Γ. Ανδριάνα

Η δωρεά στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από την πάλαι ποτέ ναυτιλιακή εταιρεία του μεγάλου εφοπλιστού Σταύρου Νιάρχου ενός αντιπροσωπευτικού ομοιώματος πλοίου με την επωνυμία World Εnterprise, αδελφού σκάφους με το απωλεσθέν στα στενά του Βοσπόρου την 14η Δεκεμβρίου 1960 World Harmony («Παγκόσμιος Αρμονία»), μας έφερε στην μνήμη το τραγικό γεγονός της ολοσχερούς καταστροφής του τελευταίου. Το τραγικό δυστύχημα συνέβη από ανεξέλεκτη πυρκαγιά που ξέσπασε κατόπιν συγκρούσεως με το γιουκοσλαβικό πετρελαιοφόρο «Πέτερ Ζόρανιτς», έμφορτο βενζίνης, και την απώλεια 28 μελών του πληρώματος του «Παγκόσμια Αρμονία» στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο πλοίαρχος εκ της νήσου Ψαρών Αριστείδης Νικολ. Μπαρτζής.
Διασώθηκαν από το δυστύχημα μόνο 12 εκ του συνόλου των 40 ανδρών.
Έκτοτε, κατ’ εντολή του πλοιοκτήτου Σταύρου Νιάρχου, το αδελφό σκάφος World Εnterprise, είχε συνεχώς στο πρυμναίο ιστό του την ελληνική σημαία μεσίστια, σε ένδειξη πένθους του καμμένου αδελφού σκάφους World Harmony και των απανθρακωμένων σωμάτων των 28 ανδρών του πληρώματός του, και δεν υπεστάλη ουδέποτε, κυματίζουσα νυχθημερόν μέχρι τη διάλυσή του το 1977.

Την ημερομηνία του δυστυχήματος 14/12/1960 ευρισκόμουν στο πλοίο του Νιάρχου World Japanica ως Α΄ μηχανικός με πλοίαρχο τον αείμνηστο εκ της νήσου Άνδρου Αλέξανδρο Λουλούδη, με υποπλοίαρχο τον συμπατριώτη μου Ψαριανό Ιωάννη Ανδρ. Σακά ανιψιό του πλοιάρχου του World Harmony, Αριστείδη Νικ. Μπαρτζή, και τους Ψαριανούς Μάρκελο Γεωρ. Ανδριάνα λοστρόμο, Γεώργιο Μαρκέλου Ανδριάνα και Νικόλαον Θεμιστοκλή Μώρο θερμαστές και τον Χαράλαμπο Ιωάν. Μπεναρδή καμαρωτάκι. Το πλοίο μας είχε αναχωρήσει έμφορτο από το Βανκούβερ του Καναδά με προορισμό το λιμάνι εκφορτώσεως την Οσάκα Ιαπωνίας.

Εν πλω, κατά μεσής του φουρτουνιασμένου Ειρηνικού Ωκεανού, λάβαμε το αναπάντεχο τηλεγράφημα, με υπογραφή του εφοπλιστού Σταύρου Νιάρχου και κοινοποίηση σε όλα τα πλοία του, 60 τον αριθμό τότε, που μας συνιστούσε να αναρτηθεί η ελληνική σημαία μεσίστια ενώπιον του πληρώματος στον πρυμναίο ιστό για τρείς ημέρες σε ένδειξη πένθους, όχι για την απώλεια του πλοίου αλλά για τις ανθρώπινες απώλειες και η επιθυμία του εκπληρώθηκε ενώπιον του συγκεντρωθέντος στην πρύμνη πληρώματος.

Ασφαλώς το ίδιο το τελετουργικό θα έλαβε χώρα και στα άλλα πλοία της εταιρείας.

Ο πλοίαρχος Αλέξανδρος Λουλούδης οι αξιωματικοί και το πλήρωμα μετά από την τελετή στο καρέ των αξιωματικών, αναφέρθηκαν στο τραγικό γεγονός και παράλληλα συζήτησαν θέματα κοινού ενδιαφέροντος και μέτρα ασφαλείας που πρέπει να λαμβάνονται από το πλήρωμα, προς αποφυγήν κάθε ατυχήματος απ’ όπου και αν προέρχεται (βλ. Υπό Δημ. Γ. Ανδριάνα «Η ναυτοσύνη των Ψαριανών- Η άνοδος και η πτώση του στόλου του Σταύρου Νιάρχου»).
Τα δύο αυτά πλοία, World Harmony και World Enterprise είχαν κατασκευασθεί στα βρετανικά ναυπηγεία Vickers Armstrong Ltd, Newcastle.

