Κείμενο: Δρ. Ιωάννης Παρίσης
Μετάφραση: Ιωάννης Παλούμπης

Πολύ λίγοι Αμερικανοί γνωρίζουν και σχεδόν κανένας στην Ελλάδα, ότι όταν ψάλλεται ο ύμνος των Αμερικανών Πεζοναυτών [1] στην πραγματικότητα εγκωμιάζει και πανηγυρίζει την πρώτη Ελληνο-Αμερικανική στρατιωτική συνεργασία, η οποία έλαβε χώρα το 1805 και κατέληξε στην απελευθέρωση 308 Αμερικανών, οι οποίοι εκρατούντο ως όμηροι από πειρατές της Μεσογείου που ζητούσαν λύτρα για την απελευθέρωσή τους.

«Από τα παλάτια του Montezuma [2] έως τις ακτές της Τρίπολης πολεμάμε τους αγώνες της πατρίδας μας στον αέρα, στη γη και στη θάλασσα» λένε οι δύο πρώτοι στίχοι της πρώτης στροφής του ύμνου των Πεζοναυτών των Η.Π.Α.

Η αναφορά στη δράση των Αμερικανών πεζοναυτών «στις ακτές της Τρίπολης» μνημονεύει την επίθεση των πεζοναυτών σ’ ένα οχυρό του Πασά της Τρίπολης (της σημερινής πρωτεύουσας της Λιβύης), ο οποίος σε συνεργασία με άλλους τρεις κυβερνήτες, τριών μικρών Οθωμανικών επαρχιών της Βόρειας Αφρικής (Μαρόκο, Τύνιδα και Αλγέρι) εξασκούσαν πειρατεία εναντίον της εμπορικής ναυτιλίας στη Μεσόγειο στον 18ο και αρχές του 19ου αιώνα.

Υπάρχει, επίσης, μια αναφορά σ’ αυτό το επεισόδιο από τον Joseph S. Roucek στο άρθρο του «Η γεωπολιτική της Μεσογείου» (American Journal of Economics and Sociology, Vol 13, No1, Oct. 1953, 71-86) όπου γράφει: «Πρακτικά η Αμερική εισήλθε στη Μεσόγειο με την έναρξη της εκστρατείας της Βορείου Αφρικής το 1942, παρά το γεγονός ότι η ιστορία δείχνει πως η συντριβή της πειρατείας ήταν η αποστολή του Υπολοχαγού Stephen Decatur όταν πήγε στον λιμένα της Τρίπολης το 1804. Η αναφορά «στις ακτές της Τρίπολης» στον ύμνο των πεζοναυτών είναι μια αναγνώριση του ρόλου των Αμερικανών πεζοναυτών σ’ αυτές τις εκστρατείες».

Γνωστοί ως «οι πειρατές της Μπαρμπαριάς» αυτοί οι φύλαρχοι έστελναν τα ιστιοφόρα τους γνωστά ως κουρσάρικα να επιτίθενται στα εμπορικά πλοία με στόχο την κατάληψη λείας και τη σύλληψη ναυτών και επιβατών τους οποίους κατακρατούσαν για λύτρα.

Οι Αμερικανοί που διατηρούσαν θαλάσσιο εμπόριο στη Μεσόγειο υφίσταντο αρκετές ταπεινώσεις στα χέρια των πειρατών και υποχρεωνόντουσαν να πληρώνουν σημαντικά ποσά ως φόρους υποτελείας σ’ αυτούς. Το πρόβλημα για τους Αμερικανούς ήταν να προστατεύουν τη ναυτιλία τους από τους Μπερμπερίνους πειρατές στη Μεσόγειο. Αλλά οι διαφωνίες ως προς τα ποσά των φόρων υποτελείας που έπρεπε να πληρώνουν στις χώρες της Μπαρμπαριάς οδήγησαν σε πόλεμο, τον επονομαζόμενο «Πόλεμο της Τρίπολης» ή «Πρώτο Μπερμπερίνικο πόλεμο» του 1801-1805.