Το World Enterprise κατά την παράδοσή του την 25/6/1953 ήταν το μεγαλύτερο δεξαμενόπλοιο που είχε κατασκευασθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο με hull number 132, ακολούθησε το World Harmony με αριθμ. 135 που παραδόθηκε στον Σταύρο Νιάρχο την 31/7/1954 με ανάδοχο στην καθέλκυση που έγινε στις 16/2/1954, την Δούκισσα του Κεντ της Αγγλίας.

Το παρθενικό του ταξίδι του World Harmony ήταν Αγγλία, Γιβραλτάρ, Port Said, Περσικός Κόλπος, όπου και φόρτωσε. Εκφόρτωσε στην Μασσαλία και στη συνέχεια κατέπλευσε, την 6η Σεπτεμβρίου 1954,στον λιμένα του Πειραιώς και πρυμνοδέτησε πλησίον του Κεντρικού Λιμεναρχείου στην περιοχή του Αγίου Νικολάου.

Την 8η Σεπτεμβρίου 1954 μεθόρμισε και αγκυροβόλησε στον όρμο Φαλήρου, όπου με κάθε επισημότητα έγινε η έπαρση της ελληνικής σημαίας υπό τους ήχους της φιλαρμονικής του Λιμενικού Σώματος, από τον Βασιλέα των Ελλήνων Παύλο, ενώπιον του διαδόχου Κωνσταντίνου, της βασίλισσας Φρειδερίκης, των πριγκιπισσών Σοφίας και Ειρήνης, του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, Υπουργών, βουλευτών αξιωματικών όλων των σωμάτων, των ναυτιλιακών οργανώσεων ΠΝΟ, ΠΕΜΕΝ, ΠΕΠΕΝ, και εφοπλιστών μεταξύ των οποίων και ο μεγαλοεφοπλιστής Αριστοτέλης Ωνάσης.
Μετά ταύτα, το πλοίο μέσω Port Said, κατευθύνθηκε προς Περσικό Κόλπο αρχίζοντας πλέον την σταδιοδρομία του στους ωκεανούς, τις θάλασσες και τα ανά την υφήλιο λιμάνια.

Πρέπει να σημειωθεί ότι στο παρθενικό του ταξίδι είχε πλοίαρχο τον βετεράνο απόστρατο αντιναύαρχο του Β.Ν. αείμνηστο Χαράλαμπο Παπαγιάννη και Α’ μηχανικό τον επίσης αείμνηστο Θεόφιλο Ζαμπέλη, στο δε πλήρωμα συγκαταλέγονταν και τρεις Ψαριανοί, ο Ιωάννης Νικ. Μπαρτζής αντλιωρός, αδελφός του πλοιάρχου Αριστείδου Νικ. Μπαρτζή που ήταν πλοίαρχος στο World Harmony την εποχή της απώλειάς του, ο Μάρκελος Ανδρ. Παππάς στούαρτ, ο Παναγιώτης Ιων. Μπεναρδής ναύτης και ο μετέπειτα πλοίαρχος Ιωάννης Ανδ. Σακκάς.

Πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε ότι ο Νιάρχος είχε μια ιδιαίτερη συμπάθεια και απεριόριστη εκτίμηση στους μάχιμους αξιωματικούς του Β.Ν. ίσως γιατί και ο ίδιος είχε υπηρετήσει σαν έφεδρος αξιωματικός σε πλοία επιφανείας του Β.Ν. Ενθυμούμαι μερικούς ακόμη πλοιάρχους του Β.Ν. κατά την δεκαετία του ’50 στα πλοία του Νιάρχου, με τους οποίους είχα άριστες σχέσεις και αγαστή συνεργασία όταν υπηρετούσα μαζί τους ως Α΄ μηχανικός. Όλους αυτούς τους αναφέρω για λόγους καταγραφής: Χαράλαμπος Παπαγιάννης, Επαμεινώνδας Κοντογιάννης, Παντελής Δράκαρης, Σοφοκλής Λογοθέτης, Εμμανουήλ Ματθαίος, Παναγιώτης Δαμηλάτης, Μίλτων Ιατρίδης (πρώην κυβερνήτης του ιστορικού υποβρυχίου «Παπανικολής», το οποίο ονομάσθηκε έτσι από το ΓΕΝ, προς τιμήν του Ψαριανού πυρπολητού Δημητρίου Παπανικολή, ο οποίος πυρπόλησε τουρκική ναυαρχίδα 84 πυροβόλων την 27η Μαΐου 1821 στον όρμο Ερεσού Μυτιλήνης, υπό το φως του ήλιου) κ.α. τα ονόματα των οποίων μου διαφεύγουν.

Εκτός από τους μάχιμους πλοιάρχους είχαν προσληφθεί και αρκετοί μηχανικοί του Β.Ν., οι οποίοι ήταν εξειδικευμένοι στους ατμοστρόβιλους στα πλοία επιφανείας. Μετά την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945 οι Έλληνες μηχανικοί του Ε.Ν., δεν ήταν έτοιμοι να αναλάβουν Α΄μηχανικοί σε πλοία του Νιάρχου που είχαν μηχανές ατμοστροβίλους. Τότε άρχισε η εντατική εκπαίδευσή τους στις Σχολές μηχανικών του Πειραιά που ήταν ανεγνωρισμένες από το ΥΕΝ, «Αρχιμήδης», «Πειραϊκός Σύνδεσμος», «Προμηθεύς», «Ήρων», οι οποίες σχολές με φιλότιμες προσπάθειες άρχισαν να δημιουργούν τον πρώτο πυρήνα μηχανικών Ε.Ν., με εξειδίκευση στις νέες τότε προωστήριες μηχανές, τους ατμοστροβίλους.

Θυμάμαι οι μηχανικοί που προέρχονταν από το Β.Ν. , πολλοί από τους οποίους έφθασαν στον βαθμό του αρχιμηχανικού ήταν οι παρακάτω: Δουζίνας, Καλδής, Ζούκης, Τζιμέας, Τσάλτας, Σοφράς, Σκλαβούνος, Ράδος, Ανδρεαδάκης, Αντζουλάτος, Παπαθανασίου, Μαυρομάτης και άλλοι.

Βασικές πηγές από τις οποίες άντλησα τεκμηριωμένα στοιχεία είναι:

(α) Το προσωπικό μου αρχείο δεδομένου ότι υπηρέτησα στην εταιρεία Νιάρχου 42 συναπτά έτη εκ των οποίων 28 ως Αρχιμηχανικός.

(β) Το αρχείο της εταιρείας Νιάρχου

(γ) Εφημερίδες και περιοδικά της εποχής

(δ) Το βιβλίο της λαογραφίας του δασκάλου στο Δημοτικό Σχολείο Ψαρών, αείμνηστου Δημήτριου Γρηγ. Σπανού, του οποίου την περιγραφή με τον τίτλο «Η θαλάσσια τραγωδία στον Βόσπορο», αναφέρω με τις αναγκαίες διορθώσεις που έχουν προκύψει από νεώτερα στοιχεία.

Η θαλάσσια τραγωδία στον Βόσπορο

«Το πρωί της 14ης Δεκεμβρίου 1960 στα στενά του Βοσπόρου, παρά την θέση Στενιές και σε απόσταση 200 μόνον μέτρων από τις ασιατικές ακτές έλαβε χώρα μια πρωτοφανής στα ναυτικά χρονικά τραγωδία, που συγκλόνισε τον ναυτικό κόσμο όχι μόνον της πατρίδας μας, αλλ’ ολόκληρου του κόσμου, εστοίχισε δε τη ζωή είκοσι οκτώ ανδρών του πληρώματος και μιας γυναίκας, μεταξύ των οποίων πέντε Ψαριανοί, ήτοι ο Α΄ Πλοίαρχος και τέσσερις ναύτες.
Το τριπλούν ναυτικό δυστύχημα συνέβη υπό τις ακόλουθες συνθήκες.

Την 14η Δεκεμβρίου και περί ώρα 02: 30 το γιουγκοσλαβικό πετρελαιοφόρο «Πήτερ Ζόρανιτς» διαπλέον τον Βόσπορον με κατεύθυνση προς το Αιγαίο επέπεσεν επί του υπό ελληνική σημαία πετρελαιοφόρου «Παγκόσμιος Αρμονία» που έπλεε κενό από Πειραιά για Νοβοροσίνσκυ.

Κατά την πρόσκρουση επακολούθησε ανάφλεξη του γιουγκοσλαβικού πλοίου και προκλήθηκε πυρκαγιά, η οποία μεταδόθηκε στο «Παγκόσμιος Αρμονία» και στη συνέχεια και τα δύο τα πλοία, παρασυρόμενα από το ρεύμα έπεσαν επί του αγκυροβολημένου τουρκικού πλοίου «Ταρσός» στο οποίο επεκτάθηκε η πυρκαγιά.

Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας από της πρώτης στιγμής που πληροφορήθηκε την θλιβερή είδηση, ενήργησε ταχέως, όπως επικοινωνήσει με το Ελληνικό Προξενείο Κωνσταντινουπόλεως και την Ελληνική Πρσεβεία Άγκυρας απέστειλε δε αεροπορικώς αξιωματικό του Λιμενικού Σώματος, για να παράσχει τη συνδρομή του στο Προξενείο και να ενεργήσει εκ παραλλήλου τις ανακρίσεις.