Το 1803, κατά τη διάρκεια του τρίτου χρόνου του πρώτου Μπερμπερίνικου πολέμου μια ενισχυμένη μοίρα του Πολεμικού Ναυτικού των Η.Π.Α. υπό την διοίκηση του Αρχιπλοιάρχου Edward Preble στάλθηκε στη Μεσόγειο. Στις 31 Οκτωβρίου του 1803, ένα από τα πλοία του Preble η φρεγάτα “Philadelphia”, προσάραξε σε μία ύφαλο κοντά στο λιμάνι της Τρίπολης. Αφού καταλήφθηκε από κανονιοφόρους της Τρίπολης, η φρεγάτα επέπλευσε και απελευθερώθηκε από την ύφαλο και οδηγήθηκε μέσα στο λιμάνι. Ο Πλοίαρχος William Bainbridge και οι 307 του πληρώματος φυλακίσθηκαν και ο Πασάς της Τρίπολης ζητούσε 200.000 δολάρια για την απελευθέρωσή τους.

Διάγραμμα της αμερικανικής ναυτικής επιχείρησης
από την Μοίρα του Αρχιπλοιάρχου Prebble στο λιμάνι
της Τρίπολης που κατέληξε στην ανακατάληψη και
την πυρπόληση της φρεγάτας “Philadelphia”.
(πηγή φωτ.: http://parisis.wordpress.com/tag/derna/)

Τη νύχτα της 16ης Φεβρουαρίου 1804 ο Υπολοχαγός Stephen Decatur οδήγησε ένα μικρό απόσπασμα των πρώτων Αμερικανών πεζοναυτών με μια αιχμαλωτισθείσα Τριπολίτικη γολέτα που είχαν αιχμαλωτίσει και μετονομάσει σε USS “Intrepid” με σκοπό να παραπλανήσει τους φρουρούς της φρεγάτας “Philadelphia” και έπλευσε αρκετά κοντά ώστε να εκτελέσει ρεσάλτο στο αιχμάλωτο πλοίο. Οι άνδρες του Decatur κατέλαβαν εξ εφόδου το πλοίο και υπερίσχυσαν των Τριπολιτάνων ναυτών που ήταν φρουροί.

Με την υποστήριξη των αμερικανικών πλοίων, οι πεζοναύτες πυρπόλησαν τη “Philadelphia” αποκλείοντας έτσι τη χρήση της από τον εχθρό.

Επακολούθησε ναυτική επίθεση εναντίον της Τρίπολης, η οποία κατέληξε σε μια σειρά μαχών χωρίς αποτέλεσμα. Το 1804, ο τέως Αμερικανός Πρόξενος στην Τύνιδα, William Eaton, ένας πρώην αξιωματικός του στρατού, επέστρεψε στη Μεσόγειο αποφασισμένος να δράσει. Έπεισε τον Πρόεδρο Thomas Jefferson ότι ούτε βομβαρδισμός ούτε ναυτικός αποκλεισμός θα απέφεραν αποτελέσματα και μόνο μια επίθεση από την ξηρά στην Τρίπολη θα ανάγκαζε τον Πασά να υποχωρήσει. Το σχέδιο του Eaton το οποίο έγινε αποδεκτό από την Washington προέβλεπε συμμαχία με ένα διεκδικητή του θρόνου της Τρίπολης, ο οποίος βρισκόταν σε εξορία στην Αίγυπτο, με σκοπό να τον βοηθήσουν στρατιωτικά να ανατρέψει τον Πασά της Τρίπολης.

Η μάχη της Derna

Ένα απόσπασμα εννέα πεζοναυτών υπό τη διοίκηση του Υπολοχαγού Presley O’ Bannon στάλθηκε να βοηθήσει τον Eaton.
 

Ο Υπολοχαγός Presley O’
Bannon. ΦΩΤΟ: Wikipedia

Μια μικτή δύναμη από Αμερικανούς πεζοναύτες και Έλληνες, Άραβες και Μπερμπερίνους μισθοφόρους βάδισε δια μέσου της ερήμου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για να επιτεθεί και να καταλάβει την πόλη της Τρίπολης, Derna. Ανεχώρησαν από την Αλεξάνδρεια στις 8 Μαρτίου 1805. Η στήλη βάδισε κατά μήκος των ακτών και στάθηκε για ανάπαυση στο El Alamein και στο Tombruk.