Ατυχώς το έργο διασώσεως έγινε περισσότερο δύσκολο από τους πνέοντες ισχυρούς ανέμους. Προς στιγμήν ολόκληρη η περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως αντιμετώπισε το φάσμα μιας μεγάλης καταστροφής, διότι το φλεγόμενο γιουγκοσλάβικο τάνκερ, φερόμενο από τα ρεύματα των Στενών, πλησίασε προς στιγμήν, στην επικίνδυνη απόσταση των 50 μέτρων την ακτή όπου υπήρχαν οι εγκαταστάσεις των τουρκικών διυλιστηρίων και οι αποθήκες των υγρών καυσίμων. Εάν γινόταν νέα έκρηξη στο γιουγκοσλαβικό σκάφος, ο κίνδυνος αναφλέξεως των διυλιστηρίων θα ήταν αναπόφευκτος, η δε νέα καταστροφή, η οποία θα επακολουθούσε θα ήταν τεράστιας έκτασης για τις εγκαταστάσεις και για την περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως. Υπήρξε δικαιολογημένος πανικός των κατοίκων, διότι η κόλαση του πυρός εμαίνετο επί διήμερο στα στενά του Βοσπόρου, όπου εκτυλίχθηκε η ναυτική τραγωδία και από στιγμής εις στιγμήν αναμένονταν νέες εκρήξεις.

Πέρασε στιγμές αγωνίας ο πληθυσμός της Πόλης από την απειλή της μετάδοσης της φωτιάς από το καιόμενο έξω του Μπέικοζ γιουγκοσλαβικό δεξαμενόπλοιο, το οποίο τελικώς εν μέσω αλλεπαλλήλων εκρήξεων καταστράφηκε ολοσχερώς.

Ο Έλληνας αξιωματικός του Λ.Σ. κ. Κάτρης, ο οποίος διατάχθηκε να διεξάγει τις ανακρίσεις για τα αίτια της πολύνεκρης θαλάσσιας τραγωδίας διαπίστωσε από τις καταθέσεις των 12 διασωθέντων Ελλήνων ναυτικών ότι το «Παγκόσμιος Αρμονία» ανερχόταν το Βόσπορο, πλέοντας δεξιά, ενώ το γιουγκοσλαβικό κατερχόταν αρκετά αριστερότερα απ’ όσο θα έπρεπε. Η πορεία του τελευταίου δε ήταν η ενδεδειγμένη διότι είχε σημειώσει μεγάλη παρέκκλιση προς τα αριστερά, με αποτέλεσμα αιφνιδίως να βρεθεί προ της πρώρας του ελληνικού.

Από τη σύγκρουση το «Παγκόσμιος Αρμονία» υπέστη ρήγμα τεράστιο και στις δύο πλευρές της πρώρας του μήκους 6 μέτρων και δύο μικρότερα στην πρύμνη, ενώ το γιουγκοσλαβικό κτύπησε στην δεξιά πλευρά και κάτω ακριβώς από τη γέφυρά του. Αμέσως κρουνοί πετρελαίου και βενζίνης εκτοξεύθηκαν σε μεγάλο ύψος, με αποτέλεσμα να περιλούσουν και τα δύο σκάφη, τα οποία και άρχισαν να φλέγονται. Επακολούθησαν οι εκρήξεις. Πρώτη έγινε στο «Παγκόσμιος Αρμονία», ακριβώς κάτω από τη γέφυρα, όπου βρίσκονταν τα διαμερίσματα των αξιωματικών. Άμεσα ο πλοίαρχος Αριστείδης Μπαρτζής έδωσε εντολή να εγκαταλειφθεί το πλοίο.

Όσοι βρέθηκαν στη γέφυρα ρίχθηκαν στη θάλασσα. Οι λοιποί συγκεντρώθηκαν στην τραπεζαρία της πρύμνης για να προφυλαχθούν από τις φλόγες, όπου και παγιδεύθηκαν. Εκτιμάται , επίσης, ότι κατά την έκρηξη φονεύθηκαν όλοι, όσοι βρίσκονταν κάτω από τη γέφυρα.

Ο 23ετής θερμαστής του «Παγκόσμιος Αρμονία» Ευάγγελος Πανταζής, που διασώθηκε με ελαφρά τραύματα, αφηγήθηκε ως ακολούθως την τραγωδία, η οποία έπληξε την ελληνική εμπορική ναυτιλία.

«Ευρισκόμην στο όπισθεν τμήμα του σκάφους, οπότε αντελήφθην ισχυρότατον κλονισμόν αυτού. Ανήλθον αμέσως στο κατάστρωμα, όπου ο πλοίαρχος διέτασσε τα μέλη του πληρώματος να ριφθούν αμέσως στην θάλασσαν δια να σώσουν την ζωήν των. Υπήκουσα και αφού εκολύμβησα επί τινα λεπτά, έφθασα εις την ακτήν. Το θέαμα που αντίκρυσα ήταν τρομακτικόν, είδα την κόλασιν χωρίς να αποθάνω».

Σε ανάλογη δήλωση προέβη και ο Φάτοβιτς Άντο, μηχανικός του γιουγκοσλάβικου πετρελαιοφόρου που διακομίσθηκε στο νοσοκομείο.

Ένας Tούρκος ναυτικός, ο οποίος επέστρεφε από το ψάρεμα και υπήρξε μάρτυρας της συγκρούσεως εδήλωσε τα εξής:

«Είδα υπεράνω της θαλάσσης φλόγα ύψους 50 μέτρων, ενώ πυκνό νέφος μαύρου καπνού εκάλυπτε τα δύο σκάφη. Ολόκληρος η ποσότης πετρελαίου, η ευρισκόμενη εις το κύτος του γιουγκοσλαβικού τάνκερ, εχύθη εις την θάλασσαν, ενώ επ’αμφοτέρων των σκαφών εσημειούτο πυρκαϊά. Εν ριπή οφθαλμού η περιοχή εκείνη εφωτίσθη ως εάν είχεν ανατείλει ο ήλιος. Εις την ακτήν οι κάτοικοι κατελήφθησαν υπό πανικού βλέποντες τας τεραστίας φλόγας επί του ύδατος».

Ο κυβερνήτης του τουρκικού αεροσκάφους της γραμμής, που προσγειώθηκε την 1: 45 μ.μ. της 14ης Δεκεμβρίου 1960 Τζελάλ Τοπσούογλου περιγράφει ως κάτωθι τις εντυπώσεις του από την δραματική σύγκρουση των τάνκερ στον Βόσπορο.

«Η Κωνσταντινούπολις διήλθε χθες εφιαλτικάς ώρας με την διάδοσιν, που είχε κυκλοφορήσει ότι η σύγκρουσις των τριών πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος και κατάφορτων με υγρά καύσιμα, είχαν προκαλέσει ανατινάξεις και μετάδοσιν του πυρός στα παραθαλάσσια προάστια. Ευρισκόμουν εις τον αεροδρόμιον, όταν
αφίχθησαν δύο Έλληνες αξιωματικοί, ο ένας του εμπορικού και ο άλλος του πολεμικού ναυτικού ως και ο εφοπλιστής Στ. Νιάρχος.
Έφυγαν εσπευσμένως δια την περιοχήν του τραγικού δυστυχήματος, που εστοίχισε την ζωήν τόσων ναυτικών των τριών φίλων χωρών. Συνάδελφός μου πιλότος, ο οποίος διήρχετο με το αεροσκάφος του άνωθεν του Βοσπόρου κατά τας εφιαλτικάς εκείνας ώρας, μας περιέγραψεν, ότι η περιοχή εφωτίζετο από τας αναλαμπάς των φλογών και των εκρήξεων, ως να είχαν ριφθή χιλιάδες εμπρηστικών βομβών. Αρχικώς, ευρισκόμενος μακράν του σημείου της συγκρούσεως ο συνάδελφος, ενόμισεν ότι εκαίετο η Κωνσταντινούπολις».

Πολλοί άλλοι παρομοίασαν την έκρηξη με αντίστοιχη ατομοβόμβας, διότι με αυτή σχηματίσθηκε τεράστιο νέφος καπνού σε σχήμα μανιταριού, κάτω από το οποίο εξαφανίσθηκε το σκάφος. Το γιουγκοσλαβικό δεξαμενόπλοιο ευθύς μετά την έκρηξη έγειρε προς την μία του πλευρά, ενώ τεράστιες φλόγες ύψους 200 και πλέον μέτρων ξεπήδησαν από τα σπλάχνα του και πύρινοι ποταμοί πετρελαίου ξεχύνονταν στην θάλασσα.

Τα προάστια σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων εκκενώθηκαν. Τα σχολεία και οι δημόσιες υπηρεσίες υποχρεώθηκαν σε αργία και οι πλοές στον Βόσπορο διακόπηκαν.

Ο πλοιοκτήτης του «Παγκόσμιος Αρμονία» κ. Σταύρος Νιάρχος έφτασε αεροπορικώς την 14η Δεκεμβρίου με το ιδιωτικό του αεροπλάνο και επισκέφθηκε στα νοσοκομεία όλους τους τραυματίες του πληρώματος του σκάφους. Σε δηλώσεις του ο κ. Νιάρχος τόνισε τα εξής:

«Υπεύθυνον δια το δυστύχημα είναι το γιουγκοσλαβικόν τάνκερ διότι ηκολούθη αντικανονικήν πορείαν πλεύσεως.
Είμαι ιδιοκτήτης 60 παρομοίων σκαφών, η δε ενταύθα άφιξίς μου οφείλεται στο ενδιαφέρον μου δια την τύχην του πληρώματος και όχι δια την ζημίαν την οποίαν υπέστην».

Εν τω μεταξύ ορισμένες τουρκικές εφημερίδες, εξαντλώντας τον γνωστόν μισελληνισμό τους, έσπευσαν να φορτώσουν, προ πάσης ανακρίσεως και προ οιουδήποτε πορίσματος τις ευθύνες για την τριπλή ναυτική τραγωδία στον ατυχή Έλληνα πλοίαρχο.