Η πορεία τους υποστηρίχτηκε από τη θάλασσα από τα πολεμικά πλοία USS “Argus”, USS “Hornet” και USS “Nautilus” υπό τη διοίκηση του Διοικητού Isaac Hull. Το πλέον αξιόπιστο σώμα, εκτός από τους πεζοναύτες, ήταν ένας λόχος από 40 Έλληνες, πλήρως εξοπλισμένους υπό τη διοίκηση δύο αρχηγών.

Στις 27 Απριλίου 1805 ο στρατός του Eaton πραγματοποίησε μια επική πορεία δια μέσου της λιβυκής ερήμου από την Αίγυπτο και προσέβαλε αιφνιδιαστικά τη δεύτερη σημαντική πόλη της Τρίπολης, την Derna.

Έχοντας αδράξει ένα όπλο ο ίδιος ο Eaton οδήγησε τους άνδρες του στην επίθεση και πληγώθηκε στον καρπό του χεριού ενώ συγχρόνως υποχρέωναν τους αμυνόμενους σε υποχώρηση.

Μέχρι το τέλος της ημέρας η πόλη είχε καταληφθεί και ο O’ Bannon ύψωσε τη σημαία επάνω στις αμυντικές εγκαταστάσεις του λιμένος. Ήταν η πρώτη φορά που η Σημαία των Η.Π.Α. κυμάτιζε σε ένα ξένο πεδίο μάχης.

Η εφαρμογή των σχεδίων του Eaton περιγράφεται με λεπτομέρειες στα έγγραφα και την αλληλογραφία του, τα οποία ο καθηγητής Harry Psomiades, Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεο-Ελληνικών Σπουδών, Queen’s College (Flushing, New York) δημοσιοποίησε το 1977.

Η πτώση της Derna ανησύχησε και τρόμαξε τον Πασά της Τρίπολης, ο οποίος ήλθε σε συμβιβασμό με τους Αμερικανούς και απελευθέρωσε τους αιχμαλώτους.

Όμως ο Πρόεδρος Jefferson είχε διενεργήσει μυστικές διαπραγματεύσεις χωρίς να το ξέρει ο Eaton και είχε πληρώσει 60.000 δολάρια για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων. Η κυβέρνηση της Washington, επίσης, είχε υπογράψει μια συνθήκη ειρήνης με τον Πασά της Τρίπολης. Συμφωνώντας να πληρώσει λύτρα 60.000 δολαρίων για τους Αμερικανούς αιχμαλώτους, η κυβέρνηση του Jefferson έσυρε μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ της πληρωμής φόρων υποτελείας για να μην υφίσταται επιθέσεις το Αμερικανικό ναυτικό εμπόριο στη Μεσόγειο και πληρωμής λύτρων για την απελευθέρωση αιχμαλώτων.

Εκείνη την εποχή μερικοί επιχειρηματολόγησαν ότι αγοράζοντας τους ναύτες από τη σκλαβιά ήταν μια δίκαιη ανταλλαγή για να σταματήσει ο πόλεμος. Ο William Eaton όμως παρέμεινε πικραμένος και επικριτικός σε όλη την υπόλοιπη ζωή του για τη συνθήκη έχοντας την αίσθηση ότι οι προσπάθειές του είχαν σπαταληθεί από τον διπλωμάτη Tobias Lear του Υπουργείου Εξωτερικών.

Ο Eaton και άλλοι θεωρούσαν ότι η κατάληψη της Derna θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό στοιχείο για να επιτευχθεί η απελευθέρωση όλων των Αμερικανών αιχμαλώτων χωρίς να πληρωθούν λύτρα.

Ο Eaton κατηγόρησε τους εισηγητές των αποφάσεων της Washington για «προδοσία» και ότι υπέκυψαν σε μια «ατιμωτική ειρήνη» καθώς και για «πισώπλατο μαχαίρωμα» των Αμερικανών μαχητών που είχαν διακινδυνεύσει τη ζωή τους.