Ο σκοπός των τουρκικών εφημερίδων ήταν προφανής. Απέβλεπαν στο να ενοχοποιήσουν τα δύο ξένα πλοία, το ελληνικό και το γιουγκοσλαβικό για να συνειπράξουν τις ασφάλειές τους, πλην του ιδιαίτερου ποσού με το οποίο ήταν ασφαλισμένο το παμπάλαιο και ασυγχρόνιστο επιβατηγό «Ταρσός» με τα καθημερινά παθήματα του οποίου διασκέδαζε για χρόνια το κοινό που ταξίδευε.

Το «Παγκόσμιος Αρμονία» ανήκε στην Εταιρεία του μεγαλοεφοπλιστού κ. Σταύρου Νιάρχου είχε καθελκυσθεί δε στο Newcastle της Αγγλίας, τον Φεβρουάριο του 1954. Ήταν χωρητικότητος 32.040 τόννων, απέπλευσε δε από τον Πειραιά κατευθυνόμενο χωρίς φορτίο προς Νοβοροσίνσκυ της Ρωσίας.

Το γιουγκοσλαβικό δεξαμενόπλοιο «Πέτερ Ζόρονιτς» ήταν χωρητικότητος 26.000 τόννων και μετέφερε πετρέλαιο από το ρωσικό λιμάνι Τουάπσε, κατευθυνόταν δε στο Αμβούργο με 12.000 τόννους βενζίνης και 10.000 τόννους πετρελαίου.
Είκοσι οκτώ Έλληνες ναυτικοί και μία γυναίκα –η σύζυγος του υποπλοιάρχου– ήταν τα τραγικά θύματα της πρωτοφανούς στα ναυτικά χρονικά τραγωδίας. Δεν ήταν δυνατόν τραγικότερο θάνατο να φαντασθεί ανθρώπινος νους.

Απωλέσθηκαν μέσα στην κόλαση του πυρός, η οποία περιέζωσε και κατέστρεψε ολοσχερώς την μέχρι πρότινος ναυαρχίδα του εμπορικού μας στόλου.

Αξιωματικοί και άνδρες του πληρώματος αγωνίσθηκαν απεγνωσμένα για να αποφύγουν τον θανάσιμο εναγκαλισμό και επέδειξαν έξοχη αυταπάρνηση για να σώσουν το σκάφος, προσπάθεια η οποία στοίχισε την ζωή όλων των αξιωματικών του πλοίου και εικοσάδος ναυτών.

Ο καπετάν Αριστείδης Μπαρτζής είχε γεννηθεί στα Ψαρά το 1913.
Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του και φοίτησε στην Εμπορική Σχολή Σύρου. Ακολούθως ναυτολογήθηκε σε διάφορα εμπορικά πλοία, όπως όλοι οι συμπατριώτες του, σε ηλικία δε μόλις 24 ετών ήταν υποπλοίαρχος.

Από το 1945 εργαζόταν συνεχώς σε πλοία της Εταιρείας Νιάρχου, η οποία μεταπολεμικώς άρχισε να εξελίσσεται ραγδαίως.
Κατά το 1954, όταν το δεξαμενόπλοιο «Παγκόσμιος Συμφωνία» (World Concord) της ίδιας εταιρείας κόπηκε στα δύο ανοικτά των αγγλικών ακτών ο καπετάν Αριστείδης επέδειξε ψυχραιμία και θάρρος απαράμιλλο, ώστε και το πλήρωμα να διασωθεί και τα αποκοπέντα μέρη του πλοίου να ρυμουλκηθούν τελικά σε αγγλικό λιμάνι.

Από το 1957 ανέλαβε την πλοιαρχία του «Παγκόσμιος Αρμονία» εκτέλεσε δεκάδες ταξίδια στον Περσικό κόλπο και από το 1959 εκετελούσε συνεχώς ταξίδια σε λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

Επιθυμώντας πάντοτε να υποστηρίζει τους συμπατριώτες του είχε μεταξύ του πληρώματός του έξι Ψαριανούς: τους Θεοφάνη Αρ. Φιλίνη, Δημήτριο Ηλ. Ελευθερίου, Ιωάννην Ευ. Καρύδα, Ευάγγελον Γ. Καμβουρογλίδη, Ελευθέριο Δ. Βρατσάνο και Θεόδωρο Βαγγελάτο.

Οι δύο τελευταίοι είναι και οι μόνοι που διασώθηκαν από τους Ψαριανούς κατά τη σύγκρουση.

Η Θεία Πρόνοια και η φύση του είχαν χαρίσει άφθονα και πλούσια τα δώρα τους σε προσόντα φυσικά και ψυχικά, ώστε να αναδειχθεί υποδειγματικός γιος, καλός και πονετικός αδελφός, πιστός και αφοσιωμένος σύζυγος, στοργικός και παραδειγματικός πατέρας, εξαίρετος φίλος, σεμνός και ολιγόλογος, ευσεβής χριστιανός και υπέροχος Έλληνας.

Προερχόταν από ναυτική οικογένεια και από τη μητέρα του ήταν απόγονος της μεγάλης ναυτικής οικογένειας των Φιλίνηδων, πολλά μέλη της οποίας διακρίθηκαν κατά την Επανάσταση 1821. Λόγω δε της οικογενειακής του προελεύσεως και των ατομικών του ικανοτήτων παντρεύτηκε το 1941 τη Μαργαρίτα Βρατσάνου της γνωστής οικογένειας των Ψαρών.

Ήταν υπόδειγμα πλοιάρχου, πιστός στον άγραφο νόμο της ναυτικής παραδόσεως, αφοσιωμένος μέχρι θανάτου στο καθήκον.

Αυτό συνάγεται και από την κατάθεση του διασωθέντος ηλεκτρολόγου Ιωάννου Μαλαβάζου, ο οποίος τόνισε μεταξύ άλλων, ότι μόλις έγινε η σύγκρουση, άκουσε τον καπετάν Αριστείδη να συνιστά στο πλήρωμα: «πέστε στη θάλασσα, πέστε στη θάλασσα». Ενώ λοιπόν παρότρυνε το πλήρωμα να σωθεί, ο ίδιος παρέμεινε επί τους σκάφους πιστός τηρητής των ναυτικών παραδόσεων.

Ο μεγαλύτερος σε ηλικία εκ των τεσσάρων τραγικώς απολεσθέντων Ψαριανών Θεοφάνης Φιλίνης ήταν μόλις 22 ετών. Έμεινε ορφανός σε ηλικία δύο ετών από πατέρα, ο οποίος βρήκε τραγικό θάνατο σε τορπιλισμό κατά το 1940. Παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας του και των συγγενών του, έχοντας οικογενειακή παράδοση, ακολούθησε το ναυτικό επάγγελμα.

Ο Δημήτριος Ελευθερίου ήταν 20 ετών και προοριζόταν για ραδιοτηλεγραφητής. Οι δε Ιωάννης Καρύδας και Ευάγγελος Καμβουρογλίδης μόλις 18 ετών. Κατά μοιραία δε σύμπτωση και οι τέσσαρις ήσαν μονοπαίδια και, ενώ βρίσκονταν σχεδόν στην ανατολή του βίου τους, ενώ η ζωή τους χαμογελούσε, ενώ η ζωή τους ανήκε, η μοιραία σύγκρουση κατά την αποφράδα νύκτα της 14ης Δεκεμβρίου 1960 επέφερε την τραγική απώλεια των ανωτέρω νεαρών βλαστών του μικρού αλλ’ ενδόξου νησιού.

Ας αποτελέσουν οι λίγες αυτές γραμμές παντοτεινό μνημόσυνον για τις αγνές ψυχές των προσφιλών μαθητών μου και βάλσαμον παρηγοριάς για τους δυστυχισμένους γονείς τους, αφού «ούτω γέγραπται, ούτως ώρισεν η μοίρα».

Εκ των 41 μελών του πληρώματος του ελληνικού πλοίου απωλέσθηκαν είκοσι εννέα και η ατυχής σύζυγος τον β΄ πλοιάρχου Καλλιρόη Χριστοδούλου, που βρέθηκε κατά την μοιραία σύγκρουση στο δεξαμενόπλοιο.
Είναι δε οι εξής:

Αριστείδης Ν. Μπαρτζής Α΄ Πλοίαρχος
Φίλιππος Ι. Χριστοδούλου Β΄ Πλοίαρχος
Δημήτριος Π. Λουκόπουλος Γ΄ Πλοίαρχος
Θεόδωρος Ε. Σφέτσος Γ΄ Πλοίαρχος
Βασίλειος Ι. Βασιλείου Α΄ Μηχανικός
Ηλίας Α. Τρικαλίτης Β΄ Μηχανικός
Αντώνιος Α. Αλιμπράντης Γ΄ Μηχανικός
Γεώργιος Α. Περιστεράς Γ΄ Μηχανικός
Κων/νος Ευ. Αρβανίτης Ασυρματιστής
Ιωάννης Δρυμούσης Δόκιμος ανθυποπλοίαρχος
Παν. Σ. Περαντωνάκης Δόκιμος μηχανικός
Πέτρος Δ. Ζάγκας Δόκιμος μηχανικός
Νικόλαος Σ. Πετρίδης Δόκιμος μηχανικός
Αριστείδης Α. Βύσσιος Δόκιμος μηχανικός
Χαράλαμπος Θ. Δημητρίου Δόκιμος μηχανικός
Σωτήριος Διώγας Ναύκληρος
Ευάγγελος Κιάφας Θαλαμηπόλος
Δημήτριος Η. Ελευθερίου Δοκ. Ασυρματιστής
Ιωάννης Ευ. Καρύδας Δοκ. Θαλαμηπόλος
Θεοφάνης Αργ. Φιλίνης Ναύτης
Ευάγγελος Καμβουρογλίδης
Ιωάννης Τριανταφύλλου
Γεώργιος Βερβέλης
Ιωάννης Α. Φραγκομίχαλος Θερμαστής
Γεώργιος Μπετσάκος
Ελευθέριος Γεωργίου
Ευάγγελος Κακαρούχας
Δημ. Κατσικογιάννης (υπέκυψεν στα εγκαύματα)
 