Επακόλουθα

Η μάχη της Derna στοίχισε συνολικά 14 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Από τη δύναμη των Αμερικανών πεζοναυτών δύο σκοτώθηκαν και δύο τραυματίστηκαν. Η πρώτη Ελληνο-Αμερικανική στρατιωτική συνεργασία έχει απαθανατισθεί στον ύμνο του Σώματος των Πεζοναυτών. Πρόσθετα, σύμφωνα με τον κανονισμό στολών του 1826, οι Αξιωματικοί του Σώματος των Πεζοναυτών φέρουν το «Ξίφος των Μαμελούκων» σε ένδειξη μνημόνευσης της πρώτης επίθεσης του Υπολοχαγού Presley O’ Bannon στην Derna της Τρίπολης.

Για τους Έλληνες λίγες πληροφορίες έχουν γίνει γνωστές εκτός από ό,τι οι Αμερικανοί τους απεβίβασαν στη Σικελία. Σύμφωνα με τον καθηγητή Psomiades, οι Έλληνες ήταν μέλη οργανωμένων μισθοφορικών στρατιωτικών λόχων που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους Βρετανούς, Γάλλους, Αμερικανούς, Ρώσους ακόμα και σε Οθωμανούς. Ο καθηγητής θεωρεί ότι αυτή η συγκεκριμένη ομάδα προερχόταν πιθανόν από την Πελοπόννησο και είχαν διαφύγει στη Βόρεια Αφρική μετά τον ελληνικό ξεσηκωμό εναντίον των Οθωμανών κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών του 1770 που είχε αποτύχει παρά τη βοήθεια της Ρωσίας. Σημειώνει ότι διέφυγαν από την Ελλάδα για να αποφύγουν την τουρκική τυραννία και εμάχοντο για την επιβίωσή τους. Πολύ πιθανόν είχαν υπάρξει άτακτοι μαχητές, γνωστοί ως «κλέφτες» ή «αρματολοί», πολλοί εκ των οποίων πολύ γρήγορα μετά, ηγήθηκαν της επανάστασης του 1821 εναντίον των Τούρκων.

Στην αναφορά του ο Eaton παραθέτει τις απώλειες που υπέστη ο στρατός του, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται τρεις τελικά Αμερικανοί πεζοναύτες. Προσθέτει ότι οι υπόλοιποι ήταν «κυρίως Έλληνες, οι οποίοι σ’ αυτό το σχετικά μικρό γεγονός επιβεβαίωσαν τη φύση του αρχαίου χαρακτήρα τους».

Επίσης, σημειώνει ότι οι Έλληνες διέσωσαν την όλη επιχείρηση, συμπεριλαμβανομένης της δικής του ζωής και αυτής των πεζοναυτών, όταν προ της επιθέσεως, οι Άραβες, που είχαν ενταχθεί στο στρατό του, συνωμότησαν με σκοπό να στασιάσουν, να σκοτώσουν τους Αμερικανούς και να κλέψουν το θησαυροφυλάκιο του πολέμου, το οποίο μετέφεραν. Ευτυχώς οι Έλληνες υποψιάσθηκαν τη συνωμοσία και την κατέστειλαν.

Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες ήταν μισθοφόροι που πληρώνονταν για τις υπηρεσίες τους. Όμως θα μπορούσαν πολύ εύκολα να είχαν προδώσει τους Αμερικανούς για περισσότερα χρήματα αφήνοντας τους Άραβες να σκοτώσουν το Eaton, τον O’ Bannon και τους πεζοναύτες τους. Το ελληνικό τους «φιλότιμο» ή η τιμή, δεν επέτρεπαν την προδοσία, κάτι που οι πεζοναύτες τουλάχιστον εκτιμούν.

http://perialos.blogspot.gr/2014/03/blog-post_14.html
 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το αρχαιότερο επίσημο στρατιωτικό τραγούδι των Η.Π.Α.
[2] Τα παλάτια του Montezuma αναφέρονται στη μάχη της Chapultepec που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Αμερικανο-Μεξικανικού πολέμου (1846-1848). Ο πόλεμος έγινε λόγω της προσάρτησης το 1845 του Τέξας στις Η.Π.Α. μετά σχετικό δημοψήφισμα σ’ αυτή την Πολιτεία.

(Δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ», τεύχος 84 , σ. 36, έκδ. Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΙΟΥΛ-ΣΕΠ 2013)