Διεσώθησαν δε οι κάτωθι:
Ιωάννης Μαλαβάζος Ηλεκτρολόγος
Λεωνίδας Μπάρκουρας Βοηθ. ηλεκτρολόγος
Αντώνιος Δεληγιάννης Δοκ. Μηχανικός
Γεώργιος Κιούσης Αντλιωρός
Μάνθος Ρούσσος Ναύτης
Ελευθέριος Βρατσάνος Ναύτης
Θεόδωρος Βαγγελάτος Ναύτης
Επαμεινώνδας Καβαλλιεράτος Θερμαστής
Ευάγγελος Πανταζής Θερμαστής
Γεώργιος Παπαγγελής Καθαριστής
Δημήτριος Πενιάρης Καθαριστής
Ευστράτιος Ταμβάκης Βοηθός μαγείρου
 
Το απόγευμα της 27ης Δεκεμβρίου 1960 ο Πειραιάς έζησε την μεγάλη ημέρα του πένθους του, αποτίσας τον οφειλόμενο φόρο τιμής στους έξι ανώνυμους σκελετούς, οι οποίοι βρέθηκαν στα καταστρώματα του άτυχου δεξαμενόπλοιου.

Οι υπόλοιποι 23 νεκροί χάθηκαν λαμπαδιασμένοι μέσα στο φλεγόμενο δίαυλο του Βοσπόρου.

Έτσι, ο ναυτικός Πειραιάς κήδευσε συμβολικώς τους 29 μάρτυρες του πυρός και του κύματος. Οι έξι ανώνυμοι σκελετοί θεωρήθηκαν ως επώνυμα σκηνώματα ολόκληρου του μαρτυρολογίου των νεκρών του «Παγκόσμιος Αρμονία».
Ο ναός του Αγίου Νικολάου είχε διακοσμηθεί πένθιμα για την ιστορική κηδεία των απωλεσθέντων ναυτικών μας.

Αλλά εάν το δειλινό της 27ης Δεκεμβρίου 1960 στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως εγράφη η τελευταία σελίδα της ναυτικής τραγωδίας του Βοσπόρου, στα Ψαρά από της 14ης Δεκεμβρίου άλλες σκηνές διαδραματίζονταν. Το νησί, που γνώρισε την ευεργετική θωπεία του λεβεντοκαπετάνιου Αριστείδη Ν. Μπαρτζή και που μόλις προ ολίγων ημερών είχε παραπλεύσει με το τραγικό καράβι και αποχαιρέτησε μαζί με τα άλλα λεβεντόπαιδα και μονοπαίδια, που χάθηκαν, θρηνεί σύσσωμο.

Από το ένα άκρο της κωμόπολης μέχρι το άλλο δεν ακούγονταν επί ολόκληρο μήνα τίποτε άλλο παρά μοιρολόγια και θρήνοι. Κανένα σπίτι δεν γιόρτασε τα Χριστούγεννα του 1960. Κανενός Ψαριανού τα χείλη δεν γέλασαν, κανένας άνθρωπος στον ηρωικό βράχο δεν εβρέθη ξένος προς την ναυτική τραγωδία του Βοσπόρου. Εκεί, που άλλοτε οι Βυζαντινοί μας αντιμετώπιζαν με το υγρό πυρ τις επιδρομές των Αβάρων, Περσών και Αράβων ήταν μοιραίο να δοκιμασθεί τόσον σκληρά το ελληνικό ναυτικό και να γραφεί μία από τις δραματικότερες και τραγικότερες σελίδες του εμπορικού μας ναυτικού.

Πέντε θύματα! Και κατά τραγική μοίρα τα τέσσερα μονοπαίδια! Είναι πάρα πολλά για σύγχρονο μοιρολόγι στο τόσο πικραμένο νησί.
Ας ευχηθούμε να είναι το τελευταίο πικρό ποτήρι, που η πικροκυματούσα πότισε το ένδοξο νησί.

http://perialos.blogspot.gr/2013/12/world-harmony_26.html
 

  
(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ της Ναυτικής Ιστορίας» τ. 73, σ. 30, ΟΚΤ-ΔΕΚ 2010, έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)